Тақырыбы: Айдағы, Шолпандағы және Марстағы термодинамикалық жағдайлар

Мақсаты: Айдағы және Күн жүйесінің басқа планеталарындағы термодинамикалық жағдайлармен таныстыру. Қосымша әдебиеттермен жұмыс жасау.

Термодинамика - физика ғылымындағы жылудың жұмыс және басқа энергия түрлерімен арадағы қарым-қатынасын зерттейтін тармағы. Термодинамика тәжірибелерден жинақталған нәтижелерге сүйенетін феноменологиялық ғылым. Ол көптеген құрамдас бөліктерден тұратын макроскопиялық жүйелер - термодинамикалық жүйелерді зерттейді. Мұндай жүйелерде жүретін процестер макроскопиялық шамалар, мысалға қысым немесе температура арқылы сипатталады және олар молекулярлық деңгейде қолдануға келмейді.физика ғылымындағыжылудыңжұмысэнергияқысымтемпература Термодинамика заңдылықтары жалпы сипатта қолданылады және заттардың атомдық деңгейдегі құрылымына тәуелді емес. Сондықтан термодинамика ғылым мен техниканың энергетика, қозғалтқыштар, фазалық ауысу, химиялық реакциялар, секілді көптеген салаларында қолданылады.Термодинамиканың физика мен химияның бірқатар салаларында, химиялық технология, аэроғарыштық технология, машина жасау, жасушалық биология, биомедициналық инженерия секілді алуан түрлі салаларда алатын орны ерекше.энергетикахимиялық реакциялар

Ай – Жердің жалғыз серігі болып табылады.Айдың үстіңгі беті қатты шар тәрізді суық дене.Оның орташа радиуысы 1738 км-ге тең,демек,Жер радиуысының 0,272-ін құрайды. Жердің жасанды серіктерінің қозғалысы бойынша Айдың массасы анықталды,ол Жер массасының 1/81-іне тең,Айдың орташа тығыздығы 3,35 г/см ол Жер тығыздығының 0,6 бөлігін құрайды. Ай Жерге әрқашан бір жартышармен қарайды. Айдағы күн тәулігі 29,53 жер тәулігіне созылады. Бұл күн мен түннің әрқайсысының ұзақтығы, шамамен,Жердегі екі аптаға созылады дегенді білдіреді. Ай – әзірге адам аяғы басқан жалғыз ғарыштық дене.Оған американдық ғарышкерлердің жалпы 6 экспедиуиясы жасалды.Бірінші болып Айға 1969 ж. Н.Армстронг пен Э.Олдрин түсірілді. Айға кеңестік автоматты өздігінен жүретін лабораториялар да жіберіледі.Ай жыныстарының жасы 3,1-ден 4,2 млрд жылға дейін деп бағаланған,бұл Айдың жасы Жер жасына, яғни 4,6 млрд жылға жуық деп есептеуге мүмкіндік береді.

Ай

Көлемі және массасы бойыша бұл планета Жерден аз ғана кіші.Шолпан бірыңғай ақ бұлт жамылғысымен оралған,ол тек радиотолқындар үшін ғана мөлдір.Радиолокациялық зерттеулер Шолпанның басқа барлық планеталарға қарама-қарсы және өзі де күнді айнала қозғалатын жаққа қарама-қарсы бағытта өз осінен айналатынын анықтады. Шолпан атмосферасындағы көмірқышқыл газының басымдылығы планетада жылыжай эффектісін тудырады.Оның мәні,күн сәулелері атмосфера арқылы өтеді және Шолпанның ұзақ күнінде планета бетін біршама қыздырады.Беттің жылу сәулелері қоршаған кеңістікке өте баяу тарайды,себебі оны көмірқышқыл газы жібермейдіСондықтан Шолпаннынң беті мен оның атмосферасының төменгі қабаттары жылыжайдағыдай жоғары температураға дейін қызады. Шолпан

Марс ғаламшары

Марс – көптеген жылдар бойы Марс Жердегі астрономиялық құралдармен зеттеліп келді. Марс атмосферасы сирек,температуратуралық жоқтығы анықталған болатын.Планета полюстеріне жақын аймақтардан ауданы көктем мен жазда кішірейетін поляр бөріктері көрінеді.Планета бетінің құмды, шөлді елестететін ашық сары және қызыл сары түсті аймақтары шартты түрде материктер деп аталған.Көлемді,қара қоңыр аймақтар Марста өзен, көл, теңіздер деп,олардың шығыңқы тұстары шығанақ деп, ал жекелеген қоңыр дақтар оазистер және көлдер деп аталады.Күн тәуліктері Жердегіге қарағанда 39,5мин-қа ұзағырақ. Марс топырағына жасалған химиялық талдау барысында планета бетіне қызғылт рең беруші темір оксидінің көптігі, сонымен қатар кремний, фосфор,кальций оксидтерінің болатыны анықталды. Ғарыш станциялары жүргізген зеттеулер, Марс атмосферасының өте сирек екенін дәледеді. Марстың бетіндегі атмосфералық қысым 700 Па-дан артпайды.бұл жер бетінен 40км биіктіктегі қысыммен бірдей.Ойпат жерлердегі атмосфералық қысым 1000 Па-ға жетеді.

Еске саламыз! Күн жүйесінің Күн,планеталар және олардың серіктері құрайды. 9 үлкен планета Күннің айналасында эллипс бойымен бір жазықтықта дәрлік айналады. Планеталар күннен қашықтау реті бойынша мынадай тәртіпте орналасқан:Меркурий,Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, және Плутон. Сондай-ақ Күн жүйесінде көптеген кіші аланеталар, кометалар, метеорлық денелер де қозғалады.

Сен білесің бе... Атақты орыс ғалымы М.В.Ломоносов XVIII ғ. екінші жартысының басында Жер мен Күннің арасындағы Шолпан планетасын бақылай отырып, тамаша жаңалық ашты. Көптеген елдердің ғалымдары Жерден күнге дейінгі қашықтықты өлшеуге мүмкіндік беретін өте сирек құбылыстың кездесетінін бақылаған.Тек М.В.Ломоносов қана Петербургтегі үйінде кішкене ғана түтік арқылы Шолпан планетасында атмосфераның бар екенін және ол Жер планетасымен салыстырғанда әлдеқайда тығыз болатынын байқады.