Сабақтың тақырыбы: Тақырыбы: Бөліп шығару мүшелері мен бүйректің құрылысы және қызметтері

Оқу мақсаттары: адамның зәр шығару жүйесі мүшелерінің құрылысы мен қызметтерін сипаттау және түсіндіру

Тілдік мақсаттар: Экскреторлық жүйе Зәр шығару жүйесі Бүйрек Бүйрек артериясы Бүйрек вена тамыры Несепағар Несеп жолы Қуық Несепнәр Қыртысты қабат Милы қабат Бүйрек астаушасы

Бөліп шығару жүйелері туралы не білесіздер? Бөліп шығару өнімдеріне нелер жатады? Миға шабуыл

Экскреция Дефекция Метаболизм нәтижесінде түзілген ақырғы өнімдердің организмнен шығарылуы

Бөлініп шығару жүйелерінің негізгі өнімдері: Азотты қосылыстар, негізінен нәсепнәр, аммиак және несеп (зәр) қышқылы. Олар нәруыздардың, нуклейн қышқылдарының немесе артық аминқышқылдарының ыдырауы кезінде түзіледі. Өсімдіктердің, балдырлардың және кейбір бактериялардың фотосинтезі нәтижесінде түзілетін оттегі. Оның біраз бөлігін организмдер тыныс алу үшін пайдаланады. Жасушылақ тыныс алу кезінде түзілетін көмір қышқыл газы. Автотрофты организмдер оны көмірсу көзі ретінде пайдаланады. Өт пигметтері, олар бауырда гемоглобиннің (гем) ыдырауы барысында түзіледі.

Бүйректің құрылысы және қызметі

Тақырыбы: омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың бөліп шығару жүйелерінің құрылысы

Әртүрлі жануарлардың бөліп шығару (экскреция) жүйесіне шолу : 1)Сыртқы жасуша мембранасы (плазмалемма) – біржасушалы ағзалар 2)Мальпиги түтікшесі және трахея (кеңірдек) - буынаяқтылар 3)Бүйрек, бауыр, желбезек және тері – балықтар мен қосмекенділер (амфибиялар) 4)Бүйрек, бауыр, өкпе және тері – құрлық омыртқалылары (бауырымен жорғалаушылар, құстар мен сүтқоректілер)

Ұштарында жұздыл тәрізді жасушалары бар тарамдалған түтіктер түріндегі зәр шығару жүйесі протонефридиялы деп атайды Метанефридияның бір ұшы целом қуысымен жалғасады да, екінші ұшы сыртқа ашылады, осындай жүйені сегменттелген жүйедеп те атайды.

Кірпікшелі кебісше (инфузория туфелька) Кәдімгі амеба (амеба обыкновенная) Жабайы ара (оса) Кесіртке Сазан балығы (тұщы су балықтары) Кептер Егеуқұйрықтар Мезонефрос бүйрек Желбезек Көмір қышқыл газы Мальпиги түтікшесі Жиырылғыш вакуоль Жамбас бүйрегі (метанефрос) Аммиак Қуық Несепнәр Зәр қышқылы Көл бақа

Кірпікшелі кебісше (инфузория туфелька) Кәдімгі амеба (амеба обыкновенная) Жабайы ара (оса) Кесіртке Сазан балығы (тұщы су балықтары) Кептер Егеуқұйрықтар Мезонефрос бүйрек Желбезек Көмір қышқыл газы Мальпиги түтікшесі Жиырылғыш вакуоль Жамбас бүйрегі (метанефрос) Аммиак Қуық Несепнәр (мочевина) Зәр қышқылы Көл бақа Аммиак Зәр қышқылы Мезонефрос бүйрек Несепнәр (мочевина)

Гетеротрофты организмдердің эксреторлық өнімдері мен мекен ортасының типі арасындағы байланыс ОрганизмдерЭкскреттерМекен ортасы ҚарапайымдыларАммиакСу Құрлық жәндіктеріЗәр қышқылы (мочевая кислота) Құрлық Тұщы су балықтарыАммиакСу (өзен, көл) Теңіз балықтарыНесепнәр (зәр), үшметил- аминоксид Су (теңіз, мұхит) ҚұстарЗәр қышқылыҚұрлық СүтқоректілерНесепнәр немесе зәр (мочевина) Құрлық

Аммиак Зәр қышқылы (мочевая кислота) Зәр (мочевина)

Омыртқасыздардың бөліп шығару жүйесінің құрылысы мен қызметі ӨкілдеріБөліп шығару мүшелеріШығарылатын өнімдер не үшін арналған Жалпақ құрттар Жауын құрты Бунақденелілер Шаянтәрізділер