Қарағанды мемелекеттік медицина университеті Тағам гигиенасы, жалпы гигиена және экология кафедрасы Тақырыбы: «Медицина қызметкерлерінің еңбек гигиена сының негізгі аспектілері» Орындаған: Кенесова Алуа ЖМФ Тексерген: Аскарова С.А Қарағанды 2015 СӨЖ

Жоспар I. Кіріспе II. Негізгі бөлім 1. Еңбек гигиенасы. Өндірістік санитария 2. Өндірістік бөлмелердін микроклиматы 3. Медицина қызметкерлерінің еңбек гигиенасы III. Қорытынды IV. Қолданылған әдебиеттер

Еңбек гигиенасы Еңбек гигиенасы қызметкерлердің денсаулығын сақтау, өндірістік орта мен еңбек процесінің қолайсыз әсерінің алдын алу жөніндегі санитарлық - эпидемиологиялық шаралар мен құралдар кешені. Өндірістік санитария Өндірістік санитария зиянды өндірістік факторлардың қызметкерлерге әсерін болғызбайтын немесе азайтатын санитарлық - гигиеналық, ұйымдастыру іс - шаралары мен техникалық құралдар жүйесі.

Өндірісте еңбек қауіпсіздік шараларын санитарлық қолайлығын талаптарға сайт қамтамасыз етуді, кәсіпорынның аумақтары сияқты, сендай ақ олардың өндірістік және тұрмыстық бөлмелерін еңбекке қолайлы етіп жасап шығару. Санитарлық - гигиеналық талаптардың қанағаттандырылмағаны тек қана кәсіптік ауруларға ғана шалдыра қана қоймай, сонымен қатар өндірістегі жарақаттанудың бірден бір себебі болуы да мүмкін.

Микроклимат (грекше Micros шагин + климат) адам ағзасының жилу алмасуына әсер ететі н шектелген кеңістіктегі физикалық факторлардың кешені. Өндірістік бөлмелердін микроклиматы бұл - ауа қозгалысының ылғалдылығы мен жылдамдығы, температура мен қосылғандағы адам ағзасына, сендай-ақ коршаған орта температурасы әрекетімен анықталатын бөлмелердің ішкі климаты.

Оңтайлы микроклимат жағдайлары - жилу ротеу реакциясының күштеуінсіз климат параметрлерінің косындысында адам ағзасына ұзақ және жүйелі әсерінде ағзаның қалыпты функционалдык және жилу жағдайын камтамасыз етеді.Олар жилылық сезімін қамтамасыз етеді жене жұмыс қабілетін арттырады. Колжетімді микроклимат жағдайлары физиология лык бейімделу мүмкіндік шектерінен аспайтын, адамға ұзак және жүйелі әсер ететін микроклимат параметрлерімен сипатталады. Бұл роте денсаулық жағдайларының зақымдануы немесе бұзылуы болмайды, бірақ колайсыздау жилулық сезінулер, көңіл күйдің нашарлауы және жүмыс қабілетінің төмендеуі болуы мүмкін. Бүл нормалар әзірге казіргі техниканың оңтайлы нормаларын қамтамасыз ете алмау себептерінен болады. Әр түрлі тағайынды нысандар үшін микроклиматың санитарлык нормаларын әдетте жылдың суық және жилы кезеңдері үшін әзірлейді, ал кей жағдайларда климат тык зоналар бойынша жасайтды.

Медицина қызметкерлерінің еңбек гигиенасы

Медицина қызметкерлерінің еңбек гигиена сын зерттеу мәселесі өткен ғасырдың отызыншы жылдарынан бері кең ауқым алып келе жатыр. Содан бері жүрзілген зерттеулер дәрігерлер еңбегіне әсер ететін әртүрлі қолайсыз факторларды анықтады. Сол себепті медицина қызметкерлерінің жұмыс күнін қысқартуға, қосымша демалыстарды бекітуге, жекелеген категориялардың жалақысын жоғарылатуға негізделген заңды актілер дайындалды. Сол жылдардан бері дәрігерлер еңбегінің сипотында бірқатар өзгерістер туындады. Зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың саны жаңа емдеу-профилактикалық жабдықтардың (рентген қондырғылары, электронды, электрлімедициналық, лазерлі, ультрадыбысты және жоғары жиілікті қондырғылар, емдік барокамералар) шығуына байланысты.

Жанаспалы дерматите, ингаляциялық уланулар шақыратын дәрілік затратдың, радиоактивті затратдың көптеген түрлері шығарылды. Науқастан дәрігерге жеңіл берілетін жұқпалы аурулардың жиілігі күрт өзгерді. Оларға ЖИТС жұқпасы, туберкулез, В және С гепатиттері және басқа да бірқатар аса қауіпті жұқпалармен шақырылатын аурулар жатады. Сонымен бірге, қолайсыз гигиеналық факторлар щағын климат жағдайлары (температура, ылғалдылық және ауаның қозғалыс жылдамдығы) өз маңыздылығын жоғалтпады. Көбінесе, қолайсыз метеорологиялық жағдайларға еңбегі ұзақ уақыт физикалық жүктемелермен жүретін хирургтар мен стоматолог тар шағымданады, сондықтан да организмнің сыну кету қаупі жоғары. Егу, манипуляциялық және стоматологиялық кабинеттерде аллергиялық реакциялар шақыратын химиялық затратмен қатынаста болу мәселесі күн тәртібінен шықпайды.

1984 ж. Ереванда «Медицина қызметкерлерінің денсаулығы және еңбегі» аты тақырыбындағы Бүкілодақтық конференцияда келесі мәселелер қарастырылған: –медицина қызметкерлерінің денсаулығы мен еңбек жағдайын кешенді бағалау бағдарламасын дайындау; – жалпы және кәсіптік аурушылдық; – мүгедектікке шығу себептері; – әртүрлі мамандықтағы дәрігерлердің өлімшілдігі; – негізгі дәрігерлік мамандықтарға кәсіптік және медициналық таңдау критерийлерін дайындау; – кәсіптік еңбектің медицина қызметкерлерінің жүрек қан тамыр жүйесінің патология сына әсері; – әртүрлі мамандықтағы дәрігер-әйелдердің гинекологиялық аурушылдығы және жүктілік кезіндегі бұзылыстар сипоты; – медицина қызметкерлері арасындағы түрлі токсикомания себептері мен жиілігі; – онкология да жұмыс істейтін, патологоанатомдардың, микрохирургия саласындағы мамандардың және еңбегі жүйкелік-эмоционалды күштенумен байланысты дәрігерлердің еңбек жағдайы; – қазіргі заманғы диагностика және емдеу әдістерін қолданатын персоналдың еңбек жағдайын гигиеналық бағалау; – қазіргі кезде жүргізілетін емдік мекемелерді паспортизациялау нәтижелерін ғылыми талдау.

Бүгінгі күнде мемлекеттік әлеуметтік қорғау жүйесінің жоқтығынан, дәрігерлердің төмен запалы өмірінің мәселелеріне жеткіліксіз көңіл аударылу салдарынан, дәрігер мамандығы өз маңыздылығын жоғалтып отыр. Медицина қызметкерлерінің қаржилық жағдайы төмен екені баршамызға мәлім. Сонымен бірге, олардың еңбегі адам іс әрекетінің ішіндегі ең қиын және жауапты түрлерінің бірі. Медицина қызметкерлерінің еңбегі маңызды интеллектуальды жүктемемен сипатталады, ал жекелеген жағдайда жоғары физикалық күштенуді, шыдамдылықты, зейінді және шұғыл жағдайларда жоғары еңбек қабілеттілігін талап етеді

Әр түрлі саладағы дәрігерлер мен орта буындағы медциналық қызметкерлердің жұмысында өзіне тән ерекшеліктері бар, бірақ олардың бәрі де өздері жұмыс істеп жатқан өндірістік ортаның физикалық, химиялық және биологиялық факторларының әсеріне, сендай- ақ жұмыс үрдісінің сипотымен байланысты кәсіби зияндылықтардың әсеріне ұшырайды.

Дәрігер-хирургтар мен акушер-гинеколог тардың еңбегі ауры және қауірт болып табылады. Ол ақыл-ойына түсетін, сенсорлық, эмоционалдық жүктемелер, түнгі ауысымда жұмыс істеу, жұмыс кезінде дененің мәжбүр қалыпта болуы, дененің еңкеюі, статикалық және жергілікті динамикалық жүктемелер сияқты еңбек үрдісінің әр түрлі факторларының тұрақты әсер етуімен жүреді.

Хирургтар мен акушер-гинеколог таран тез және дұрыс диагноз қоя білуін, аурудың өте көп белгілерінің ішінен қажетті ақпараты алу және оны бағалауды, уақыт тапшылығы жағдайында пайда болған жағдайға дұрыс шешім қабылдай алтын, операция на, босандыруды жоғары дәрежеде жүргізуін, операция кезінде немесе босандыру кезінде пайда болуы мүмкін асқынуларға дайын болуын талап етеді. Олар науқастың өмірі үшін жауапты, ал акушер- гинеколог тар және нәрестенің де өміріне жауапты. Мұның бәрі хирургия саласындағы дәрігерлерінің еңбегіне тән жоғары жүйкелік-эмоционалдық зорналунарды көрсетеді.

Операциялардың көпшілігін хирургтар түрегеп тұрған жағдайында, денесі еңкейіп тұрған күйінде орындайды, оның үстіне операциялардың жасалу ұзақтығы әр түрлі болып келеді: 1-2 сағаттардан 6-7 сағаттарға дейін. Жұмыстық кезіндегі мұндай дене қалпы едәуір статикалық зорлануға алып келеді, ал қолмен атқарылатын үзіліссіз динамикалық жұмыс – оған қатысатын бұлшықеттердің зорлануы мен қажуына әкеледі. Сенсорлық жүктемелер дет жоғары, этап айтқанда көру мүшеміне түсетін (Х тараудың 5.1 бөлімін қара) тұрақты кернеулік көрудің айқын қажуына әкеп соғады. Операциялық күнен кейін, әсіресе тәуліктік кезекшіліктерден кейін хирургия саласындағы дәрігерлер де айқын қажу демиды, бұл көп жылдар бойы осы кәсіппен айналысатындарда тұрақты болып қалады. Оның үстіне түнгі ұйқы барлық уақытта бірдей дамыған қажуды баспайды. Әріптестерімен қолайсыз ара қатынастары, емдеудің қолайсыз аяқталуы және басқалар сияқты психогенді факторлар қажуды күшейтеді жүйкелік-эмоционалдық зорланудың бәсеңдеуін қиындатады.

Еңбек үрдісі факторларынан басқа бұл салалардағы дәрігерлерге әр түрлі химиялық факторлар: наркозға арналған затрат, анестетик тер, антибиотиктер және басқа да дәрілік затрат, дезинфекциялаушы затрат да әсер етеді. Науқастардың қанында, жарасында, нәжістерінде болатын, сендай-ақ қатар ауада айналып жүрген патогенді және шартты патогенді микрофлора сияқты биологиялық факторлар қандай да бір жұқпалы ауруды жұқтырудың немесе іріңді-септикалық үрдістер дамуының тұрақты қауіп-қатер факторлар болып табылады. Бұл салалардағы мамандарға: рентген, лазер сәулелері, ультрадыбыс және басқа физикалық факторлар да әсер етуі мүмкін, игре операция жасау кезінде қолданылатын бокса.

Терапия саласындағы дәрігерлердің еңбегі азырақ зорлануымен және қажуымен сипатталады, дегенмен олар да жүйкелік- психикалық жүктемелердің, айқындылығы дәрежесі әр түрлі статикалық және динамикалық физикалық жүктемелердің, химиялық затратдың, физикалық және биологиялық факторлардың әсеріне ұшырайды. Мұнда әрбір медицина саласының өзіне тәне ерекше факторлары болатынын ескерген дұрыс. Мысалы, дәрігер рентгенологтардың жұмысында – бұл рентгенсәулесі, физиотерапия бөлімінде, ол – ультракүлгін сәулеленуі, АЖЖ, УЖЖ, ЖЖ тоқтар мен өрістер, дәрігер психиатр лорда – психикалық аурулармен қатынаста болу, дәрігері жұқпалы аурулар жұмысында – патогенді микроорганизмдер және басқалары. Бірақ кез-келген саланың дәрігерлері қалай болғанда да күннің өзінде де басқа да ортамен еңбек үрдісі факторларының әсеріне ұшырайды.

Микробиологиялық зертханада немесе стационарда жұмыс істейтін медициналық персоналдың кәсіптік әрекеті барысында антибиотик термин және басқа да химиялық препараттармен шұғыл профилактика жүргізу қажеттігі туындауы мүмкін. Ол апатық жағдайлармен және жұқпалы материалдың жұқпа көзіне түсуімен, жұмыс тәртібінің кездейсоқ бұзылуы немесе науқастарды күнделікті қарау, оларға медициналық көмек көрсету кезінде жұқтыру қаупімен байланысты болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда жұқпалы үрдісті ерте кезеңде жою мақсатымен шұғыл алдын алу (превентивті емдеу) ұсынылады. Ультрадыбысты диагностика кабинеттеріндегі еңбек жағдайын зерттеу, персоналдың жұмыс күнінің %-да жоғары жиілікті, интенсивтілігі төмен жанаспалы ультрадыбыстың әсеріне ұшырайтынын анықтауға мүмкіндік берді. Соның ішінде, әсер ететін деңгей ультрадыбысты дефектоскопия операторларында анықталатын деңгейге тең.

Лазерлі техниканың қарқынды дамуы оның медицинада кеңінен қолданылуына алып келді. Соның ішінде лазерлік сәулеленудің биологиялық тіндермен әрекеттесуінің нәтижесінде дамитын ынталандырушы, коагуляциялаушы және механикалық әсерлер қолданылады. Лазердің шығу көзімен жұмыс істейтін медициналық персоналға жеке дозиметрия жүргізу барысында, оның зақымдаушы әсер шақырмайтын, бірақ шекті рұқсат етілген деңгейден жоғары, жүйелі интенсивтілігі төмен лазерлік сәулеленуге ұшырайтыны анықталды. Жүйке және жүрек қан тамыр жүйесінде функциональды бұзылыстары бар адамдардың пайызы салыстырмалы жоғары.. Лазермен жанасатын медицина мамандарының арасында көру мүшесінің бұзылыстары (хрусталиктің күнгірттенуі, торлы қабат дистрофиясының дамуы, катарактаның жедел жетілуі) бар адамдардың үлесі маңызды орынды алатыны байқалды [4]. Осы қатарлы өзгерістер офтальмолог-дәрігерлерде жиі кездеседі, себебі науқастың көру мүшесін тексеру микроскоптың көмегімен жүргізіледі. Бұл уақытта лазерлік сәуле науқас көзінің тіндерінен және арнайы қондырғыдан шағылысып, дәрігердің көзіне әсер етеді.

Медициналық бикелер мен кіші буын медициналық персоналдардың еңбегі дәрігерлер еңбегінің айтарлықтай айырмашылығы бар, бірақ орындалатын жұмыстың сипотына байланысты оларға да аурухана ортасына тән айқындылықтағы әр түрлі дәрежедегі химиялық, физикалық және биологиялық факторлар, сендай-ақ дене жұмысының жүктемелері және жүйкелік-эмоционалдық жүктемелер әсер енді, жеке мүшелер мен жүйелерге шамадан артық күш түсүі байқалады.

Кәсіби зияндылықтардың медицина қызметкерлерінің денсаулығына қолайсыз әсерінің алдын алу үшін қажуды, жүйкелік-эмоционалды және дене жұмысы жүктемелерінен шамадан артық күш түсүін азайтуға, өндірістік ортаны сауықтыруға, ағазаның қарсылық кушін жоғарлатуға бағытталған шаралар кешенін жүргізу қажет. Бұл шаралардың ішінде еңбекі және демалуды ұжымды ұйымдастыруға маңызды роль беріледі. Мысалы, хирургтар мен анестезиологтарға түнгі немесе тәуліктік кезекшіліктен кейінгі күні жоспарлы операцияларды жасауына болмайды, жоспарланатын операциялардың жорамалданған аурылық дәрежесі мен ұзақтығы бойынша айырмашылығы болуы тиіс. Үйде толық құнды ұйқы мен таза ауада болып дем алу, жаяу серуендеу, физикалық белсенді жатығулар жасау қамтамасыз етілуі тиіс. Қолайлы микроклимат жағдайларын ұйымдастыру және жұмыс бөлмелері ауасының ластануының алдын-алу да тонусты жоғарлатып, қажудың дамуын баяулатады. Әкімшілік және медицина қызметкерлерінің өздері жұқпалы агенттерді жұқтыру мүмкіншілігінің, физикалық және химиялық факторлардың әсер етуінің алдын алатын барлық гигиеналық талаптарды орындауы тиіс.

Өндірісте еңбек қауіпсіздік шараларын санитарлық қолайлығын талаптарға сайт қамтамасыз етуді, кәсіпорынның аумақтары сияқты, сендай ақ олардың өндірістік және тұрмыстық бөлмелерін еңбекке қолайлы етіп жасап шығару. Санитарлық - гигиеналық талаптардың қанағаттандырылмағаны тек қана кәсіптік ауруларға ғана шалдыра қана қоймай, сонымен қатар өндірістегі жарақаттанудың бірден бір себебі болуы да мүмкін. Сондықтанда өндірістік санитарлық-гигиеналық талаптарға сайт жасалуы керек.

Медициналық мамандық арнайы білімдерден бөлек белгілі бір жеке қасиеттерді де талап етеді. Бұл қасиеттерді екі топқа бөлуге болады: медицина қызметкерінің жалпы санитарлық-гигиеналық мәдениетінде білінетін сыртқы қасиет және медицина қызметкерінің мінез-құлқында көрініс табатын ішкі қасиет. Кез келген медицина қызметкерінің жеке бас гигиена сын сақтауы, өз денсаулығын қорғауы тиіс. Бұл өзі үшін де және қызмет көрсетілетін науқастар үшін де қажет. Күн режімін сақтау – жеке гигиенаның негізгі ережесі. Ұйқыға жатуды, одан оянуды, таңғы, түскі, кешкі ас ішуді бір және сол уақытта жасау керек. Ақыл-ой еңбегін дене еңбегімен кезектестіре отырып, еңбек ету мен тынығу сағаттарын дұрыс бөлген жөн. Медицина қызметкерінің зиянды әдеттерге (темекі тарту, алкогольді шектен тыс тұтыну және т.б.) үйір болмағаны дұрыс.

Денсаулықты сақтау және кеселдердің алдын алу үшін дене шынықтырумен айналысып, спортпен шұғылдану және өз организмін шыңдауы қажет. Таңертеңгілік гимнастика жасаудың әдетке айналуы тиіс. Медицина қызметкерінің өз денесінің тазалығына жете мән бергені абзал. Бетін, мойынын тәулігіне 2 рет жууы керек. Сондай-ақ күніне 2 рет шап аумағын жилы сумен жуғаны жөн. Қолға күтім жасауды да ұмытпаған дұрыс. Әсіресе хирургияда жұмыс істейтін медицина қызметкерлерінің қолдарын ластанудан сақтауы үшін үй жұмысын қолғаппен орындауы қажет. Тырнаққа, шашқа және ауыз қуысына күтім жасау талапқа сайт жүргізулі тиіс. Сонымен қатар медицина қызметкерінің сыртқы киіміне жете мән беріп, оның ыңғайлы, сыртқа тұрпайы болмауына көңіл аударуы керек.

Қорытынды Медицина қызметкерлеріне әсер ететін кәсіптік факторлардың кең спектрін ескере отырып, осы топтың кәсіптік аурушылдық мәселесі өзекті және соңғы жылдары оның өсу тенденциясы байқалып отыр. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік аурушылдығының дамуына әкелетін жетекші өндірістік факторлар: меншікті салмағы орта есеппен алғанда 73% биологиялық факторлар, дәрілік препараттар – 16%, химиялық затрат – 11% болып табылады. Медицина қызметкерлерінің кәсіптік аурушылдығының құрылымында келесі нозологиялық формалар үстем болды: тыныс алу мүшелерінің туберкулезі – 51%, вирусты В гепатиті – 16%, дәрілік-медикаментозды аллергия – 8%, бронх демікпесі – 8%, экзема және дерматит – 4%, тағы басқалары – 13%. Болашақ мамандығын таңдау адамның психо-физиологиялық ерекшеліктерін, оның физикалық мүмкіншіліктері мен денсаулық жағдайын ескеріп жүргізілуі тиіс. Бұл мәселені шешуде кезеңдік медицицналық тексерулердің алатын орны ерекше. Жыл сайтын жүйелі түрде жүргізілетін медициналық тексерулер аурулардың ерте белгілерін анықтауға және тиісті емдеу-сауықтыру шараларын жүргізуге мүмкіндік береді.

Қолданылған әдебиеттер 1. Досыбаев Б.К., Алимбаева Г.С., Абуов Д.С., Кулманбетов Е.Б. Гигиеническая и эпидемиологическая оценка условий труда врачей ведущих специальностей//Вестник ЮКМА – (39) – С Гигиена/Под ред.акад.РАМН Г.И. Румянцева. – М.:ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2000.– Н.Ф. Измеров, В.А. Капцов. Перспективы научных исследований по гигиене труда медицинских работников // Сов. Здравоохранение. – – С Винокур В., Розанова М. Профессиональный стресс губит врача // Медицина, Санкт-Петерберг С. 28.