Сабақтың тақырыбы: Ағзалардың тіршілігіндегі бөліп шығарудың маңызы Өсімдіктер мен жануарлардың бөліп шығару өнімдері

Сабақтың мақсаты: Ағзалардың тіршілігіндегі бөліп шығарудың маңызын сипаттау Өсімдіктер мен жануарлардың бөліп шығару өнімдерін сипаттау

Жетістік критерийлері: Оқушы оқу мақсатына жетеді, егер төмендегі жетістік критерийлерін орындаса: Ағзалардың тіршілігіндегі бөліп шығарудың маңызын білсе, Өсімдіктер мен жануарлардың бөліп шығару өнімдерін сипаттаса, Экскрецияланатын өнімдердің түзілуі мен ағзадан шығарылуын білсе, Жануарлардың мекен ету ортасына байланысты бөліп шығару өнімдерін ажырата алса,

Vocabulary: removal/excretion - бөліп шығару removal of waste products – бөліп шығару өнімдері kidney – бүйрек lungs – өкпе water – су skin – тері urinary system (excretory system) – зәр шығару жүйесі respiratory system – тыныс алу жүйесі aerobic respiration – аэробты тынысалу waste product – қалдықтар carbon dioxide – көмірқышқыл газы oxygen - оттегі urea – несепнәр uric acid- несеп қышқылы through the lungs when we breathe out – тыныс алғанда өкпеден шығады carbon dioxide it is a product of aerobic respiration – аэробты тыныс алудың өнімі

Экскреция дегеніміз не? Оның ағза үшін маңызы неде?

Экскреция зат алмасу процесінің соңғы өнімдерін ағзадан шығару және ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтау. экскрецияланатын соңғы өнімдер Азотты қосылыстар несепнәр (мочевина) аммиак зәр қышқылы мочевая кислота ) оттегі көмірқышқыл газы Өт пигменттері

Адамның қандай мүшелері организмнен зат алмасудың соңғы өнімдерін шығаруға қатысады?

Бүйрек Тері СО 2 Өт пигменттері Өкпе су, тұз Бауыр Мүшелер мен зат алмасудың соңғы өнімдерін байланыстырыңыз несепнәр(мочевина), зәр, несеп қышқылы, аммиак

Экскрецияланатын өнімдер Неден түзіледі?Қалай ағзадан шығарылады? Көмірқышқыл газы CO 2 Жасушалық тыныс алу нәтижесінде глюкозадан (Аэробты тынысалу өнімі) C 6 H 12 O 6 +O 2 CO 2 +H 2 O Өкпеден тыныс шығарғанда шығарылады Азотты қосылыстар Несепнәр, аммиак, зәр қышқылы Бауырда белок, нуклеин қышқылдары мен артық амин қышқылдарының ыдырауынан Бүйрек арқылы зәрмен Молекулалық оттегі (O 2 ) Фотосинтез нәтижесінде CO 2 +H 2 O C 6 H 12 O 6 + O 2 Лептесік (Устьице ) арқылы Өт пигменттеріБауырда гемоглобиннің ыдырауынан Фекалий (кала) арқылы Кесте 1. Экскрецияланатын өнімдердің түзілуі мен ағзадан шығарылуы (Production and removal of waste products)

Жануарлар/өкіліЖануарларда бөліп шығару құрылымдары Экскрецияланатын өнім Мекен ету ортасы Қарапайымдылар типі/ амебаКлетка мембранасы (плазмалемма)Аммиаксу Буынаяқтылар типі/ өрмекші, таракан Мальпигий түтігі, трахея Метанефридий Зәр қышқылыСу, құрлық Құрттар, моллюски 1Протонефридий 2Метанефридий 1Жалпақ құрттар - зәр қышқылы 2Буылтық құрттар, моллюски - зәр қышқылы Су, құрлық Балықтар классы/ сазан Бүйрек, бауыр, желбезек, тері Тұщы су сүйекті балықтары – аммиак Теңіз сүйекті балықтары – несепнәр,триметиламиноксид су Амфибия (қосмекенділер) классы/құрбақа Бүйрек, бауыр, желбезек, тері несепнәрСу/құрлық Құрлық омыртқалылары/ кесіртке, қарлығаш, адам Бүйрек, бауыр, өкпе, теріҚұстар - зәр қышқылы Сүтқоректілер – несепнәр, зәр қышқылы Құрлық Кесте 2. Жануарлардың бөліп шығару құрылымдары мен мекен ету ортасына қарай экскрецияланатын өнімдері

Азотты қосылыстар Химиялық формуласы Химиялық құрылымы Улылығы Аммиак Ammonia NH 3 Жоғары Несепнәр Urea (NH 2 ) 2 COОрташа Зәр қышқылы Uric acid C5H4N4O3C5H4N4O3 Төмен Кесте 3. Азотты экскреттердің химиялық құрылымы

Жалпақ (1) және буылтық (2) құрттардың бөліп шығару мүшелері 1 2

Бунақденелілердің (insects/насекомы) Мальпигий түтігі

Activity. Cәйкестендіріңіз. 1Таракан, Өрмекші а I Несепнәр 2Амеба b II Зәр қышқылы 3Сиыр c III Аммиак

Жауабы: 1- c -II 2 – а - III 3 – b - I

Экскрецияланатын өнімдер Неден түзіледі?Қалай ағзадан шығарылады? Көмірқышқыл газы CO 2 Азотты қосылыстар Несепнәр, аммиак, зәр қышқылы Бүйрек арқылы зәрмен Фотосинтез нәтижесінде CO 2 +H 2 O C 6 H 12 O 6 + O 2 Бауырда гемоглобиннің ыдырауынан Қалыптастырушы бағалау. Кестедегі бос тор көздерді толтырыңыз.

Үй жұмысы Жануарлардың бөліп шығару мүшелері презентацияны оқу. Презентацияның 13-ші және 22-ші слайдтардағы кестені дәптерге сызу. Ағзалардың тіршілігіндегі бөліп шығарудың маңызы. Өсімдіктер мен жануарлардың бөліп шығару өнімдері тақырыбына тест құрастырып, дәптерге жазу. Тест көлемі 5 сұрақ, 4 жауабымен болуы керек.

Сабақты келесі сөйлемдермен аяқтаңыз: Мен енді білемін Маған ұнағаны Менің түсінбей қалғаным Мен жақсы түсіндім Мен келесі сабақта білгім келеді. Рефлексия