Жоспары: I.Кіріспе II.Негізгі б ө лім Д ә ріге т ә уелділік ша қ ыратын препараттар Т ә уелділік ша қ ыратын препараттарды ң ма ң ызы Морфин, промедол, кокаинге т ү сініктеме беру III. Қ орытынды IV.Пайдаланыл ғ ан ә дебиеттер

Д ә ріге организмні ң т ә уелділігі емдік қ асиеті, организмге қ ауіпті, зиянды ә серлерге ә келетін, ү лкен дозалардан бол ғ анда ғ ана айтады. Бір рет қ абылдау ғ а арнал ғ ан д ә ріні ң санын м ө лшер деп атайды.Тек бір рет қ абылдау ғ а есептелген м ө лшер ғ ана емес, сонымен бірге т ә уліктік м ө лшер ж ө нінде де хабардар болу қ ажет.М ө лшерді граммен немесе грамм ү лесімен белгілейді. Д ә ріні ң бастап қ ы биологиялы қ ә серін тудыратын минималды қ м ө лшерді табалдыры қ немесе минималды қ ә сер етуші деп атайды. Бір қ атар заттарды ң ә серіні ң ұ л ғ аюы, оларды ң кумуляциялану қ абілетіне байланысты болады. Материалды қ кумуляция деп а ғ зада фармокологиялы қ заттарды ң жина қ талу т ү рін айтады.Кейбір заттар ғ а, оларды қ айталап енгізгенде д ә ріге т ә уелділік дамиды.Ол д ә ріні қ абылдау ғ а деген ұ мтылысты же ң е алмауымен к ө рінеді, ә детте к өң іл – к ү йді жо ғ арылату,хал – жа ғ дайын жа қ сарту, жа ғ ымсыз қ ай ғ ыруды ж ә не сезінуді то қ тату ма қ сатында, сонымен бірге т ә уелділік ша қ ыратын д ә ріні беруді то қ тат қ анда болады.

Т ә уелділікті ң қ алыптасу мерзімін препаратты ң дозасы, қ абылдау жиілігі ж ә не енгізу т ә сілі аны қ тайды. Т ә уелділікті ң белгілеріні ң бірі ұ й қ ы тудыр ғ ыш д ә ріні к ү ндіз қ абылдау. Т ә уелділік 6-12 айдан со ң пайда болады, наша қ орларда эйфория ма қ сатында вена ішіне енгізуде бірнеше к ү ннен со ң туындайды. Барбитураттармен жедел немесе созылмалы уыттану (интоксикация) алкогольдік мастануды еске салады: тежелу, қ оз ғ алыс ба ғ дарсызды ғ ы (дискоординация), гипомнезия, тілді ң к ү рмелуі, сынны ң б ұ зылысы, эмоционалды қ т ұ ра қ сызды қ, агрессивтік ә уестікті ң ж ү генсіздігі, т ұ л ғ алы қ біліністерді ң ү шкірленуі.

Дәріге тәуелділік екіге бөлінеді: Психикалы қ ; Физикалы қ ;

Психикалық тәуелділік препараттарды енгізуді то қ тат қ анда тек эмоционалды қ жайсызды қ туындайды. Тек психикалық бұзылыстар ғана емес, физикалық қызметтердің бұзылуымен сипатталады. Физикалық тәуелділік:

Тәуелділік шақыратын дәрілік заттардың маңызы Морфин Морфин алкалоиды медициналы қ практикада барынша ке ң інен қ олданылады. Медициналы қ ма қ сатта ғ ы апиында морфинні ң м ө лшері 10% т ө мен болмауы керек. Морфин ОЖЖ тежегіш ә сер к ө рсетеді.Ал изохинолин қ атарыны ң алколоидтарына тегіс салалы б ұ лшы қ еттерге спазматикалы қ ә сер к ө рсетеді.

Морфиннің негізгі фармакологиялық әсерлері: Ауру сезімін басады; Ұ й қ ы ша қ ырады; Эйфория; Дене температурасын т ө медетеді, себебі гипоталамуста орналас қ ан жылу реттеу орталы ғ ын тежейді; Диурезге қ арсы гормондар де ң гейін жо ғ арлатады; Тыныс орталы ғ ын тежейді; Ж ө телге қ арсы ә сер етеді; К ө зді ң қ арашы ғ ын тарылтады; Құ су ша қ ырады; Брадикардия ша қ ырады; Жо ғ ары м ө лшерде гипотензивті ә сер к ө рсетеді; Морфин наркоз ғ а арнал ғ ан заттарды ң, жергілікті анестезияны ң ұ йы қ тат қ ыш ә серін к ү шейтеді;

Ауру сезімін басу ү шін; Операция ғ а дайынды қ кезінде; Ж ө телді басу ү шін ж ә не ұ й қ ысызды қ та; Ө кпеге операция жаса ғ аннан кейін ж ө телде; Ө кпе ісінуінде; Морфиннің қолданылуы:

Морфиннің жанама әсерлері: Ж ү рек айну, құ су, тынысты ң тежелуі, миоз, іш қ ату, диурезді ң т ө мендеуі.

Промедол- жасанды анальгетик пиперидин туындысы фармакологиялы қ ә серлері: Ауру сезімін басады; Ұ й қ ы ша қ ырады,тыныштандыр ғ ыш; Эйфория; Дене температурасын т ө медетеді, себебі гипоталамуста орналас қ ан жылу реттеу орталы ғ ын тежейді; Гонадотропты гормондарды ң секрециясын тежеу; Тыныс орталы ғ ын тежейді; Ж ө телге қ арсы ә сер етеді; К ө зді ң қ арашы ғ ын тарылтады; Кезбе ж ү йке орталы ғ ын ынталандырады; Пролактин мен антидиурездік гормонны ң ө німін жо ғ арлатады;

Шеткі жүйкеге әсері: Ас қ азан моторикасы мен ішекті ң пропульсивті жиырылуыны ң т ө мендеуі Ас қ азанны ң, ұ й қ ы безіні ң, ішекті ң секрециясыны ң т ө мендеуі

Қолданылуы: Жара қ атта; Операция ғ а дайынды қ кезінде; Акушерлік практикада босануды ынталандыру ү шін; Ауру сезімін басу ү шін;

Ерекшелігі Ауруды басатын белсенділігі жа ғ ынан ол морфиннен 2-4есе кем. Ә серіні ң ұ за қ ты ғ ы 3-4 са ғ ат.Ло қ су мен құ суды морфинге қ ара ғ анда сирек ша қ ырады.Тыныс орталы ғ ы азыра қ тежеледі.Тегіс б ұ лшы қ етті м ү шелерді ң тоусын жо ғ арлатады немесе т ө мендетеді.Ас қ азан жолдарында жа қ сы сі ң еді.

Кокаин Медициналы қ практикада бірінші анестетик болып Erythroxylon coca ө сімдігіні ң алкалоиды.Метилэкгони мен бензой қ ыш қ ылыны ң к ү рделі эфиріні ң гидрохлориді болып табылады.

Фармакологиялық әсерлері К ө зді ң а қ қ абы қ тамырларын тарылтып, қ арашы қ ты ке ң ейтеді; К ө з іші қ ысымын т ө мендетеді; Ұ за қ қ олдан ғ анда қ аса ң қ абы қ ты ң эпителийіні ң т ү леуін ж ә не ойылуын ша қ ырады; ОЖЖ-ін ынталандырады; Бас миы қ ыртысыны ң қ ызмет жа ғ дайын б ұ зады; Эйфория ша қ ырады; Тынышсызды қ, психомоторлы қ қ озу дамиды ж ә не шаршау, ашты қ сезіміні ң т ө мендеуі галлюцинация болуы м ү мкін; Сопа қ ша миды ң орталы қ тарын ынталандырады, трысу болуы м ү мкін;

Кокаинмен уланғанда: Тахикардия; Мидриаз; Ж ү рек айну, құ су, диарея; К ө ру, есту б ұ зылуы; А Қ жо ғ арлайды; Қ арашы қ басында тарылады, содан со ң ке ң ейеді; Демікпе, тынысты ң тежелуі; Тырысу пайда болады.

Көмек көрсету шаралары: Кокаинмен жедел улан ғ анда б ә рінен б ұ рын оны енгізген жерден сі ң уін азайту қ ажет.Егер б ұ л ас қ орыту жолдары болса, ас қ азанды шаю ж ү ргізіледі.Адсорбциялаушы заттарды, іш ж ү ргізгіш заттарды та ғ айындайды.Кокаин шырышты қ абы ққ а енсе оны натрий хлоридіні ң изотоникалы қ ерітіндісімен шаяды.Ауыр улан ғ ан жа ғ жайда қ осымша тыныс, сонымен қ атар трахеотомамен жасанды тыныс беруге дайын т ұ ру керек.

Кокаинге тән ерекшеліктер: Ұ за қ қ олдан ғ анда т ә уелділік туады Қ абылдауды кенеттен то қ тату психикалы қ к ү рделі жа ғ дайлар ша қ ырады Кокаинге бейімделу болмайды немесе аз д ә режеде болады.

Қорытынды: Д ә ріге т ә уелділік ша қ ыратын препараттар енгізуін то қ татса, абстиненция дамиды. Ұ й қ ысызды қ, тынышсызды қ, қ ор қ ыныш, ү рей, м ұң аю бай қ алады.К ө птеген физиологиялы қ қ ызметтер б ұ зылады. Кейде коллапс дамиды. Қ оз ғ алыс ретсіздігі, агрессивтілік ж ә не бас қ а да к ө ріністер болуы м ү мкін

Пайдаланылған әдебиеттер : 1. Харкевич Д.А. Фармакология. Жо ғ ары о қ у орындарына арнал ғ ан о қ улы қ.. Мемлекеттік тілдегі аудармасы. – Алматы, бет. 2. Маркова И.В., Неженцев М.В. Фармакология. С-Петербург С Аляутдин Р.Н. Фармакология. Учебник. Москва. Изд. дом «ГЭОТАР-МЕД» С