Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық жағдайындағы ішкі өнімі Орындаған: Бексұлтан М., Ержанова Әсем геоэкология, маг,.1 курс. Тексеретін: Тусупова Б. Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті География және табиғатты пайдалану факультеті

Жалпы ішкі өнім түсінігі және оның ұлттық шоттар жүйесіндегі урны Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) – елдің жалпы экономикалық жағдайының көрсеткіші. Ол ұлттың жалпы материалдық әл - ауқатын бейнелейді, себебі, өндіріс деңгейі неғұрлым жоғары болған сайын, соғұрлым елдің әл­ ауқаты жоғары болады.

Жалпы Ішкі Өнім, ЖІӨ (ағылш. Gross Domestic Product) мемлекет территориясындағы барлық өндірушілердің белгілі бір кезең ішінде өндірген түпкі тауарлары мен көрсеткен қызметтерінің нарықтық құнын білдіретін жиынтық көрсеткіш. Бұл атауды ең алғаш Саймон Кузнец ұсынды. Жалпы Ішкі Өнім қорытынды макроэкономикалық көрсеткіштердің бірі, бір жилда елдің ішінде осы елке, сендай-ақ өзге де елдерге тиесілі өндіріс факторларын пайдалана отырып жасалынған түпкілікті өнімнің рыноктық бағалармен белгіленген жиынтықты құнын білдіреді. - атаулы' (ағылш. nominal GDP) берілген жилдағы ағымдағы бағалар арқылы көрсетіледі. - нақты (ағылш. real GDP) (инфляцияға түзетілген) базалық жил ретінде көрсетілген уақыттағы бағалар арқылы көрсетіледі. Нақты ЖІӨ бағаның әсерін емс, нақты өндіріс өсуінің ЖІӨ-ге әсерін көрсетеді.. - Атаулы ЖІӨ-нің нақты ЖІӨ-ге қатынасы ЖІӨ дефляторы" деп аталлоды. - Фактылы ЖІӨ толық жұмыспен қамтылмаған кездегі ЖІӨ Экономикада іске асырылған мүмкіндіктерді көрсетеді. - Әлеуетті ЖІӨ толық жұмысбастылық кезіндегі ЖІӨ.Экономиканың бар мүмкіндікті пайдалану кезіндегі ЖІӨ-н көрсетеді.

ЖІӨ­нің зерттеу зеты экономикалық бірлік – белгілі бір уақыт аралығындағы товарлар мен қызметтерді соңғы тұтынуға жіберетін өндіруші резидент болып табылады. ЖІӨ көрсеткіші жалпы экономикада өте маңызды мәнге ие. Оны өндіріс нәтижелерінің, экономикалық даму деңгейінің, экономикалық өсу темпінің, экономикада еңбектің өнімділігін талдауының және т.б. мінездемелерге қолданылады.

ЖІӨ келесі үш әдіс бойынша есептеле аллоды: Шеткі пайдалану компоненттерінің жиынтығы ретінде (шеткі пайдалану әдісі); Алғашқы табыстар жиынтығы ретінде (таратылым әдісі). Жалпы қосымша құн жиынтығы ретінде (өндірістік әдіс); Жалпы ішкі өнімді есептеудің әдістері

2015 жилғы қаңтар - қыркүйектегі Жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) нақты көлем индексі (НКИ) өткен жилдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 101,0% құрады. ЖІӨ құрылымында тауарлар өндірісінің үлесі 36,9%, қызметтер – 56,5% құрайды.

ЖІӨ-нің атаулы мәні және құрылымы ЖҚҚ,млн. теңге Құрылы мы, % өткен жилға, % НКИдефлятор Жалпы ішкі өнім ,3100,0101,099,0 Тауарлар өндірісі ,836,9100,397,7

Ауыл шаруашылығы, аңшылық және орман шаруашылығы; балық аулау, балық өсіру ,14,8103,1110,9 Өнеркәсіп ,926,299,093,7 Құрылыс ,85,9104,5107,7

Қызметтер өндірісі ,556,5102,4107,1 Жалпы қосылған құн ,393,4101,5103,2 Өнімдер мен импортқа салынған салықтар ,06,696,963,1 ЖІӨ – нарықтық бағалардағы өндіруші-резиденттердің өндірістік қызметінің түпкілікті нәтижесі болып табылады. ЖІӨ-нің НКИ экономикада нақты кезеңдегі тауарлар мен қызметтер өндірісі көлемінің өзгерісін сипаттайды.

Еліміздің экономикалық жағдайының тұрақты болуы мен шетелдік инвесторларды тартудың арқасында өнеркәсіп нысандары ашылып, халықтың әлеуметтік ахуалы жақсарып келеді. Соңғы он жил ішінде Қазақстанның жалпы ішкі өнімі (ЖІӨ) 4 есеге өскен. Яғни, 57,1 млрд-тан 216,3 млрд долларға артқан. Мемлекетіміз Дүниежүзілік банктің жіктеуі бойынша, кірісінің деңгейі орташа елдердің қатарына енді. Мәселен, жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнім деңгейі бойынша Қазақстан ТМД елдері арасында үздік көрсеткіштердің біріне ие болып отыр. Нәтижесінде биылғы жилдың 1 қаңтарында жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнім АҚШ долларын құрады.

Дейтұрғанмен, ел экономика-сының қарқынды дамуына бөгет болып тұрған жәйттер бар. Атап өтерлігі, мұнай бағасының күн санап төмендеуі, теңгенің еркін айналымға өтуі мен доллардың қымбаттауы. Мамандар осы мәселелердің салдарынан әлеуметтің әлеуеті көтерілмей отыр денег тоқтам жасайды. Сондай-ақ, сарапшылардың пікірінше, мұнай мен металл бағасының төмен болуы алдағы бес жил бой на сақталуы мүмкін. Әлемдік экономикадағы ахуалдың күрделенуі жағдайында биылғы 7 айдың қорытындысы бойынша елдегі ЖІӨ-нің өсімі 1,5 пайызға төменденег. Өз кезегінде мемлекет басшысы да жаңа экономикалық жағдайды искре отырып, мұнай баррелінің доллар деңгейіндегі бағасына бейімделу қажет деп этап өтті.

ВВП = потребительские расходы + валовые инвестиции + государственные расходы + (экспорт – импорт) Или кратко: ВВП = C + I + G + (X - M)

stat.gov.kz!

Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының индикативтiк жоспарларын әзiрлеудiң Тәртібі 1. Жалпы ережелер 1. Осы Тәртiп Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының индикативтiк жоспарларын (бұдан әрi - Индикативтiк жоспар) әзiрлеудiң ұйымдастырушылық және әдiстемелiк негiздерiн, олардың құрамын, сендай-ақ орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың оларды қалыптастыру жөнiндегi өзара iс-қимылдарының тетiгiн белгiлейдi. 2. Индикативтiк жоспар әлеуметтiк-экономикалық дамудың негiзгi бағыттарын, жоспарланатын кезеңге арналған оларды iске асуры жөнiндегi iс-шараларды, елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының мақсатты көрсеткiштерiн (индикатор ларын) және мемлекеттiк экономикалық реттегiштердiң тiзбесiн қамтитын құжатты білдiредi. 3. Әлеуметтік-экономикалық дамудың индикатор лары ретiнде экономиканың серпiнiн, құрылымын және тиiмдiлiгiн, қаржының, ақша айналымының, тауарлар мен қызмет көрсетулер, бағалы қағаздар рыногының дай-күйiн, тартылған, оның iшiнде шетелдiк инвестициялардың көлемiн, бағаның өзгеруiн, сыртқы экономикалық байланыстарды, жұмыспен қамтуды, халықтың тұрмыс деңгейiн, экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық жағдайды сипаттайтын көрсеткiштер пайдаланылады.

Көрсеткiштердiң нақты тiзбесiн Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен келiсiм бойынша жоспарланатын кезеңге арналған әлеуметтiк-экономикалық дамудың басымдықтарына, мақсаттарына және мiндеттерiне сәйкес Индикативтiк жоспарды әзiрлеудi жүзеге асыратын уәкiлеттi орган - Экономика министрлiгi (бұдан әрi - Министрлiк) белгiлейдi. 4. Құқықтық реттеу және экономикалық тұтқалар жүйесi (бюджеттiк, салықтық, кедендiк-тарифтiк, ақшалық-несиелiк және сыртқы экономикалық саясат, баға қалыптастыру және шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халықтың кiрiстерi саясаты, мемлекеттiк орталықтандырылған инвестициялар, мемлекеттiк сатып алулар жүйесi және басқалары) белгiленген мақсаттарға жену үшiн шаруашылық жүргiзушi субъектiлердің экономикалық қызметiне реттеушi ықпал ететiн негiзгi құралдар болып табылады. Экономикалық реттеушi тұтқалар iс-қимылының тiзбесi мен бағытталуы нақты сандық мәнi Қазақстан Республикасы дамуының ұзақ мерзiмдi стратегиялық жоспарларында белгiленген, ұсынылатын басымдықтарға, мақсаттарға және мiндеттерге сәйкес Индикативтiк жоспарды қалыптастыру процесiнде айқындаллоды.

5. Индикативтiк жоспарлау - бұл экономиканың дамуына қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған, макроэкономикалық және аумақтық деңгейлерде мемлекеттiк реттеудiң өзара байланысты шараларының жүйесiн бiлдiретiн, Республиканың әлеуметтiк-экономикалық дамуының негiзгi бағыттарын әзiрлеу процесi. 6. Индикативтiк жоспарлаудың мақсаты нақты сектор, қаржы жүйесi, әлеуметтiк сала, халықтың тұрмыс деңгейi, жұмыспен қамту, қоршаған ортаны қорғау, ресурстарды пайдаланудың тиiмдiлігi, ғылым мен техниканы дамыту және пайдалану салаларында болжалған көрсеткiштерге қол жеткiзу болып табылады. 7. Индикативтiк жоспарлау: орта мерзiмдi және ағымдағы индикативтiк жоспарлардың республиканың әлеуметтiк-экономикалық дамуының ұзақ мерзiмдi стратегия сына сәйкестiгiн қамтамасыз етуi; республика экономикасын мемлекеттiк реттеуге қолданылатын құралдардың тиімдiлiгiн арттыруы; облыстардың әлеуметтiк-экономикалық дамуы деңгейлерiнiң бiр қалыпты емстiгiн жеңуге ықпал етуi; нарықтық тетiктер iс-қимылының негiзiнде экономиканың өзiн-өзi реттеуiнiң жоғары деңгейiн қамтамасыз етуге жәрдемдесуi тиiс.