Inson motivatsiyasining tarixiy tafakkuri Bajardi : Sardor

REJA: Motivatsiya haqida Motivatsiya haqida allomalarning qarashlari Sobiq sovet va garb olimlarining motivatsiya haqidagi qarashlari

Motiv va motivatsiya muammosi jahon psixologiyasida turli tuman nuqtai nazaridan yondoshish orqali tadqiq qilib kelinmoqda. Uzoq va yaqin chet ellarda o`ziga xos psixologik maktab vujudga kelgan bo`lib, ularning negizida ilmiy pozitsiyalar va kontseptsiyalar mohiyati jihatidan farqlanuvchi g`oyalar va yo`nalishlar mujassamlashdi

Motivatsiya inson xulq atvori, uning bog`lanishi, yo`nalishi va faolligini tushuntirib beruvchi psixologik sabablar majmuini bildiradi. Psixologiyada motivlashtirish deganda psixologik hodisalarning o`zaro mustaqil bog`langan, lekin bir-biriga to`la mos kelmaydigan nisbatan mustaqil uchta turi tushuniladi; a) Individning ehtiyojlarini qondirish bilan bog`liq bo`lgan faoliyatga undovchi sabablar sifatidagi motivlashtirishdir. Faollik holatini paydo bo`lishini subektiv ehtiyojlarini izohlab beradi. b) Motivlashtirish faollik kimga qaratilgani boshqa xulq-atvor emas, balki xuddi shunaqasi tanlaganligini izohlab beradi. Motivlar xulq-atvor yo`nalishini tanlashni belgilaydigan sabablardir

Bunday xatti-harakatlarni yana takrorlanishini oldindan ko`ra olish, shaxsiy holatlarning ayrimlarini yuzaga keltirmaslikning oldini olish, boshqalarning taraqqiy etishini qo`llab-quvvatlash mumkin. Bazilar mehnatgao`uz ehtiyojlariga ko`ra sidqidildan munosabatda bo`lsalar, bazilar o`z burchlarini anlaganliklaridan, yana bazilar o`zlarining qobih niyatlariga erishish uchun vaqtincha suniy munosabatda bo`ladilar. Motivatsiya- odamni faol faoliyatga undovchi sabablar majmui bo`lib, xulq atvorni psixologik va fiziologik boshqarishning dinamik jarayoni hisoblanib unga tashabbus, yo`nalganlik, tashkilotchilik, qo`llab-quvvatlash kiradi. Motirovka deganda inson xulq atvorini tushuntirish bo`lib, unda «Nima uchun?», «qanday maqsad bilan?», «qanday manoda?» kabi savollarning mativatsiyaga bog`liqligidir

Insonni xatti-harkati va malum ehtiyojlarini qondirish bilan bog`liq faoliyatga undovchi sababga motiv deyiladi. Odamning faoliyat motivlarini o`rganish shaxsning manaviy-psixologik mohiyatini tushunishda muhim ahamiyatga ega. Kishilarning xulq-atvoriga qarab, uning xatti- harakatlarini tahlil qilib, ularning motivlarini aniqlashga intilish lozim. Shunda xatti-harakatlarni odam uchun tasodifiy yoki qonuniy ekanligini anglash mumkin bo`ladi.

Motivni tashkil qiluvchi omillar. XOXISH FAOLLIK MOTIV FAOLIYAT

Qiziqishni tashkil Etuvchi omillar EHTIYOJXISLAT MUHITLAYOQATMAQSAD XARAKTER DUNYOQARASHONTOGENEZMOTIV IRODA

OILA TARBIYA SHAXSIY NAMUNA TALIM FAOLIYAT IRSIYAT Shaxs ongli zot bolib ijtimoiy munosabatlar jarayonida shakllanadi. Shaxsga ijtimoiy tasirlar korsatadigan hodisalar.

Rus va sobiq sovet psixologiyasi namoyondalari K.D.Ushinskiy, I.M.Sechenov, I.P.Pavlov, V.M.Bexterev, A.F.Lazurskiy, A.A.Uxtomskiy, S.V.Rubinshteyn, V.S.Merlin, V.I.Selivanov va boshqalar mazkur muammo yuzasidan tadqiqot ishlari olib borganlar. Bundan tashqari Evropa va Amerika mamlakatlarida motivatsiyaga oid 30 dan ortiq ilmiy kontseptsiyalar mavjuddir.

Sovet psixologiyasi. Sovet psixologiyasi motivlar muammosini dialektik materializm printsiplariga asoslanib tadqiq etgan.ular motivlarni tushintirishda va uning tarkibiy qismlarini belgilashda dinamik va manoviy (manaviy) tomonlarining uygunligidan kelib chiqqan holda talqin qiladilar.

Sovet psixologlari. S.L.Rubinshteyin motivning psixologik mohiyati togrisida quyidagi mulohazalarni bildiradi:Motivatsiya-bu psixika orqali hosil boladigan determinatsiyadir;motiv -bu shaxs xulq- atvorining kognitivistik jarayonini bevosita tashqi olam bilan boglovchi subektiv tarzda aks etish demakdir.

A.N.Leontivning fikricha,faoliyatning tuzilishi:maqsadga qaratilgan xatti-harakatlar va operatsiyalardan iborat.Odatda faoliyat ozining predmeti va motiviga ega bolib agarda motiv bilan predmet ortasida mutanosiblik vujudga kelsa,demak shundagina u tub manodagi faoliyatga aylanadi.

Garb psixologlari. A.Q.Sh psixologlari orasida biologik ehtiyojlar asosida inson motivlari yotadi,degan qarashlar mavjud.Damellning fikricha,toqimada vujudga kelgan ehtiyojlar qozgatuvchining asosiy manbai hisoblanadi.Danlep esaqozgalish biologik toqimalardan chetga chiqmaydi,degan fikrga qatiy ishonadi.Gilfordning fikricha faollikning birlamchi manbai ovqatdan iboratdir.

SHARQ ALLOMALARINING FIKRI ABU NASR FAROBIYning fikricha,sezgi organlari,shuningdek,yurak,miya inson tugilgan paytdan mavjud boladi.Boshqa hamma narsalar aqliy va axloqiy xususiyatlar,xarakter xislatlari,bilim insonning oz faoliyati mobaynida yuzaga keladi.

Abu Nasr Farobiy asarlari. Fanlarning tarifi va tasnifi haqida kitob. Hajm va miqdor togrisida kitob. Ideal shahar aholisi qarashlari togrisida kitob.

Motiv haqida Ibn Sino qarashlari. Uning fikricha ustoz eng avvalo matonatli, sof vijdonli,rostgoy va bolani tarbiyalash metodlarini ham axloq qoidalarini mukammal biladigan odam bolmogI shart.Oqituvchi oquvchining butun ichki va tashqi olamini organib,uning aql qatlamlariga kira oladigan unda fanga olamga nisbatan qiziqish(motiv) uygotadi.

Umar Xayyom qarashlari. U faoliyat,xulq,muomala motivatsiyasini shaxs xususiyatlari fazilatlarini shogirdlarda,farzandlarda shakllantirish orqali tushuntirishga harakat qiladi.Ibrat namuna,timsol,ishtiyoq,intilish turli xususiyatli motivlarni keltirib chiqarish manbai ekanligi togrisidagi yondashuv unga ham bevosita taalluqlidir.U faoliyat,xulq,muomala motivatsiyasini shaxs xususiyatlari fazilatlarini shogirdlarda,farzandlarda shakllantirish orqali tushuntirishga harakat qiladi.Ibrat namuna,timsol,ishtiyoq,intilish turli xususiyatli motivlarni keltirib chiqarish manbai ekanligi togrisidagi yondashuv unga ham bevosita taalluqlidir.

Jahon psixologlari motivatsiya haqida… Motiv keng manoda xulq-atvor determinatsiyasi belgilanishiga qaramay,kopgina chet el tadqiqotchilari shaxs motivlarini juda tor manoda talqin qilib,uni ilmiy jihatdan tekshiradilar,hattoki ular shartsiz reflektr aktlarining miqdorini affektiv,stress va ekspressiv reaksiyalarni motiv tizimiga kiritmaydilar. Motivning qonun qoidalarini faqat dinamik energetik holat tariqasida talqin qiladi..Bir guruh chet el psixologlarining fikriga qaraganda,moyiv-bu tajriba reaksiyalarning energetik jabhasidan iboratdir.

SOBIQ SOVET PSIXOLOGLARI Motivlarni tushuntirishda va uning tarkibiy qismlarini belgilashda dinamik va manoviy tomonlarining uygunligidan kelib chiqqan holda talqin qiladilar.Ularning ayrim namoyandalari qarashlarini tahlil qilish bilan cheklanamiz,xolos. S.L.Rubinshteyn motivning psixologik mohiyati togrisida quyidagi mulohazalarni bildiradi. MOTIVATSIYA – bu psixika orqali hosil boladigan determinatsiyadir MOTIV – bu shaxs xulq-atvorining kognitivistik jarayonini bevosita tashqi olam bilan boglovchi subyektiv tarzda aks etish demakdir

A.N.LEONTEV

Motivlarning rivojlanishi,motivlashgan yangi malumotlarning paydo bolishi,faoliyat muhiti doirasidagi ozgarishlar tufayli amalga oshiriladi.Motiv mexanizmi shaxs sifatlarini qyta qurish,ularni rivojlantirish jarayonining faollashuvi tarzida yuzaga chiqadi,shu bilan birga inson kamol topishn jarayoniga faoliyat muhiti va sharoiti sekin yoki tez ozgarishi motivlarning takomillashuvi kabi omillarga tasir etadi.

Motivatsiya faktorlari boyicha izlanishlar Мотивационные факторы сотрудника

TAYNCH TUSHUNCHALAR Motiv - inson xulq atvorining ichki barqarorligidir. Motivatsiya – xulq atvorni psixologik va fiziologik boshqarishning dinamik jarayoni. His-tuyg`u – psixik jarayon bo`lib, unda insonning borliqqa o`zining shaxsiy ichki subektiv munosabatini aks ettirishdir. Emotsiya – oddiy psixik holat va ehtiyojlarni qondirish jarayonida mavjud bo`ladi. Irodaviy akt - harakatlar, intilishlar bilan uzviy bog`liq. Abuliya – insonning psixiy boshqaruvchanligini buzilishi. Negavitizm – insonni boshqa inchonlarga nisbatan qarshiligi. Maslahatlarni ochiq tan olmasligi

Adabiyotlar royxati E.Goziyev Umumiy psixologiya (2010y. Toshkent). Petrovskiy Umumiy psixologiya. Internet malumotlari