СӨЖ Тақырыбы : Ағаштардың, бұталардың, жартылай бұталардың, шырмауықтар мен жатаған өсімдіктердің жіктелуі Орындаған : Рамазанов Каусар Тобы : ЛД -411 Тексерген : Мухамеджанова. О. Т Семей 2015 жыл

1. Жалпы ағаш тұралы, және оның жіктелуі 2. Бұталар және бұташықтар 3. Жартылай бұталар мен бұташықтар 4. Монокарпты және поликарпты өсімдіктер 5. Шырмауық 6. Жатаған өсімдіктер

Бұталар тіршілік формаларының түрлері өте көп. Бұл өсімдіктер ұзындықтары шамалас көптеген діңгекті болып келеді. Негізгі діңгек көп өмір сүрмейді немесе уақыт өте келе басқа діңгектерден айырмашылығы болмай қалады. Барлық діңгектер ( негізгі және жанама ) 2-3 жылдан жылға дейін өмір сүре береді. Әдетте бұталардың биіктігі 0,5-0,8 метрден 5-6 метрге дейін жетеді. бұталар барлық жерде дерлік кездесе бергенімен, солтүстік және оңтүстік жарты шарлардың қоңыржай - жыл жәнетропиканың шөлейтті жерлерінде өсімдіктер қауымдастығының негізін құрайды ( итмүрын, бөріқарақат, аюбадам және т. б.). Бұталартропиканың

Бұташықтар - ағашты өсімдіктер тіршілік формаларының бір типі. Сабақтарының биіктігі 5-7 см - ден см - ге дейін жетеді. Негізгі өркен қысқа уақыт қана тіршілік етеді (3-7 жыл ). Оның орнын сүректенген жанама жер асты өркендері басады. Жаңадан өсіп келе жатқан түп алғашында жер астында столон сияқты топырақ бетімен паралель өсіп ( плагиотропты ), сосын тік жоғары, яғни ортотропты өсе бастайды. Бүл формалар негізінен қоңыржай салқын, салқын және биік таулы жерлерде өседі ( итбүлдірген, қарамық, қазанақ, көкжидек ). плагиотропты

Жартылай бұталар мен жартылай бұташықтар тіршілік формаларының бір түрі. Бұларға жусанның көптеген түрлері, теріскен және т. б. өсімдіктер жатады. Бұл өсімдіктердің тіршілік ылғалы аз, шөлейтті жерлермен тығыз байланысты. Ерекшеліктері - жер үсті өркендерінің жоғары жағы үнемі қурап, қабағынын төменгі жағы сүректеніп, осындай қалыпта бірнеше жыл өмір сүреді. Осы сүректенген жер үсті өркендеріндегі жанару бүршіктерінен келесі жылы көптеген жаңа өркендер д а м и д ы. Жер беті шөптесін өсімдіктерінің ішінде көптеген тіршілік формалары кездеседі. Олар поликарпты иіөптесін ( яғни, өмірінде көп рет жеміс береді ) және монокарпты иіөптесін ( бір - ақ рет жесеміс береді ) өсімдіктер болып бөлінеді өсімдіктер

Поликарпты шөптесінөсімдіктер экватордан субарктикалық, арктикалық белдеулерге дейін кездесе береді. Бұларға көптеген жерлерде өсе беретін сыртқы түрі, экологиясы, биологиясы әртүрлі өсімдіктер жатады. Бәріне ортақ ерекшеліктері - жер үсті ортотропты өркендері жыл сайын вегетациялық кезеңнің соңында өледі. Бірнеше жыл бойы қыста жер бетінде тек плагиотропты өркендері ғана қалады. Жер асты өркендері жаңару мүшелерінің немесе қорлық заттар ролін атқарады ( қызғалдақ, картоп және т. б.). Ал кейбір түрлерде жер асты өркендері өміршеңдігін көп жылдар бойы сақтайды ( меруертгүл, құртқашаш ).

Монокарпты шөптесін өсімдіктер әдетте климаты құрғақ және жасанды өсімдіктер қауымдастығында немесе егістіктегі мәдени дақылдардың сыңары ретінде кездеседі. Көпжылдық ( және екі жылдық ) монокарптердің тамыр жүйесі көбіне қорлық заттар жиналған етжеңді болып келеді ( тмин ). Бір жылдық монокарпты шөптесін өсімдіктердің ішінде вегетациялық мерзімі ұзақ өсімдіктер ( гүлкекіре ), эфемерлер, жартылай паразитті және паразитті түрлер кездеседі. Өсімдіктер тіршілік формаларының басқа да классификацияларьі бар. В. Р. Вильямс астық тұқымдастардың түптенуі бойынша классификация жасады. Ал Г. Н. Высоцкий мен А. И. Казакевич классификация негізіне өсімдіктердің жер асты мүшелерінің және вегетативті көбею ерекшеліктерін алды. Тіршілік формалары ұғымы кейін зоологияда да қолданыла бастады. Өсімдіктер сияқты жануарлардың тіршілік формалары туралы классификациялар да алуан түрлі. Олардың негізінде : Қозғалу ерекшелігі, қорегін табуы, белсенділігі, жеке даму стадияларының ерекшеліктері және т. б. жатыр. Әр түрлі тіршілік орталарында қозғалу ерекшелігіне байланысты. паразитті

Шырмауық (Convolvulus) – өзі аттас тұқымдасқа жататын көп жылдық ( кейде бір жылдық ) шөптесін өсімдік не шала бұта. Негізінен қоңыржай белдеулерде өсетін 250- ден астам түрі белгілі.

Сабағы шырмала немесе тік өседі, кейде оның бұтағы көп болады. Жиектері бүтін, жапырақтары кезектесіп орналасқан. Гүлі қызғылт, ақ, күлгін түсті, жеке - жеке, кейде үш - үштен жапырақ қолтығында орныққан, шашақ тәрізді гүлшоғырына топталған. Сәуір – тамызда гүлдеп, маусым – қыркүйекте жемісі піседі. Жемісі – төрт дәнегі бар қосұялы қорапша. Шырмауықтың түрлері Атланд мұхитының аралдарында, Батыс, Орталық және Оңтүстік Еуропада, Солтүстік батыс Африка мен Азияда өседі. Көктем - жаз айларында он күнде бір рет, ал қыста айына бір рет әдемі жапырақты өсімдікке арналған тыңайтқышпен қоректендіреді. Ыстық және өте құрғақ бөлмеде зиянкестермен, өрмекші құрты және өсімдік битімен ауруы мүмкін. Сабағын қалемшелеу және қасындағы ыдысқа иіп, түйреуіш бастырып, тамырландыру арқылы көбейтеді.

Жатаған өсімдіктер – сабақтары жерге төселе не жер бауырлап тырбиып өсетін өсімдіктер. Оның кейбір түрлерін төсемелі не желі сабақты ( мысалы, асқабақ, қауын, қарбыз, қияр, бүлдірген ) өсімдіктер деп те атайды. Жатаған өсімдіктердің сабақ буындарынан қосалқы тамырлар өсіп, кейін желі сабақ ескіріп үзіледі. Сөйтіп, бір өсімдіктен вегетативтік даму жолымен бірнеше жаңа өсімдік пайда болады. Тамыр сабақты жатаған өсімдіктердің қосалқы тамырының үстіңгі жағынан тік сабақ дамитындары да ( жатаған қияқ ) бар. Жатаған өсімдіктерге ақбас жоңышқа, жатаған, ешкімия, эспарцет, сабыншөп, ебелек, ажырық, т. б. өсімдік түрлері жатады. Жатаған өсімдіктердің табиғатта да, шаруашылықта да үлкен маңызы бар. Көп жылдық жатаған өсімдіктермен құмды, сай - салалар ернеуін, өзен - көл жиегін бекітеді, топырақты шымдандырады. Жатаған өсімдіктердің жайылымға көнбісті, мал азықтық түрлері ( жатаған жоңышқа, жатаған бидайық, т. б.), тағамдық және витаминді түрлері бар. асқабақ қауын қарбыз қияр бүлдірген қосалқы тамырлар вегетативтік даму жатаған қияқ ақбас жоңышқа жатаған ешкімия эспарцет сабыншөп ебелек ажырық жатаған жоңышқа жатаған бидайық витаминді