ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ және ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ БӨЖ 1 Тақырыбы:Ауаны залалсыздау және тазарту сатысы. Орындаған:Сейсенбекова А. Тексерген: Омарбеков Е.О. Топ: Бл – 309. Семей 2016 ж.

Биотехнологиялық технологияда және биосинтезде көмекші операциялар үшін мол мөлшерде сығылған ауа немесе инертті газ қажет болады. Ауаны дайындау жүйесі технологиялық белгісі бойынша төрт топқа бөлінеді: 1) аэробты культивирлеу кезінде ферментацияға ауаны дайындау және беру; 2) анаэробты культивирлеу кезінде культуральды сұйықтықтан газ тәрізді өнімді шығару үшін инертті газды дайындау және беру; 3) пневматикалық тасымалдағышта сусымалы өнімді тасмалдауда және микроорганизм суспензиясын бір аппараттан екінші аппаратқа айдау үшін тасымалдағышқа сығылған ауаны дайындау және беру; 4) технологиялық құрал-жабдықтың барлық түрлерінен шығарылатын газ қоспасын немесе ауаны тазарту;

Залалсыздау процесі бойынша жалпы теориялық негіздеріне байланысты бұл жүйелердің өзіне тән ерекшелігі бар. Түптік культивирлеуде микроорганизмдерді аэробты өсіруде ферментерге ауа үздіксіз беруі қажет.Ферментерге берілетін ауа бірнеше функцияны орындайды: 1)микроорганизмдерді оттегімен қамтамасыз етіледі; 2)газ тәрізді өнім алмасқанда шығарылады; 3)микроорганизмнен бөлінген жылу шығарылады; 4)микроорганизм массасының суспензиясы біркелкі болуын құрайды; 5)массаны беру жылдамдығы мен сұйық ортаны араластыру жылдамдығын күшейтеді.

Ауадағы микроорганизмнен тазартылған ауаны, сығылған ауаны алу күрделі технологиялық мақсатта арнайы жүйеде іске асырылады. Ауаны залалсыздаудың және тазартудың принципиальды технологиялық сызба нұсқасы 10-суретте келтірілген. 10 сурет-Ауаны залалсыздаудың және тазартудың технологиялық сызба нұсқасы. 1-алдын – ала тазарту фильтрі; 2-құбырлы компрессор; 3-жылу алмастырғыш-салқындатқыш; 4-ылғал бөлгіш; 5-жылу алмастырғыш- қыздырғыш; 6-басты фильтр; 7- жеке фильтр.

Атмосфералық ауаны шаңнан және оны сығылған ауадан тазарту бірінші сатыда тұр. Атмосферадағы ауаны алдын ала тазарту 1 - фильтрі арқылы 2 - компрессорға келіп түседі, онда қажет қысымға дейін ( кПа) сығылады. Биотехнологиялық өндірістерде ауаны сығуда көбінесе құбырлы компрессор немесе поршенді компрессор қолданылады. Сығылған ауаны екінші сатыда оптимальды термодинамикалық жағдайда ұстауы қажет.Сығылған ауа С –температураға дейін қыздырылады, сондықтан оны жылу алмастырғышта 3-тен С темперптураға дейін салқындатады. Сығылған ауаны салқындатқанда атмосферадағы ылғал ауа конденсирленіп 4 - ылғал бөлгіште бөлінеді. Су бөлінгеннен кейін 5 - қыздырғыш – жылу алмастырғышта қыздырылады. Одан әрмен қарай ауа 6 - басты фильтрге келіп түседі, оның оптимальды ылғалдылығын және температурасын ұстап тұрады. Осы фильтрде ауаны салқын залалсыздайды. Микроорганизмнің жасушалары және шаңның бөлшектері бөлінеді.Үшінші сатыда 7- жеке фильтрде ауаны соңына дейін тазалау және залалсыздау іске асырылады.

Ауаны тазартуды бақылау процесі.Ауаны тазарту және залалсыздандыру жүйесінде бақылау және реттеу процесі үшін арнайы қондырғы орнатылады(25 сурет). Ауаның температурасы 3 тоңазытқыштан шыққанда, кіргенде бақыланады, 5 қыздырғаннан кейінгі ауаның ылғалдылығы мен температурасы анықталады. Автоматты бақылау және ауаның параметрлерін реттеу және жұмыс істеу принциптері келесідей, 6 басты фильтрге кіретін жерде температураның көрсеткішін тіркейтін аспап, ал арнайы реттегіш 5 қыздырғышта будың берілуін өзгертеді,олай болса ауаның температурасы регламент бойынша сәйкес келеді. Фильтрдің жұмыс істеу принципін бақылау тиімді, АЗ-3 және АЗ-5 түрлері шаңданған ауаның тазарғанын анализ жасап жазып отырады. Аспап жоғары сезімділікке ие ( өлшемі 0,3 мкм болатын 1м3-те 2-3 мың бөлшектер). Фильтрлермен ауа өткізгіш құбырларды залалсыздау үшін өткір бу қолданылады. Фильтрлеуші элементке будың қысымын төмендету үшін, фильтрге екі жағынан шығатын және кіретін ауа өткізгіш құбырға бу беріледі. 1200С температурада таза және құрғақ бу берілуі керек, қысымын тұрақты ұстап отыру керек.

Адамға табиғат берген байлықтың бірі атмосферадағы ауа. Өзге табиғи байлықтармен бірге ауаның тазалығын сақтау өте маңызды іс.Ауыл шаруашылығы мен өнеркәсібі қарышты дамьп келе жатқан Қазақстанда ауа тазалығы үшін күрес маңызды роль атқармақ. Осыған орай, республикада тындырылған іс аз емес. Соңғы жылдары атмосферадағы ауаны қорғау мақсатында ірі-ірі өнеркәсіп орындарында газ бен шаң тұтатын үш жүзге жуық үлкен қондырғылар мен приборлар іске қосылды. Жамбылда, Ақтөбеде, Өскемен мен Теміртауда, басқа да өнеркәсіп қалаларында ауа тазалығын бақылайтын лабораториялар көптеп құрыла бастады. Өскеменнің корғасын-мырыш комбинатында 35,1 млн сомға, Шымкенттің қорғасын заводында 28 млн сомға ауаны таза ұстау мақсатында ірі құрылыстар жүріп жатыр. Қазірдің өзінде осы заводтарда жоғары температураға шыдамды фильтр-сүзгіш «Нитрон» іске қосылып ауаның құрамын тазалауда үлкен үлес косуда. Шығыс машина жасау заводында мазут пешін электр күшімен қыздыру арқылы, ауаға шыратын лас зиянды газдардың көлемін 1,52 есе азайтуға мүмкіншілк туды. Сол сияқты Ертіс мыс балқыту заводында өндірістеіі шығатын зиянды газдарды ұстап қалатын құрылыстар салынды. Республикамыздың ірі қалаларында жылуды бір ірі орталықтан жіберу арқылы көптеген ұсақ пештерден құтылды. Мысалы, Алматыда 600 кішкентай пеш жойыл-са, оныц 155-і ж. ж. келеді. Қарағандыда 107 пеш, 84 жанатын террикондар жойылды. Павлодарда -50, Шымкентте 7 пеш газбен жағылуға көшті. Бір сөз-бен айтқанда, Алматы каласын қоспағанда республикамызда жылдары 276 пеш сөндірілді, 12 ТЭЦ пен 65 пеш газға көшті. Қазіргі жағдайда ауада улы заттардың мөлшерін азайту мақсатында, автомобильдерден бөлініп шығатын газдарды азайту барысында көптеген тиянақты жұмыстар жасалынды жылдары облыс орталықтарында «Қазақавтотехникалық қызмет көрсету» ауаға шығатын зиянды газдарды ұстап қалатын 157 бақылау-реттегіштердің кондырмаларын жасау жобаланды. Қазір Алматыда 40 пункт жұмыс істейді, алдағы уақытта тағы да 50 болуы керек. Жүргізілген жұмыстың нәтижесінде адамдардың денсаулығына зиянын тигізетін газдардың мөлшері азайды.

Ауаның ластануы - кез келген мегаполистің проблемасы. Бүгінгі таңда алып қалалардың төбесінде смог қабаты пайда болған. Бұл қала тұрғындарының денсаулығына кері әсерін тигізіп келеді. Смог дегеніміз - ауаның зиянды заттар мен көлік түтінінің әсерінен ластануы. Бұл терминді 1905 жылы Генри Антуан де Во есімді дәрігер енгізген болатын. Roosegaarde студиясы (Нидерланды) осы сынды проблеманы алға тартып, "Smog Free Tower" жобасын жасады. Голландиялық инженерлер қоршаған ортаның ауасын тазалайтын қамал салуды ұйғарып отыр. Жоба құрылысы ағымдағы жылдың қыркүйек айында басталады. Алғашқы қамалдардың бірі Роттердам қаласындағы саябақтардың бірінің маңында салынады. Smog Free Tower ионды фильтрация технологиясы негізінде жұмыс істейді. Аталған технология бүгінгі таңда медициналық және тұрмыстық құрылғыларда қолданылып келеді.

Жаңа жоба экологиялық проблеманы толығымен шеше алмағанымен, белгілі аймақтың ауасын тазартуға айтарлықтай үлес қосатын болады. Жоспар бойынша, бір нысан 3,5 миллион куб метр смогты сіңіріп, тазартуы тиіс. Бұл құрылған қамал маңында өзге аймақпен салыстырғанда, ауаның 75%-ға таза болатынын білдіреді.

1)Есимова А. М., Приходько Н.А. «Микроорганизмдер биотехнологиясы» «Нур- Принт» Алматы, 2010 ж. 2)Есимова А.М. «Микроорганизмдер биотехнологиясы » Алматы, 2014ж. 3) Ә леуметтік желі.

Назарларыңызға рахмет!!!

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ және ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ БӨЖ 1 Тақырыбы: Культуральды сұйықтықтан биомассаны бөліп алу концентрлеу сатысы. Орындаған:Сейсенбекова А. Тексерген: Омарбеков Е.О. Топ: Бл – 309. Семей 2016 ж.

Жоспар: 1.Культуральды сұйықтықтан биомассаны бөліп алу концентрлеу сатысы. 2.Флотирлеу. 3.Сепарирлеу. 4.Ыстықпен өңдеу және булау. 5.Фильтрлеу. 6. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Ферментация процесі аяқталғаннан кейін культуральды сұйықтықтың құрамында микроорганизмдердің тіршілік етуіне қажетті заттар, қоректік ортаның қалдықтары, көбік сөндіргіш, еріген және ерімеген заттар болады. Биосинтез процесінің дайын өнімі болып, культуральды сұйықтықта еріген зат немесе микроорганизм жасушасының ішіндегі микроорганизмнің өзі, әлде оның метаболиттері саналады. Барлық жағдайда дайын өнімді бөліп алу үшін, культуральды сұйықтықтан микроорганизмдер массасының өлшенген фазасын бөліп алу қажет. Культуральды сұйықтықтағы микроорганизмдердің құрамы төмен. 1л культуральды сұйықтықтың құрамында 5-10г ҚБ (құрғақ биомасса) болады. Фазаның мұндай мөлшерін бөліп алуда күрделі технологиялық процесс жүреді, әр түрлі әдістер қолданылады, барлық уақытта биомассаны концентрлеумен шешіледі (флотирлеу, сепарирлеу, буландыру). Өндірістік жағдайда үлкен көлемде қиын фильтрленуші суспензияны өңдеуде көп мөлшерде энергияның жұмсалуына әкеліп соқтырады. Культуральды сұйықтықтан микроорганизм жасушасының биомассасын бөліп алу әдістерін механикалық (центрифугирлеу, фильтрлеу, тұндыру) және жылу техникалық (кептіру) бөлімдеріне бөлуге болады. Соңғы өнімге байланысты осы әдістің сәйкес келетінін таңдауға болады. Культуральды сұйықтықтағы микроорганизм концентрациясын, биопрепараттың тауарлы формасын ескеріп, концентрлеудің және биомассаны бөліп алудың сызба нұсқасы таңдап алынып, экономика жағынан бағасы беріледі. Культуральды сұйықтықтан биомассаны бөліп алу концентрлеу сатысы.

Флотирлеу. Азықтық ақуыз өндірісінде ашытқы жасушасын концентрлеу үшін флотирлеу әдісі қолданылады. Орындалу мақсаты культуральды сұйықтық көбіктенгенде ашытқының негізгі массасы ауамен бірге көбікке ауысады, оны культуральды сұйықтықтан бөліп алады. Флотирлеу процесі арнайы аппаратта – құрылысы әр түрлі флотаторда жүргізеді. Биотехнологиялық өндірісте флотатор аппараты қолданылады, бірнеше вариантта орындалады: көлденең конусты, тігінен цилиндрлі, бір сатылы және екі сатылы ішінде стаканы бар болып келеді. 24 суретте қарапайым бір сатылы флотатордың жалпы түрі келтірілген. Флотатор түбі тегіс цилиндрлі корпустан тұрады және ішкі жағында көбік жинағыш стаканы бар болады. Корпус пен көбік жинағыштың арасындағы сақиналы кеңістік (1-V) тігінен секциялы бөліктерге бөлінген. Бөлгіш қоршаулар бірінші мен соңғы секциядан басқасының түбіне жетпей тұрады. ІІ-V секцияда аэратор орнатылған. Ашытқы суспензиясы, ашытқы өсіруші аппараттан бірінші ұзындығы бойынша ең үлкен флотатордың секциясына келеді, осы жерде ашытқының негізгі массасы газ суспензиясы құрамының есебінен флотирлеу іске асырылады. Пайда болған көбік ішкі стаканның жоғарғы жағынан асып ағып түсіп, көбік жинағышқа келеді. Культуральды сұйықтықта қалған ашытқы, флотирлеудің қалған секциясында, аэратор арқылы берілген ауаның көмегімен іске асырылады. Пайда болған көбік, көбік жинағышқа келіп түседі. Көбік жинағыштағы көбікті механикалық көбік сөндіргішпен сөндіреді. Көбік жинағыштан ашытқы концентраты сепарацияға беріледі.

44 сурет - Бірсатылы флотатор: 1- ашытқы суспензиясын құюға арналған патрубка;2-корпус;3-ішкі стакан;4-бірігіп тұратын қалта; 5-механикалық көбік сөндіргіш;6-аэраторлар. Өңделген культуральды сұйықтық соңғы секциядағы гидрозатордың қызметін атқаратын қалтасынан шығарылады. Флотатордың өнімділігі бастапқы ашытқы суспензиясы бойынша м3/сағ құрайды. Флотирлеу әдісі тек қана ашытқыны концентрлеу үшін қолданылады.

Сепарирлеу. Микроорганизмнің биомассасын концентрлеу, сепарирлеу әдісімен жүргізіледі, үлкен көлемдегі қиын фильтрленетін суспензияны жоғарғы жылдамдықта өңдеуге мүмкіндік жасалады. Сепарирлеу процесі флотирлеу процесімен салыстырғанда энергия көлемі көлемді жұмсалады, сондықтан алдын ала флотирлеуге мүмкіндік жасайды, ол сепарирлеу сатысының санын қысқартады. Культуральды сұйықтықты сепарирлеу алдында сұйылтуға немесе газдан тазарту үшін деэмульгирлейді. Культуральды сұйықтықты сепарирлеу үшін және культуральды сұйықтықтың бір қалыпты құйылуына мүмкіндік жасайды. Деэмульгирлеу әр түрлі әдіспен іске асырылады: механикалық (флотаторда механикалық көбік сөндіру немесе флотирлеу сатысы болмаған кезде механикалық көбік сөндіру), химиялық (көбік сөндіруге химиялық заттарды қолдану) немесе табиғи (арнайы деэмульгаторлар) заттарды қолданады. Сепарирлеу процесі ықшамдалған және өнімділігі жоғары сепаратор аппаратында жүргізіледі. Биомассаны бөліп алу сепараторда ортадан тепкіш күштің әсерінен жүргізіледі. Сепаратордың жұмысшы құралы барабан болып табылады, оның ішінде табақты ұстағыш конусты табаққа бекітіледі. Табақтың сырт жағында қабырғасы бар, осының арасында 0,8 мм саңылау пайда болады. Барабан ұршық – білікке кигізілген. Сепаратордың осы құрылысының кемшілігі табақтардың арасындағы бос жерлеріне биомасса қалдығының тез толып қалатындығы. Сепаратордың жұмыс істеу ұзақтығы сағатқа дейін созылады, содан соң барабанды ажыратып алып жуады.

Ыстықпен өңдеу және булау. Биотехнологиялық өндірісте дайын өнімді алдын ала концентрлеу әдісінде булау процесі кеңінен таралған. Кұрғақ затты концентрлеуде культуральды сұйықтықты булау % жетеді. Негізінде биосинтездің дайын өнімін қыздырғанда (термолабильді) шыдамайды және 5-15 минутта С температурада белгілі бір дәрежеде инактивтеледі. Сондықтан буландыру процесі соңғы өнімінің биологиялық активтілігінің минимальді жоғалуын қамтамасыз ететін режимде жүргізіледі. Әрбір өнімге сәйкес температурада буландыру аппаратына өнімнің келуі тәжірибелі жүйеде анықталады. Культуральды сұйықтықты буландыру үшін С температура қабылданады. Буландыру аппаратында сұйылуда мұндай температура қайнау температурасына жетеді. Буландыру көп корпусты немесе бір корпусты вакуум - буландырғыш қондырғыда жүргізіледі. 25 сурет - Ағатын қабықпен буландыру аппараты.

Көп корпусты вакуум-буландырғыш қондырғыда культуральды сұйықтық бір аппарттан басқа аппаратқа тізбектеліп келіп, культуральды сұйықтық көп рет буландырылады. Буландыру аппараты 25 суретте көрсетілген, төменгі ағымдағы принциппен жұмыс істеледі. Культуральды сұйықтық қабылдағыш бактан насоспен буландырғыштың жоғарғы бөлігіне беріледі, құбырдың жоғарғы жағында тордың бетінде біркелкі таратылады және құбырдың ішкі жағында жоғарыдан төмен қарай жұқа қабықша түрінде ағады. 26 сурет -Үш корпусты буландырғыш қондырғы: І-бір сатылы буландырғыш; 2-шашыратып бөлгіш;3- екіншілік буға арналған құбыр; 4-екі сатылы буландырғыш; 5-үш сатылы буландырғыш; 6-бетіндегі конденсатор;7- насостар; 8-су сақиналы вакуум – насос. Құбыр аралық бос жердегі бірінші буландырғышқа ыстық бу беріледі. Культуральды сұйықтықты буландырғанда пайда болған буды екіншілік бу деп атайды, құбыр бойымен сұйықтық қабықша ағады, содан соң сұйықтық бөлгішке келіп түседі. Мұнда екіншілік будан буландырғыш сұйықтықты бөлу жүргізіледі. Екіншілік бу С температурада, құбыр аралық бөлгішке екіншілік буландырғышқа жіберіледі. Қоюланған культуральды сұйықтық бірінші буландырғыштың төменгі бөлігінен және бөлгіштен насостың көмегімен буландырғыштың екінші сатысына, содан соң үшіншісіне жіберіледі (26 сурет). Үшінші сатыдағы буландырғышта культуральды сұйықтықтағы биомассаның концентрациясының шығымы % дейін жетеді (құрғақ зат бойынша есептегенде).

Фильтрлеу. Өндірісте кейбір биологиялық активті затты көбінесе антибиотикті, культуральды сұйықтықтан микроорганизм массасын бөліп алу үшін фильтрлеу әдісі қолданылады. Формасы жіпше тәрізді, бұтақша тәрізді болып келетін микроорганизм – продуцентін бөліп алу үшін осы әдіс қолданылады. Фильтрлеудің мақсаты культуральды сұйықтықта қатты және сұйық фазаны кеуек бөлгіш арқылы бөлу болып табылады. Фильтрлеудің қозғалушы күші болып қоршаудың екі жақтағы қысымның айырмашылығы болып табылады. Фильтрлеу процесінің негізгі сипаттамасының бірі болып жылдамдығы саналады, демек бір мезгілде W, м3/ ( м2 с ) фильтрлеуші бетте алынған фильтраттың бірлік саны: W = dV/ F dt, мұндағы: V-фильтраттың көлемі, м3, F –фильтрлеуші беттің ауданы, м2, τ– уақыт, с. Фильтрлеудің жылдамдығы қысымына, тұнба қабатының қалыңдығына, оның құрылысына, сұйық фазаның тұтқырлығына және басқада факторларға байланысты. Фильтрленуші сұйықтық екі кеуек қабат арқылы өтеді: тұнба қабат (ауыспалы қалыңдық) және фильтрлеуші қоршау. Фильтрлеу процесінің есебін білу үшін суспензияның сипатталуына байланысты және фильтрлеуші ұлпаны және тұнбаны білу қажет. Тұнбаның меншікті кедергісінің мәні және фильтрлеуші бөлгіш тәжірибелі жолмен анықталады.

Культуральды сұйықтықтың фильтрленуі микроорганизм – продуцентіне, қоректік ортаның сандық және сапалық құрамына, ферментация жағдайына байланысты. Продуценттер көлеміне және жасушаның пайда болу құрылысына қарай ажыратылады. Мысалы, пенициллин продуценті ұзынша талшықты мицелий «толық» жіпше диаметрі 5-50 мкм, сұйық фазадан бөліп алуда қиындық болмайды. Мицелий актиномицет жіңішке (0,2-1мкм) бұтақ жіпше көп санды бір-бірімен байланысқан болып сипатталады.Ферментация процесінің соңында сілекейлі жасуша байқалады, нәтижесінде сұйықтықта мицелиялы жасуша үзінді бөлігінен жұқа дисперсиялы фракция пайда болады. Мицелия аморфты, сілекейлі, жабысқақ тәрізді, фильтрлеуші материал саңылауы тез бекітіледі. Тұнбаның меншікті кедергісі күшті. Культуральды сұйықтықтың фильтрленуіне ферментация процесінің жүргізілу жағдайы үлкен әсер етеді: шикізат саны, сапасы және құрамы, қоректік затты тұтынатын сұйықтықтың құрамы, май мөлшері, ферментация процесінің ұзақтығы. Мысалы, жүгері экстрактінің орнына соя ұнын қолданғанда, тұндыруда кедергіні кемітеді, фильтрлеу жылдамдығын жоғарылатады. Егер культуральды сұйықтыққа қоректік зат тұтынбайтын зат қатысса, фильтрлеу баяулайды. Көбік сөндіруде май қолданылса ферментация соңында фильтрлеу нашарлайды. Ферментация процесінің ұзақтығы да фильтрлеу процесіне кері әсерін тигізеді. Культуральды сұйықтағы көптеген антибиотиктердегі фильтрлеуді жақсарту үшін мицелияны бөлу үшін арнайы өңдеулер жасалынады.

Культуральды сұйықтықты фильтрлеуді жақсарту әдісіне жылы коагуляция, қышқыл коагуляция, электролитпен өңдеу және фильтрлеуші ұнтақты қолдану жатады. Ыстық коагуляция негізінде антибиотиктерді алғанда қолданылады, сулы ортада қыздырғанда бұзылмайды. Ол ақуыз денатурациясы жоғары температураға негізделген. Бұл жағдайда фильтрлеу жылдамдығы ақуыз коагуляциясына және ыдырау есебінен жоғарылайды. Тұнба мұндай кезде аз жабысатын, оңай сусызданатын болады. Одан басқада (70-750С) жоғары температурада культуральды сұйықтықтың тұтқырлығы төмендейді. Бірақ жылумен өңдеу дайын өнімнің сапасына кері әсерін тигізеді. Қышқыл коагуляция антибиотик өндірісінде кеңінен қолданылады, ерітіндінің рН мәні төмен берік болып келеді. рН мәнін төмендету, қышқылды таңдау антибиотикті келесідей химиялық тазарту талабымен анықталады.Бірақ қышқыл коагуляциядан жақсы фильтрлеу процесі барлық культуральды сұйықтықты қамтамасыз етпейді. Кейбір жағдайда қышқыл – жылы коагуляция бірлескенде жақсы эффект береді.Культуральды сұйықтықты фильтрлеуді жылдамдату үшін фильтрлеуші ұнтақ кеңінен қолданылады. Көбінесе силикат ұнтақ (перлит, диатомит және т.б.) немесе ағаш ұны қолданылады. Ұнтақ сулы суспензия түрінде фильтрге беріледі, фильтр бетіне 1- 2мм қалыңдықта (шайынды) топырақ қабаты төселеді, содан соң сол арқылы культуральды сұйықтық фильтрленеді. Фильтрлеуші қабат топырақ қабаттың енгізгіштігі жоғары болғандықтан фильтрлеу жылдамдығын жоғарылатады. Кейде ұнтақты тікелей фильтрлеу алдында культуральды сұйықтыққа қосады, мұндай жағдайда фильтрлеу процесінің жылдамдығы бар жоғы % ұлғаяды, ал бұл кезде топырақ қабатпен 1,5-2 есе жоғары болады.Жоғарыда айтылған әдістердің барынша тиімділігі жеткілікті емес. Олар тұнбаның құрылысын өзгертпейді, қабатты жумай-ақ фильтрді бөлуге қолдануға болады.

Рамалы фильтр – престің артықшылығы,құрылысы қарапайым, жылжымалы бөлшектердің болмауы,сондай-ақ мөлдір фильтрат алу мүмкіндігі. Барабанды вакуум – фильтр вакуумның жұмыс істеуінің әсерінен үздіксіз жұмыс жасау қамтамасыз етіледі. Фильтрде көлденең перфорирленген барабанның болуы, фильтрлеуші мата қаптама қамтамасыз етілген (28 сурет).

1)Есимова А. М., Приходько Н.А. «Микроорганизмдер биотехнологиясы» «Нур- Принт» Алматы, 2010 ж. 2)Есимова А.М. «Микроорганизмдер биотехнологиясы » Алматы, 2014ж. 3) Ә леуметтік желі.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ және ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ БӨЖ 1 Тақырыбы: Микроорганизмдер таңдау, мутанттар алу. Орындаған:Сейсенбекова А. Тексерген: Омарбеков Е.О. Топ: Бл – 309. Семей 2016 ж.

Жоспар: 1. Микроорганизмдерді таңдау. 2. Мутанттар алу. 3. Оң мутанттарды алу. 4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Табиғи формалардың әртүрлілігі микроорганизмді таңдауға жол береді, жоғары синтездеу үшін кез-келген заттың шегінің саны аз болады. Демек, өте күрделі көрінеді және практикада ішек таяқшасында немесе псевдомонадта L – лизин өнімінің жоғарғы деңгейін өндірісте алу, бірақта оңай табылатын өкілдерінде глутамат продирцирлеуші коринебактерия: Corynebacterium glutamicum, Brevbacterium flavum және т.б. Бір қатар жағдайларда табиғи штамдар ортаға аздаған күрделі жүйедегі шектелген жоғарғы синтезді азырақ мөлшерде біріншілік метаболит бөлінеді. Мұндай микроорганизмдер бөлген заттың жоғарғы деңгейдегі өнімі, селекция аумағы болып табылады. Микроорганизмдердің жарамдылығына селекция аумағы ретінде қолдану үшін сол өнімнің продуцентін алуда бір немесе бірнеше белгіліні енгізу арқылы бақылауға болады,оған бірнеше теориялық анықталған мутацияларды енгізіп және нәтижесін тексеріп,басқа микроорганизмде тәжірбие жолдармен тексееріледі. Екіншілік метаболиттердің продуценттері үшін,сонымен қатар ферменттер немесе полисахаридтер үшін бастапқа штамды таңдау,табиғи микроорганизмнің қажет затының өнімділік қабілетімен анықтайды.

Мутациялардың әртүрлі типтерін әртүрлі физикалық және химиялық мутагенді факторлардың көмегімен алады. Физикалық факторлармен споралардың немесе жасушалардың сулы суспензиясын өңдейді. (УФ-сәулелендіру, радиация). Жасушаларды химиялық факторларымен (алкилирлеуші агенттермен) өңдегенде, берілген заттың мутагенді активтігін туғызатын шарттарды сақтау қажет. (рН сұйық, қатты фаза). Физикалық мутагеннің әсер ету дозасы радиация типіне сәйкес сәулелендіру бірлігімен көрсетіледі. Химиялық мутагендер үшін берілген доза температурамен, әсер етуші уақытпен және концентрациямен сипатталады. Химиялық әрекеттесуден кейін материалдарды жуып, оны буфер қоспасына салып қояды. Мутагеннің дозасын таңдағанда өңделген микроорганизмнің тіршілік етуіне қараймыз, ол 0,1 %- 50÷80 % дейін болады.

Кейде оң мутантты таңдау үшін табиғы таңдауды қолдануға болады. Мысалы,херест шарабының ашытқысы (Sacharomyces oviformis) спиртті тотықтыруға қабілеті бар өнімді хересті буклет шарабын алады, концентрленген спиртте 15% артық көбеймейді.Оларды культивирлеуде спирттің концентрациясы 18% дейін болады, осындай жағдайда херестің пайда болуына қабілетті штаммды бөліп алуға болады. Кездейсоқ мутацияларды таңдау.Қажет өнімді синтездеу жолы жоқ мәлімет болған кезде осы әдіс қолданылады. Әдіс бірнеше сатыдан (мутагенді қолданумен сатылап бөліп алу) тұрады. Әр саты: бастапқы культура әртүрлі тіршілікті қамтамасыз ететін, бірнеше дозалардан алынған бір немесе бірнеше мутагенмен өңделеді. 100-ден кем емес колонияны таңдамай-ақ әрбір тәжірибеден бөліп алынады. Мутагенмен өңдегеннен варианттардан кейін өнімнің деңгейін бастапқы культураның өнім деңгейінің мәнін % түрінде көрсетеді және вариационды қатарда анықталады.Алынған вариационды қатарларды бастапқы культураның бақылау қатарымен салыстырады.Салыстыру нәтижесінде (+) оң және (-) теріс варианттары алынады, олармен барлық клондарды есептейді, олардың өнімділік деңгейі бақылау қатарының х - +2а τ аралығында болады. (+)оң варианты – әрмен қарай жұмыс жүретін материал үшін, (+)оң варианты берілген мутаген дозасын тағы бір рет қолдану үшін. Бірнеше сатылардан кейін барлық жақсы варианттарды қосады, нәтижелерін статистикалық өңдейді және оптимальды вариантты таңдайды.

Өнімнің деңгейін жоғарылататын мутанттарды таңдау әдістері. Жасушаның мутагенін өңдегеннен кейін тірі қалғандар арасынан қажетті қасиетімен мутанттарды таңдап алу керек.Мұны екі жолмен жасауға болады: 1. Берілген мөлшерлік белгісін бағалағаннан кейін «кездейсақ» мутацияларды таңдау, олай болса қажет заттың өнім деңгейі клон саны үлкен болуы мүмкін. 2. Анықталған фенотипті мутанттар арасынан берілген мөлшерлік белгісі бойынша таңдау, оларды тірі қалған клондардың санынан бөліп алу үшін таңдаудың арнаулы әдістері қолданылады.Әдетте таңдаудың бірінші сатысы – тиімдірек, сосын жүру сатысы төмендейді, мұны болдырмау үшін мутагенді факторды ауыстырады, басқа селекционды сызыққа өтеді және тағы басқа. Белгілі фенотиппен мутант ішіндегі сандық мәні бойынша бөліп алу. Берілген микроорганизмнің қажет өнімінің өзара синтезі мен реттеу жолы туралы мәліметтерді пайдалана отырып әдісті қолдану.

Ауксотрофты мутация. Ауксотрофтар - олардың өсуіне қажетті бір затты синтездеу қабілетін жұмсаған микроорганизмдер.Оларды пайдалану ингибитордың пайда болуы немесе қажетті өнімнің синтезін блокирлеуге мүмкіндік жасайды, қажет өнімге өзгеруін тоқтатады. Белгілі әдістерді қолдана отырып ауксотрофты мутацияны мутагеннің көмегімен алады, мұндай мутагенді жеңілдетіп бөліп алу: байыту әдісі, жасуша минимальды ортада өсетін антибиотиктің әсеріне негізделген (демек, прототрофты), сондай-ақ реплик әдісі. Алынған ауксотрофты мутанттарды қоректену қабілетіне қарай анықтайды, мутантты сол тұтынуымен бөліп алу және соңғысында қажетті өнімді продуцирлеуші қабілетін бағалайды. Егерде метоболит тұтынғанда әртүрлі сатыда оның синтезін блокирлеуге жағдай жасалған болса, онда әрбір сатыда мутатция пайдасын береді. Одан басқа да ауксотрофтылық синтездеу жолында блокты барлық уақытта тудырмайды. Сондықтан бірнеше ондаған мутантты алу керек және сапалы бірдей тұтынатын бірнеше ондаған мутанттың өнімділігін бағалау керек, егерде ауксотрофтылықтың есебі сенімді болса, өнімділігі жоғарыны (таңдау) алу керек және сол мутацияның қажет затының өніміне әсерін дәлелдеуді құру керек. Ауксотрофты мутантты ревертрант ішінен таңдауда,бұлауксотрофты метаболитті синтездеу жолында белгілі ферменттің деффектісін тудырады, сол өнімді каталитикалық синтездеуде ферменттің функциясының жұмсалуы, каталитикалық тотығуымен мутант алынады.Өскен колоннаны «фон» құрайтын ауксотрофты жасушадан босату үшін минимальды ортаға (жеке) бөлек колонна болғанша егеді, оны табақшаға ревертанттың колоннасы пайда болғанша егеді. Минимальды ортада өскен колоннаны жарамды ортаға қайта егеді және алынған колоннадан қажет затты продуцирлеу қабілетін бағалау керек.

Құрылысының аналогына амин қышқылды немесе азот негізді резистентті мутанттардың ішінен бөліп алу. Сол заттың селекциялы жұмыс үшін жарамды болуы, табиғи метаболит бойынша синтездің реттеуші жүйеге әсер етуі, жасушадағы бұл метаболиттің функциональды негізгі қызметін атқара алмайды.Жасушаның өсуін бәсеңдететін қабілеті және мұндай қабілетін жою, осылған табиғи метаболиттің қатысуымен селекциялық жұмыс үшін жарамдылықтың негізгі себебі болып саналады.Аналого резистент мутант үшін бастапқы культураның жасуша суспензиясын өңдегеннен кейін табақшаға агарланған минимальды ортамен үлкен концентрацияны өңдегеннен кейін аналогты құрайтын бастапқы культуралардың өсуін ингибирлеушіні егеді. Бұл табақшада бірнеше тәуліктен кейін мутант колоннасының инкубациясы байқалады. Мутанттың мұндай бөлігі мутация болады, қажет метаболиттің синтезінің реттелуін бұзатын және мутацияның басқа бөлігі жасушада тасымалдау аналогын бұзатын оның жоғарғы синтезделуін тудырады.Аналогымен бірге ортада өскен колоннадан бөліп алғаннан соң және әрбір бірінші колоннадан жеке клонды бөлу, қажет затты продуцирлеу қабілетін 1-2 клонда тексереді, аналық штамның ішіндегі өнімділігі орташадан жоғарысын бөліп алады. Содан соң барлық уақытта жәймен жоғарылататын аналогтың концентрациясын немесе басқа аналогымен сол метаболиттің тағы бірнеше сатысын жүргізеді. Бөліп алынған аналого резистентті штаммды зерттеу маңызды, демек ол жоғары синтездеуге бейімделген немесе оның деңгейін жоғарылататын.Типтік мутацияның бүлінуінен жоғарғы синтезге әкеледі соңғы өнімді (метаболит) ингибирлеушіге (десенсибилизация) реттеуші ферменттің сезімталдық шығыны саналады, сонымен қатар фермент синтезінің репрессия механизмінің бұзылуына оны бақылау жасамайтын синтез қамтамасыз етіледі.

Резистентті антибиотике мутанттардың ішінен іріктеу. Бұл іріктеп бөліп алу әдісі антибиотик продуцентін селекциялауда қолданылады. Әртүрлі антибиотиктердің микроб жасушасына әсер ету механизмі де әртүрлі: кейбіреулері – ақуыз синтезінің ингибиторлары, басқалары – мембранатропты немесе ДНҚ-тропты агенттер. Антибиотиккемутанттарды резистенттін алады, құрамында әртүрлі антибиотиктердің концентрациясы бар немесе жасуша қоректік ортада споралардың суспензиясын егу мутагенсіз өңдеумен жүреді. Антибиотиктер тірі қалған колонияларда мрофологиялық мутанттардың пайда болуын индуцирлеуі мүмкін, сондай-ақ антибиотиктің пайда болу мәні бойынша үлкен өзгергіштікке әкеледі. Антибиотикттерді қолданып, препарат концентрациясын жәймен жоғарылата отырып, селекциялы жұмыстың бірнеше сатысы жүргізіледі. Морфологиялық мутанттардың ішінен іріктеп бөліп алу. Ііріктеп бөліп алудың бұл түрі тек сандық мәні бойынша іріктелген жоғары өнімділікті штамдағы морфологиялық өзгерістерді анықтаудың жеке факторларына негізделген. Өнімділігі жоғары штаммдар көп жағдайда аз спора түзуші немесе жоғары спора түзуші болады, олар пигменттерін жоғалтады немесе жаңа түрін түзе алады, колонияның формасын немесе көлемін өзгерте алады. Мутагенді әсер етуден кейін тірі қалған колониялардың ішінен морфологиялық өзгергендерді жаппай іріктейді және оларды өнімділігі бойынша тексереді.Барлық сипатталған әдістерді қолданудың негізгі мақсаты – «қажет» мутацияны іздеу диапазонын қысқарту, бұл ізденіс жұмыстардың көлемін азайтып, кездейсоқ мутацияны сатылы іріктеумен салыстырған тиімдірек. продуцирлейді

36 сурет - Селекциялы қ ж ұ мысты ң сызба – н ұ с қ асы.

Генетикалық рекмобинатты алу әдісі. Биологиялық активті заттардың продуценті селекцияда генетикалық рекомбинаттар әзірше кең қолданыс таппады, бұл биологиялық активті заттардың микроорганизм-продуценттерінің көпшілігінде генетикалық алмасу жүйесі жоқтығына байланысты. Әдістің тиімді жағы – бұл әртүрлі туыстық штаммдардан бір геномда әртүрлі мутацияларды біріктіру мүмкіндігі. Қазіргі уақытта амин қышқылдары мен антибиотиктер продуценттінің селекциясында қолданылатын мысалдар бар. Генетикалық алмасу жүйесі барды, сол микроорганизмдер үшін бұл әдісті қолдану қолайлы болып табылады. Барлық сипатталған әдістер дәстүрлі деп аталады, демек ген инженериясының жаңа перспективті әдісі пайда болды, бірақ дегенмен олар ескірген жоқ және де бұрынғысынша кеңінен қолданылуда. Сонымен бірге өндірістік микроорганизмдерден плазмидтерді іздеу кеңінен жүргізіліп келеді және де оны клондау мен амплификациялауда генетикалық материалды тасымалдағанда вектор ретінде қолдануға мүмкіндік жасайды. Бұл зерттеулер өндірістік микроорганизмдер ген инженериясының аумағына жақындатады.

1)Есимова А. М., Приходько Н.А. «Микроорганизмдер биотехнологиясы» «Нур- Принт» Алматы, 2010 ж. 2)Есимова А.М. «Микроорганизмдер биотехнологиясы » Алматы, 2014ж. 3) Ә леуметтік желі.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ және ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ БӨЖ 1 Тақырыбы: Өсімдік шикізатының гидролизатын алу. Орындаған:Сейсенбекова А. Тексерген: Омарбеков Е.О. Топ: Бл – 309. Семей 2016 ж.

Өсімдік шикізатының гидролизатын алу. Өсімдіктің жасыл бөлігінде хлорофил мен жапырақтың әсерінен қарапайым неорганикалық зат – көміртегі диоксидінен және күрделі органикалық зат – көмірсудан үздіксіз синтез процесі жүреді. Әрмен қарай көмірсудың биохимиялық өзгеріске ұшырауынан бір жылдық және көп жылдық өсімдіктің құрылысына кіретін әртүрлі органикалық қосылыс пайда болады. Күрделі реакция дегидратацияның (судың молекуласына жатады) нәтижесінде көмірсудың негізгі бөлігі және гемицеллюлоза және целлюлоза – өсімдіктің жасушалық қабырғасының басты құрастырылған бөлігі полимеризация жоғары молекулалы зат – полисахаридтерге ұшырайды, 60 % - тен астам зат өсімдіктен құралған полисахаридтер болып саналады. Олай болса, жер бетіндегі бір жылдық және көп жылдық өсімдіктер полисахаридтің көлемді ресурстары шоғырланған, оның бір бөлігі жыл сайын қайта жаңарады. Бұл полисахаридтер халық шаруашылығында маңызы зор өнімдер мен әр түрлі заттардың микробиологиялық синтезіне арналған жарамды шикізат көзі болып саналады. Бірақ микроорганизм үшін көміртегі көзі ретінде қолданылатын полисахаридтерді,оларды сәйкес келетін моносахаридтерге өзгерту жолымен жүргізіледі. Мұндай процесс полисахаридке судың молекуласын қосумен жүреді. Схемалық реакцияны мысалы, целлюлозаның полисахариді – моносахаридтің глюкозасына айналуын келесі теңдеуден көрсетуге болады. (С6Н10О5)п + п Н2О С6Н12О6 целлюлоза глюкоза

Өсімдік шикізатының химиялық құрамы біркелкі емес және кең ауқымда ауытқуда. Бұл шикізаттың негізгі бөлімі – полисахаридтер. Мұның мөлшері өсімдік шикізатының түріне қарай 40 – 75 % аралығында болады. Екінші орында өсімдік шикізатының компонентінің мөлшері бойынша құрамы 15 – 60 % аралықта лигнин саналады. Өсімдік шикізатының қалған бөлігінде қалдық заттар: гидролиз кезінде еритін шайыр, күлді бөлігі және азот құрайтын заттар, сонымен қатар гидролиз кезінде оңай ыдырайтын ацетил және метокси топтары болады. Бұл заттардың мөлшері 3 – тен 8 % аралықта ауытқиды. Полисахаридтер оңай және қиын гидролизденетін болып бөлінеді. Полисахаридтердің оңай гидролизденетін бөлігі гемицеллюлоза және пектинді заттардан тұрады. Өсімдік шикізатының түріне байланысты 16 – 39 % аралығында ауытқып отырады. Гемицеллюлозалар – бөлінбейтін өсімдіктің жасушалық қабырғасының құрылысы бойынша күрделі болып келеді. Олар полисахаридтердің – нан – дейін молекулярлық массасын құрайды. Олардың гидролизі кезінде моносахаридтердің күрделі қоспасы және басқа заттар түзіледі.Өсімдік шикізатының қиын гидролизденетін полисахаридтері негізінде целлюлоздан (клетчаткадан) тұрады. Қиын гидролизденетін полисахаридтер мөлшері 25 – тен 49%- дейін болады. Гемицеллюлоза құрылысына қарағанда целлюлоза құрылысы толық зерттелген. Целлюлоза – молекулалық массасы мен β – D - глюкопиранозалардың түзу сызықты полимері болып келеді. Өсімдік шикізатының түріне және оны өсіру жағдайына байланысты оңай және қиын гидролизденетін полисахарид қатынасы ауытқиды, сондықтан әртүрлі шикізаттың гидролизі кезінде пентоза құрамы 5 – 39 % дейін, ал гексоза 25 – 60% дейін құрауы мүмкін.

Өсімдік ұлпасының гидролизіндегі өнімнің ішіндегі ерекше орын алатыны лигнин, ол фенилпропандық құрылыстан тұрғызылған ароматтық сипаттағы полимер болып келеді. Табиғи жағдайда лигнин химиялық (лигно көмірсулы) байланысы бар, лигнин – полисахарид комплексіне кіреді. Гидролиз өндірісінде полисахаридтердің толық гидролизінен кейін ерімеген қалдық лигниннің астында болады. Оған полимеризденген табиғи шайырдың ерімейтін бөлігінен басқа, ақуыз күлді заттар кіреді. Гидролизде өңделетін және целлюлоза - қағаз зауытындағы ағашта 20 – 30 % лигнин құрайды, жылына елімізде 4,5 млн.т «гидролиз» лигнині жоғары қалдық түрінде жиналады. Осы уақытқа дейін отын ретінде қолданылады және әртүрлі қажеттілікте қолданылатын көмір алуда қолданылады. Өсімдік шикізатының басқа компонентінен ацетил және метокси топтарының гидролизі кезінде көптеген гемицеллюлоза құрамына кіретін оңай ыдырайтын зат бар екенін белгілеу керек. Ацетил топтарынан өсімдік ұлпасының гидролизі кезінде бос сірке қышқылы түзіледі. Азықтық ашытқыны өсіргенде сірке қышқылы микроорганизммен бірге моносахаридпен қатар сіңіріледі. Метокси топтары гидролиз кезінде метил спиртін түзеді, оның шығымы 1т абсолютті құрғақ өсімдік шикізатынан 2 – ден 7 кг дейін құрауы мүмкін. Метил спирті күшті «у» сондықтан оның гидролизде болмағаны дұрыс. Азықтық ашытқыны целлюлоза – сульфитті щелк өндірісіндегі қалдықтан және предгидролизаттан алуға болады. Мұны микроорганизмді өсіру үшін субстрат ретінде қолдануда өсімдік шикізатын дайындауға қарағанда айырмашылығы бар.

Гидролиз процесінің негізгі мақсаты өсімдік полисахаридінің моносахаридтерге барынша айналуы болып саналады. Таза суда қалыпты температурада гидролиз реакциясы жүрмейді. Гидролиз процесін жылдамдату үшін катализатор ретінде, белсенділігі жоғарылау минералды қышқылдарды күкірт және тұз қышқылын қолданады. Полисахарид гидролиз үшін жарамдысы болып концентрленген қышқыл саналады, бірақта гидролиз процесі үшін концентрленген қышқыл өндірісте қолданыс таппады, себебі қышқылға арнайы төзімді құрал жабдықтарға және тағы басқаларға үлкен қаржы жұмсалады. Редуцирлеуші зат (РЗ)гидролизаттағы моносахарид құрамын сипаттайтын көрсеткіш. Редуцирлеуші заттың анықтаушы әдісі сілтілі ортадағы (ІІ) мыс оксиді, (І) мыс оксиді моносахаридтің тотықсыздандыру қабілеті негіздейді, бірақта гидролизатта тотықсыздандырғыш қабілеті бар басқада қосылыстар бар, ал аналитикалық мәліметтер бойынша моносахарид құрамы ғана емес, барлық редуцирлеуші (тотықсыздандырғыш) заттың бар екені сәйкес келеді. (Былайша моносахарид құрамы 6-10%, ол деген РЗ суммарлы құрамынан да төмен.) Гидролизаттағы РЗ құрамы ағаштың тұқымының құрамымен 64-73% байланысты болады. Гидролиздің әртүрлі режимін салыстыру үшін гидролизге берілетін араластырылған қышқылдың санына қосылатын абсолютті құрғақ шикізаттың санының қатынасымен есептеледі. Бұл қатынас гидромодуль (немесе модуль) деп аталады.

Өсімдік шикізатынан гидролизат алудың технологиялық процесі келесі операциялардан тұрады. 1) қыздыру және қайнатуға қышқылды беру 2) периодты гидролиз - аппаратында шикізат гидролизі 3) алынған гидролизатты салқындату 4) инверсия (қосымша гидролиз) Майдалап ұнтақталған өсімдік шикізатының перколяцияланған гидролиз процесінің технологиялық сызба нұсқасы 13 суретте келтірілген. Майдалап ұнтақталған шикізат тасымалдағыш арқылы гидролизат аппаратқа жоғарғы мойны арқылы беріледі. Гидролизат аппаратына берілетін өсімдік шикізатының мөлшері оның құрамына, майдалау дәрежесіне және ылғалдылығына байланысты.

13 сурет - Өсімдік шикізатының гидролизатын алудың технологиялық сызба нұсқасы.

1)Есимова А. М., Приходько Н.А. «Микроорганизмдер биотехнологиясы» «Нур- Принт» Алматы, 2010 ж. 2)Есимова А.М. «Микроорганизмдер биотехнологиясы » Алматы, 2014ж. 3) Ә леуметтік желі.

Назарлары ң ыз ғ а рахмет!!!

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ және ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ БӨЖ 1 Тақырыбы: Азықтық ашытқыны алу технологиясы. Орындаған:Сейсенбекова А. Тексерген: Омарбеков Е.О. Топ: Бл – 309. Семей 2016 ж.

Ашыт қ ы. 1) Әртүрлі кластағы бір жасушалы саңырауқұлақтардың құрама тобы. Көбі спирттік ашу процесін жүргізеді. Құрамында ақуыздар мен В витаминдері бар. Шарап, сыра ашыту мен нан пісіруде, ауыл шаруашылығында (азықтық ашытқылар) кеңінен қолданылады. Сыра ашытқылары медицинада зат алмасу процесі бұзылғанда, В витамині жетіспегенде және т.б. кезде қолданылады. Азықтық ашытқылар ағаштардың қалдығынан, күнбағыс қауыздарынан және сабандардан өндірілетін саңырауқұлақтар. Құрама жем құрамына, концентраттарға және ақуызды, витаминді және минералды қоспа ретінде пайдаланылады. 2) Тағамдық шикі және ары қарай аспаздық өңдеуге арналған ашытуды реттегіштердің аспаздық атауы. Ашытқылар сүтқышқылды өнімдерді алу үшін, сүтті ашыту үшін, қамырдың көтерілуін тездету үшін, сусындар (квас, сыра, қымыз) өндірісінде және сорпа дайындау үшін қолданылады. Ұн өнімдерін ашыту үшін: 1) ашытқы; 2) уыт (мальтоза); 3) бір тәулік тұрған қамыр қалдықтарынан алынған қарабидай ашытқысы қолданылады. Қарапайым мәнде ашытқы дегеніміз тағамдық ортаға қосқанда ашу процесін түзетін кез келген органикалық зат. Бұл мағынада аспаздық тәжірибесінде ашытқыларға шарап сірке суы, құрғақ, қышқыл жүзім шарабы, сыражатады, олар тез, бірақ қысқа мерзімге әрекет етеді.

Азы қ ты қ ашыт қ ы мироорганизмдерді ң биомассасы белгілі ыл ғ алдылы ққ а дейін кептірілген. Олар минералды заттарды ң ж ә не витаминні ң, а қ уызды ң алынатын к ө зі биологиялы қ жарамды азы қ болып саналады. Азы қ ты қ ашыт қ ыны ң е ң ба ғ алы компоненті – протеин, оны ң құ рамы 52 – 55 % - ке жетеді. Азы қ ты қ ашыт қ ыны ң құ рамы бойынша е ң ма ң ыздысы жануар тектес а қ уыз ғ а жа қ ын алмастырылмайтын амин қ ыш қ ылы болмайды, азы қ ты қ ашыт қ ыда м ұ ндай амин қ ыш қ ылыны ң болуы ө сімдік а қ уызыны ң биологиялы қ ба ғ алылы ғ ын жо ғ арылатады. Оларды жануарларды ң радционына бірлесе отырып енгізсе болады. Азы қ ты қ ашыт қ ыны В витаминдер тобы да құ райды, жануарлар организмінде а қ уызды ң алмасуы о ң екені бай қ алады. Олардан бас қ ада азы қ ты қ ашыт қ ы ғ а эргостерин қ атысады. Ультрак ү лгін с ә улесімен ша ғ ылыстыр ғ анда Д2 витамині о ң ай ө згереді.

Азы қ ты қ ашыт қ ыны ң к ү лділігінде жануарлар ғ а, құ стар ғ а арнал ғ ан микро ж ә не макроэлементтер қ атысады: фосфор, калий, кальций, темір, магний, натрий, к ү кірт, мыс, марганец, кобальт ж ә не т. б. Олай болса, а қ уыз сапасы бойынша (алмастырмайтын амин қ ыш қ ылы құ рамы бойынша) витаминдер, липидтер, микроэлементтер комплексі ж ә не азы қ ты қ а қ уызды ң биологиялы қ активтік заттары ө сімдік ж ә не жануар тектес а қ уыздарды алмастырып қ оймай ж ә не жеке к ө рсеткіші бойынша олардан басым болады. Азы қ ты қ ашыт қ ыны жануарды ң ж ә не құ сты ң ә р т ү рлі т ү рлерін қ оректендіргенде эффективтілігіні ң жо ғ ар ғ ы екендігі к ө п жылды қ т ә жірибеден д ә лелденген. Біра қ жануарларды ң, құ сты ң азы ғ ына азы қ ты қ ашыт қ ыны а қ уыз – витамин қ оспа ретінде қ олдану ғ а болады. Құ р ғ а қ ашыт қ ыны қ олдануды ң орташа нормасы т ә улігіне жануарды ң 1кг тірі салма ғ ына 1г құ р ғ а қ ашыт қ ыны қ олдануды құ райды. Ірі қ ара малды ң т ә улігіне негізгі азы ғ ына 500 г құ р ғ а қ ашыт қ ыны қ осуды ұ сынады, ал шош қ а ғ а 150 – 200 г, ал құ стар ғ а 2 г ұ сынады. Комбикорм ө ндірісі азы қ ты қ ашыт қ ыны к ө лемді т ұ тынатынын д ә лелдеді. Ке ң ес Ода ғ ы кезіні ң ө зінде ірі масштабты ө ндірістер азы қ ты қ ашыт қ ыны ө ндіруде б ү кіл ә лемде бірінші орында болып, мал азы ғ ына т ұ тынатынды толы ғ ымен қ амтамасыз ете алма ғ ан. Елімізде экономикалы қ ж ә не ә леуметтік жа ғ дайды ң дамуыны ң негізгі ба ғ ыты азы қ ты қ а қ уыз ө ндірісі ж ә не биологиялы қ активтік заттарды ке ң ейту қ арастырыл ғ ан.

Азы қ ты қ ашыт қ ыны алу ө ндірісіні ң процесі мынандай сатылардан т ұ рады.

1)Есимова А. М., Приходько Н.А. «Микроорганизмдер биотехнологиясы» «Нур- Принт» Алматы, 2010 ж. 2)Есимова А.М. «Микроорганизмдер биотехнологиясы » Алматы, 2014ж. 3) Ә леуметтік желі.