Орындаған: Ергешбай А. Қабылдаған: Көшкімбаева Ү.Т.

Мемлекеттік стандарт – елдің құзырлы мемлекеттік органы бекітетін тауарлар мен қызмет түрлерінің стандарты, сондай-ақ стандарттау объектілері нормаларын, ережелерін, оларға қойылатын талаптарды белгілейтін, құзырлы мемлекеттік орган бекіткен нормативтік- техникалық құжат.

Қазақстанда стандарттау мен метрологиялау жүйесі 20 ғасырдың 20- жылдарының ортасынан дами бастады. Ол ұлттық өнімдердің сапасы мен бәсекелестігін арттыру, табиғат және энергетика ресурстарының шынайы есебін жүргізу және айналадағы орта мен халықтың денсаулығын қорғау міндеттерін шешу мәселелерімен тығыз байланысты болды.

1993 жылы Стандарттау және сертификаттау туралы және Өлшемдер бірлігі туралы Қазақстан Республикасының алғашқы заңдарының қабылдануы Қазақстанда мемлекеттік стандарт дамуының жаңа кезеңіне жол ашты. Бұл заңдар 1999 және 2000 жылдары толықтырылды. Осы заңдарға сәйкес Қазақстан Үкіметі стандарттау жұмыстарын реттеудің нормативтік құжаттарын дайындады. Қазақстанның Мемлекеттік стандарт органы 1994 жылдан бері Стандарттау жөніндегі халықараралық ұйымға (ІSO) мүше. Қазақстанның стандарттау жүйесі стандарттау мен сертификаттау жөніндегі ұлттық бағдарламаға негізделген, Қазақстан кәсіпорындары ІSO-ның халықараралық стандарттары бойынша жұмыс істейді. Қазақстан Республикасында мемлекеттік стандартты дайындау үшін жиырмаға жуық техника стандарттау комитеті құрылған. Олар әсіресе тамақ өнеркәсібі, қоршаған ортаны қорғау, көмір және металлургия өндірістері сияқты салаларда жұмыс атқарады.

Мемлекеттік стандартты тек қана ҚР-ның стандарттау және метрологиялық комитеті бекітеді. Мемлекеттік стандарт барлық мекемелер, ұйымдар, кәсіпорындар үшін қолданылады. Мемлекеттік стандарт үлкен өнімділіктегі өндірістерге салалық және көп ретті қолдануларға өнім саласын үйлесімді қамтамасыз етуге. Өнердің, ғылыммен техникалық әртүрлі аймақтарында өзара байланысты және өлшем бірлікті қамтамасыз етуге ережелер нормалар талаптар түсініктер ретінде орнатылады.

1. Біртекті өнімдердің біріктірілген топтары. 1. Біртекті өнімдердің біріктірілген топтары. 2. Біртекті өнімнің шағын топтары. 2. Біртекті өнімнің шағын топтары. 3. Нақты өнім. 3. Нақты өнім. Біртекті өнім тобына жататындарды салалық бөлікті негізге сала отырып анықталады. Біртекті өнім шағын тобы болып негізгі сала көрсеткіштерін қолданылу аймағымен жалпылама тағайындалумен сипатталатын өнім жиынтығы табылады. Біртекті өнім шағын топтары болып жалпылама конструкторлық техникалық шешімнің белгілері мен ерекшеленетін біртекті өнімнің бөліктері саналады. Нақты өнім болып әсер етуімен қасиеттімен нақты көрсеткіш мәнімен сипатталатын өнім маркасы, моделі және т.б. саналады. Нақты өнім болып әсер етуімен қасиеттімен нақты көрсеткіш мәнімен сипатталатын өнім маркасы, моделі және т.б. саналады. 1. Біртекті өнімдердің біріктірілген топтары. 1. Біртекті өнімдердің біріктірілген топтары. 2. Біртекті өнімнің шағын топтары. 2. Біртекті өнімнің шағын топтары. 3. Нақты өнім. 3. Нақты өнім. Біртекті өнім тобына жататындарды салалық бөлікті негізге сала отырып анықталады. Біртекті өнім шағын тобы болып негізгі сала көрсеткіштерін қолданылу аймағымен жалпылама тағайындалумен сипатталатын өнім жиынтығы табылады. Біртекті өнім шағын топтары болып жалпылама конструкторлық техникалық шешімнің белгілері мен ерекшеленетін біртекті өнімнің бөліктері саналады. Нақты өнім болып әсер етуімен қасиеттімен нақты көрсеткіш мәнімен сипатталатын өнім маркасы, моделі және т.б. саналады. Нақты өнім болып әсер етуімен қасиеттімен нақты көрсеткіш мәнімен сипатталатын өнім маркасы, моделі және т.б. саналады.

1. Стандарттау метрология бойынша ғылыми зерттеу институттарымен филиалдар және конст. бюролар. 2. Стандарттық және ғылыми зерттеудің орталықтары. 3. Басты информациялық есептеу орталықтары. 4. Стандарттау метрология және өнім сапасы саласындағы жұмысшылар мен қызметтің білімін жетілдіру институты. 5. Мемлекеттік стандарттың аймақтық органдары өлшеу құралдары және стандарттық мемлекеттік қадағалау метриалдық және стандарттау мен метрологиялық орталықтар. 1. Стандарттау метрология бойынша ғылыми зерттеу институттарымен филиалдар және конст. бюролар. 2. Стандарттық және ғылыми зерттеудің орталықтары. 3. Басты информациялық есептеу орталықтары. 4. Стандарттау метрология және өнім сапасы саласындағы жұмысшылар мен қызметтің білімін жетілдіру институты. 5. Мемлекеттік стандарттың аймақтық органдары өлшеу құралдары және стандарттық мемлекеттік қадағалау метриалдық және стандарттау мен метрологиялық орталықтар.

1. Мемлекеттік стандарттау жылдық жоспарын және унификациялау бойынша жұмыстар жоспарын әзірлеу. 2. Министрліктердің немесе ведомоствалық орталықтарын әзірлеген халық шаруашылығында міндетті қолданылатын стандартты қарау және бекіту. Сондай-ақ олардың енгізілу уақытын орнату. 3. Материалдық және жартылай фабрикат және дайын өнімді комплексті стандарттау бағдарламасы бекіту. 4. Өнімге жалпы талаптар қоятын салааралық мәні бар өте маңызды стандартты әзірлеу. 1. Мемлекеттік стандарттау жылдық жоспарын және унификациялау бойынша жұмыстар жоспарын әзірлеу. 2. Министрліктердің немесе ведомоствалық орталықтарын әзірлеген халық шаруашылығында міндетті қолданылатын стандартты қарау және бекіту. Сондай-ақ олардың енгізілу уақытын орнату. 3. Материалдық және жартылай фабрикат және дайын өнімді комплексті стандарттау бағдарламасы бекіту. 4. Өнімге жалпы талаптар қоятын салааралық мәні бар өте маңызды стандартты әзірлеу.

1) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiнiң жалпы ұйымдастыру-әдiстемелiк ережелерiн белгiлейтiн, негiзге алынатын стандарттар; 2) өнiмнiң, көрсетiлетiн қызметтiң бiртектi топтарына, қажет жағдайда нақты өнiмге, көрсетiлетiн қызметке қойылатын талаптарды белгiлейтiн өнiмге, көрсетiлетiн қызметке арналған стандарттар; 3) процестерге арналған стандарттар; 4) өнiмдi, көрсетiлетiн қызметтi, процестердi бақылау әдiстерiне арналған стандарттар; 5) әскери және қосарланған мақсаттағы тауарларға (өнімге), жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерге әскери стандарттар болып бөлінеді.

1) техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың сақталуын қамтамасыз ететiн өнiмнiң, процестердiң қауiпсiздiгі жөніндегі қажеттi талаптар; 2) өнiмдi, көрсетiлетiн қызметтi жiктеуге қойылатын талаптар; 3) өнiмнiң бiрiздiлiк, үйлесiмдiлiк және өзара алмастырушылық көрсеткiштерi; 4) терминдер мен анықтамалар; 5) өнiмнiң, көрсетiлетiн қызметтiң тұтыну қасиеттерi мен сипаттамаларын қоса алғанда, функционалдық мақсатының көрсеткiштерi; 6) қабылдау, буып-түю, таңбалау, тасымалдау, сақтау, кәдеге жарату және жою ережелерi; 7) сапасы мен қауiпсiздiгiн сынау әдiстерi; 8) ресурстардың барлық түрлерiн сақтауға және ұтымды пайдалануға қойылатын талаптар; 9) менеджмент жүйесін енгізудi қамтамасыз ететiн, өндiрiстi ұйымдастыруға қойылатын талаптар; 10) белгiлi бiр қызмет саласына арналған ұйымдастырушылық-әдiстемелiк сипаттағы ережелер, сондай-ақ жалпы техникалық нормалар мен ережелер белгiленуi мүмкiн.

3) процеске стандарттар;

Негізін қалаушы стандарт -белгілі бір сала үшін жалпы және басқарушы ережелерден тұратын нормативті құжат. Әдетте ол стандарт немесе әдістемелік құжат ретінде қолданылады, соның негізінде басқа стандарт жасалынуы мүмкін. Мысал ретінде ҚР СТ Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарттау жүйесін көрсете аламыз. Негiз қалаушы стандарттар қызметтiң белгiлi бiр саласы үшiн жалпы техникалық талаптарды, өзара түсiнушiлiктi қамтамасыз ететiн техникалық бiрлiктiң, ғылымның әрбiр саласындағы өзара байланыстың өнiмдердiң, процестердiң (жұмыстардың) және қызметтердiң, сол сияқты басқа да жалпы техникалық талаптардың жалпы ұйымдастыру - әдiстемелiк ережелерiн белгiлейдi. Негiз қалаушы стандарттардың кеңiнен алғанда мемлекеттiк және салааралық мәндi объектiлерi бар стандарттаудың мемлекеттiк жүйесi; өлшеу бiрлiгiн қамтамасыз ететiн мемлекеттiк жүйе, конструкторлық құжаттаманы бiрыңғай жүйесi, өлшеу бiрлiгi, салааралық мәндi терминдер мен анықтамалар (сапаны басқару, сенiмдiлiгi, буып-түю) және басқалары.

Өнімге (көрсетілетін қызметке) стандарт біркелкір(көрсетілетін қызметке) топтарына немесе нақты өнімге (көрсетілетін қызметке) талаптар белгілейді. Өнімге, көрсетілетін қызметке әзірленетін стандарттар әр түрлі болады: жалпы техникалық талаптар түрінде, техникалық шарттар түрінде. Бірінші жағдайда стандарттар біркелкі өнімдер (көрсетілетін қызмет) топтарына қойылатын жалпы талаптарды, ал екінші жағдайда - жекелеген өнім түрлеріне қойылатын талаптарды қамтиды. Бұл стандарттар жалпы жағдайда - жекелеген өнім түрлеріне қойылатын талаптарды қамтиды. Бұл стандарттар жалпы жағдайда мынандай бөлімдерден тұрады: жіктеу негізгі параметрлер мен мөлшерлер, жалпы техникалық талаптар, қабылдап алу, таңбалау, буып, тасымалдау және сақтау ережелері. Біркелкі өнімдер топтарына шағын сұраныстағы стандарттар әзірленуі мүмкін: техникалық талаптар стандарттары: қабылдап алу ережелерінің стандарттары, таңбалау, буып, тасымалдау және сақтау ережелерінің стандарттары.р

Процестерге стандарттар әзірлеу, дайындау, сақтау, жүк тасу, пайдалану, өнімді кәдеге жарату мен жөндеудің технологиялық үдерістерінде әр түрлі жұмыстарды орындау әдістеріне (орындау жолдары, тәсілдер, режимдер, нормалар) негізгі талаптарды белгілейді. Жаңа өнімді игеруді жеделдету жұмыстарында авто- матты жобалау жүйелеріне байланысты әзірленген стан- дарттардың атқаратын рөлі үлкен. Мысалы, осындай стандарттарды қолдану негізінде Жапонияда жеңіл машиналар шығаратын фирмалар жаңа модельдерді жобалауға жүмсалатын уақытты 2-8 есе қысқартқан. Саудада тамақ өнімдерін сақтау және сату алдындағы дайындау әдістеріне қатысты стандарттар маңызды рөл атқарады. Қазіргі кезде өнім (қызмет) сапасын қамтамасыз ету жүйелерінің шеңберінде қолданылатын басқару процестеріне қатысты стандарттар -құжаттарды сатып алуды, мамандарды дайындауды, т.б. басқару стандарттарының маңызы артып отыр.

БАҚЫЛАУ ӘДІСТЕРІНЕ (СЫНАУ, ӨЛШЕУ, РӨСІМДЕУ) СТАНДАРТТАР Бақылау әдісіне стандарттар өнімді жасап шығару, сертификаттау және пайдалану кезінде оған сынақ, өлшеу, талдау жүргізу әдістерін белгілейді. Әрбір әдіске олардың ерекшеліктеріне байланысты белгіленеді: сынау құралдары және басқа да керек- жарақтар; сынауды өткізуге дайындалу тәртібі; сынауды өткізу тәртібі; сынау кезінде алынған деректерді өңдеу ережелері; сынау нәтижелерін дайындау ережелері; сынау қателігінің мүмкін деңгейі.

Мемлекетаралық стандарттарды қабылдаған соң, Минск қаласында орналасқан стандарттар жөнiндегi Бюрода тiркеледi. Әзiрлеудiң, қабылдаудың, өзгерiс енгiзудiң және ГОСТ-ы жоюдың тәртiбi тарап 3,32 тарауда кең қаралған. Қазақстан Республикасы аумағында мемлекетаралық стандарттар Стандарттау, метрология және сертификаттау комитетiнiң бұйрығымен енгiзiледi. Бұйрықта әр сертификат үшiн Қазақстан ауқымында Мемлекеттiк стандарт ретiнде күшiне кiретiн күнi белгiленедi және сонымен бiрге оған қайшы келетiн (не оны қайталайтын) халықаралық немесе мемлекеттiк стандарт күшiн жояды. Аса қажеттi келiсiм мемлекеттерiнiң қатысушыларының бәрiнiң мүддесiне қатысы бар негiзiн салушы стандарттар үшiн, Мемлекетаралық Кеңес барлық мемлекеттерге күшiне кiретiн күнiн белгiлейдi.