1. Тас қалау процесі технологиясының негізгі ережелері 2. Тас қалауының процестері мен тәсілдері 3. Кірпіш қалау технологиясы 4. Тас жұмыстарын жаңғырту жағдайында орындау ерекшеліктері 5. Тас жұмыстарын төтенше жағдайда атқару 6. Тас жұмыстарының сапасын бақылау 7. Тас жұмыстарын қауіпсіз орындау техникасы

Тас қ алау қ олданатын тас материалдарыны ң т ү ріне байланысты таби ғ и ж ә не жасанды тастардан жасал ғ ан қ алау ғ а б ө ліненді. Сыртқы пішіндері дұрыс емес табиғи тастардан жасалған қалауды шой (бут) тастан, ал дөрекі, жартылай таза және өңделген тастардан жасалған қалауды шабылған тастан қалау деп атайды Жасанды тастардан қалау тұтас немесе қуыс кірпіштен орындалады. Балшықты күйдіріп жасаған кірпіштер күйдірілген, ал байланыстырығыш заттар негізінде дайындалғандар күйдірілмеген болады Тас жұмыстары өндірісін жобалау ҚМЕ талаптарына сөйкес жасалу керек

Тас ж ұ мыстары негізгі ж ә не қ осал ғ ы процестерді ң кешенінен болады Незізгі процес – жасанды не таби ғ и тастардан жасал ғ ан кірпішті ерітінгіге т ө сеу Қ осал қ ы процес – т ө сеніштер орнату, материалдар ә зірлеу, арматура салу ж ә не т.б.

Тас қалау процесіне келесі жұмыс операцияла- ры кіреді 1. Қ атарла ғ ыш орнату 3. Кірпіш ә перу ж ә не оны қ абыр ғ а ғ а жаю 4. Қ абыр ғ а ғ а ерітінді беру ж ә не оны сырт қ ы шек қ атарына жаю 5. Сырт қ ы шек қ атарын қ алау 6. Шойма астына ерітінді жаю 7. Шойма қ алау 8. Қ алауды ң т ө селген қ атарыны ң д ұ рысты ғ ын тексеру 2. Қ алауды ң д ұ рысты ғ ын қ амтамасыз ету ү шін бау тарту

Тас Таби ғ и тас материалдары ретінде мыналар қ олданылады: Төсемді және жырымдалған шой тас (әк тас, доломит, құмдақ және басқа жыныстардан) Қаптау және сәндік қалау үшін шабылған тастар; әк тастан, туфтан, ұлутастан, басқа жеңіл тау тастарынан араланған уақ тастар Жасанды тастар ішінде ке ң тарау ал ғ андары: Кәдімгі балшық, кеуекті, қуыс және кеуекті-қуыс кірпіш; өң балшық және силикат кірпіші, қуыс керамика тастары Тесіктері және тесіп өткен үш қуысы бар жеңіл бетоннан жасалған уақ тастар

Кәдімгі қызыл кірпіш (МСТ ). Оның өлшемдері 250х120х65мм, салмағы 3,5 кг нан 3,8 кг дейін және маркалары 300; 250; 200; 150; 125; 100 және 75 болады. Қысу беріктігі 30; 25; 20 МПа және т.б. Кәдімгі кірпіштің 1м 3 көлемдік массасы 1800 кг шамасында. Кірпіштің техникалық көрсеткіштері: беріктік, көлемдік салмағы, аязға төзімділігі, сусіңіруі

Кірпіш қалау маркасы 4; 10; 25; 50; 75; 100; 150 және 200 жәй (ізбес, цемент) және күрделі (цемент-ізбес, цемент-балшық) ерітінділерімен жүргізіледі Цемент ерітінділері беріктігі мен тұрақтылықты жоғары талап ететін конструктивті элементтерді (діңгектер, күмбездер, үймереттің төменгі қабаттарының аралық қабырғалары) тұрғызғанда қолданылады

Ізбес ерітінділері аз күш түсетін және құрғақ жағдайларда пайдаланылады Цемент-ізбес, цемент-балшық дағдылы күш түскенде құрғақ және дымқыл жағдайларда кең қолданыс алған Ерітінділер құрғақ күйіндегі тығыздығы бойынша тығыз толтырғыштарда дайындалған – ауыр (тығыздығы 1500кг/1м 3 артық) және жеңілдерге (тығыздығы 1500кг/1м 3 кем) бөлінеді Аязға төзімділігі бойынша 10; 15; 25; 35; 100; 150; 200; 300 маркаларға бөлінеді

Орталықтандырылған кәсіпорындардан әкелінген ерітіндінің әр тобында дайындалған күні, уақыты, маркасы, жылжымалылығы, ал құрғақ қоспалар үшін 1%-тен аспайтын нақты дымқылдығы көрсетілген паспорт болу керек Ерітінділер берілген маркадан басқа созымдылыққа және жақсы су ұстайтын қабілетте болу керек. Ерітінділер ерітінді-бетон араластырғыш зауыттарда және қондырғыларда дайындалады

Қалау – қолданатын тас түрлеріне байланысты Шой тастан қалау – сыртқы пішіні дұрыс емес табиғи тастан Жеңілдетілген қалау – сыртқы қабырғаларды тұрғызу үшін кірпіштен және жылу өткізбейтін материалдардан жасалған Шой бетонды қалау – іргетастар, үйасты қабырғаларын, биік емес үймереттерді, тірек қабырғаларды тұрғызу үшін бетон қоспасынан жасалған және тастар батырылған Ұсақ блокты қалау - қабырғалар, діңгектер құру үшін керамика, жеңіл бетон және пішіні дұрыс табиғи тастардан жасалған Біріңғай кірпіштен қалау – қабырғалар, діңгектер, аркалар күмбездер т.б тұрғызу үшін кәдімгі тұтас, кеуекті, ұуысғ кеуекті-қуыс немесе силикат кірпіштен жасалған Отқа төзімді қалау – жоғары температура жағдайларында жұмыс істейтін конструкцияны қаптау және қалау үшін шамотты, магнезиалы, көміртекті және кірпіштің басқа түрлерінен жасалған

Шектес тастардың аралығындағы бойлай және көлденең бағыттардағы ерітіндімен толтырылған саңылауларды жіктер деп атайды. Қалау жіктері көлденең және тік болады. Параллелепипед пішінді тастардың қырлары төсем, бүйір және үшкір қырлары деп аталады. Сыртқы бүйірімен төселген қалау қатарын бүйір, ал үшкірінен төселгендерді үшкір қатарлы деп атайды. Қалаудың сыртқы (қасбет бойынша) және ішкі қатарлары сыртқы және ішкі шек қатары, ал олардың аралығы – шойма деп аталады. Тас қ алауын жіктестіру Қалау элементтері: а-тас қырларының аттары; б-үшкір қыр; в-бүйір қыр; г-шек қатарлары мен қалау жіктері

Жіктерді байлау ж ү йелері Жіктер байлау бір қатарлы және көп қатарлы жүйелерге бөлінеді. Бір қатарлы жүйемен байлау дәстүрлі болып саналады. Оның мәні: бір қатардың барлық жіктері бойлай тік жіктердегі келесі қатардың кірпішін ½ кірпішке жылжыту арқылы, ал көлденеңдікі – ¼ кірпішке асыра басып жабылады. Тізбекті қалаудың үшкір қатарлары бүйір қатарлармен алмасып отырады. Суретте бір қатарлы жіктер байлауы: а-қасбет; б-тік бұрыштарды және тік шектеуі бар конструкцияларды түзілісті қалау; в-қабырғалар жанасуын қалау; г- доғал бұрыштарды қалау; д-сүйір бұрыштарды қалау; 1,2-бұрыштың сүйір бұрышына салатын шабылған кірпіш

Байланыстырып калау (ушкатарлап калау): 1 - первый ряд; 2 - второй ряд; 3 - третий ряд; 1А - начало второй трехрядки

Көп қатарлы жүйемен жіктер байлау кірпіш және тастың өлшеміне сәйкес орнатылады. Жалаң қабатты кірпіштен қалағанда бойлай тік жіктер әр бес бүйір қатардан кейін үшкір қатарымен асыра жабылып отырылады. Мұндай қалау бес қатарлы деп аталады. Көп қатарлы жүйенің кемшілігі – қалаудың бес қатарына дейінгі биіктікте бойлай жіктер байлаудың болмайтындығы, бірақ бұл оның беріктігі мен тұрақтылығын төмендетпейді. Бір қатарлымен салыстырғанда толық өлшемді емес кірпішті аз қажет етеді. Сондықтан мұндай қалау материал шығыны бойынша өте үнемді. Суретте көп қатарлы жіктер байлауы: а- қасбет; б-шектелген бұрыштары бар қабырғаларды қалау; в-қабырға жанасуын қалау

Кірпіш қалауында барлық жіктерді ерітіндімен толтыру керек. Бұл конструкцияның беріктігін және жылылық сақтау қасиеттерін көтереді Сылаққа арналған кірпіш қабырғаларының өң бетіндегі жіктерін 10-15мм тереңдіктегі қыс жіктер сылақ қабатымен толтырылады. Ал сылақталмайтын қабырғалардың өң беттеріінің жіктері ерітіндімен толық бітеліп, артығы күрекшемен (кельма) кесіп алынып тасталады Кірпіш қалауының көлденең жіктерінің орташа қалыңдығы 12мм, ал тіктерінікі 10мм болады. Кейбір жерлерде көлденең жіктердің қалыңдығы 10-15мм шегінде болса, тіктердікі 8-15мм ге шейін болуы мүмкін екен

Қалауға арналған құрал- саймандар жинағы. Төсеніштер мен саты ағаштар Тасшылар бригадасы пайдаланатын құ рал- саймандар жина ғ ына ж ұ мыс ж ә не ба қ ылау- ө лшеу аспаптары, құ рыл ғ ылар кіреді

Күрекше (кельма) ерітінді төсемін тегістеуге, тік ерітінді жіктерін жасауға, ерітінді артығын тақап кесу үшін қызмет атқарады. Ерітінді жіктерінің пішінін әшекейлегіштермен жасайды

Қ алау ж ұ мысыны ң барысында тасшы ба қ ылау- ө лшеу аспаптарын: ө лшеу лентасын, тіктеуішті, де ң гей ө лшеуішті, ү шб ұ рышты сыз ғ ышты ү лгілерді (шаблондарды) пайдаланады

Қатарлардың көлденеңділігін және көлденең жіктердің қалыңдығын сақтау үшін қатарлағышқа бекітілген арқан-бау қолданылады. Қатарламалар бұрыштардың тіктігін және кірпіш қалауының біркелкі қалыңдығын қамтамасыз ету үшін қолданылады. Биіктік белгілерді түсіруге және тексеруге, арқан-бауды бекітуге қызмет жасайды. Бұрыш қатарламаның қанат-бауды бекітетін тесіктері бар, ол перпендикуляр орналасқан қанат-бауды ауыстыру және жаңа орында бекіту үшін қондырғымен жабдықталады. Бұрыш қатарламасын бұрыштың сыртқы және ішкі жағынан тіктей отырып орнатады, аралықтары әр 12 м сайын қабырға ұзындығы бойынша бекітіледі

Тас қ алау биік ғ имараттарда ж ү ргізілгенде ж ұ мыс орнын д ұ рыс ж ә не қ ауіпсіз ұ йымдастрыу ү шін т ө сеніштер мен саты а ғ аштар қ олданылады Ұй құрылысында қабат биіктігі 3,5 м дейін болғанда үшбұрышты металл қайырмалы тіректері бар топсалы-панельді төсеніштер кең қолданылады, олар қабырғаларды екі жағдайдан қалауға мүмкіндік береді: 1,15м және 2,05 м биіктікте

Үздіксіз көтерілетін рычакты төсеніштір 5 м-ге дейін биіктікте тас және әрлеу жұмыстарын орындауға арналған. Төсеніштерді көтеру және төмен түсіру – гидродомкратпен, ал оларды аралық биіктіктерде бекіту арнайы тежеуіш құрылғымен жүзеге асырылады Пакетті өзі бір қалыпқа түсетін әмбебап төсеніштер тұрғын, азаматтық және өнеркәсіптік ғимараттардың кірпіш қабырғаларын және қабат биіктігі 9 м-ге дейін қалау үшін арналған және болат рамадан, ағаш төсемнен және қоршаудан тұрады Биіктігі 40 м-ге дейін өнеркәсіп үймереттердің қабырғаларын қалағанда металл құбырлы болтсыз саты ағаштар кеңінен қолданылады. Олар құбырлы тіректерден, ригельдерден, башмактардан, ағаштарды қабырғаға бекітілген құрылғыдан және төсем қалқандарынан тұрады

Ерітінді құрылыс алаңына дайын немесе құрғақ қоспа түрінде түсіріледі. Объектіге автоерітінді тасушымен немесе өзі қотарғыш автомобильдермен жеткізіледі. Жеткізілген ерітінді эстакада сыйымдылығы 0,24-0,35м 3 жәшіктерге түсіріледі, сосын кранмен тікелей тасшылар жұмыс орындарына беріледі Ж ұ мыс орындарына материалдарды беру Кірпіш және керамика тастарын объектіге көтерін ілмектері немесе көлденең тіреу брустары бар берік ағаш – металл қалқандар түріндегі инвентарлы табандықтармен жеткізеді Кірпішті елка сияқты немесе айқасқан байлаумен және керамика тастарын да байлаумен төсейді 1 Кірпіш немесе керамика тастары тиелген табандықтар көлік құралдарынан кранмен жұмыс орнына немесе қоймаға түсіріледі. Табандықтар қоймаларда бір ленталы қатарлармен және бір ярусқа орналастырып сақталады 1

Тас қалау процесстері мен тәсілдері Тас қалау құрамына тас жұмыстарынан басқа құрама түзілістер элементтерін жинақтау, төсеніштер мен саты ағаштарын орнату, алмастыру және жұмыс орнына материалдар беру кіретін кешенді процес болады

Кірпіш үймереттерді тұрғызу кешенді процесінің еңбек сыйымдылығы БНж/еБ бойынша белгіленген уақыт мөлшері негізімен жұмыстың әр түрі үшін анықталады. Q жал =Q қ +Q ж +Q қос, адам-күн, мүндағы Q жал - кешенді процестің жалпы еңбек сыйымдылығы, адам-күн; Q қ - тас қалау еңбек сыйымдылығы; адам-күн; Q ж - құрастыру жұмыстарының еңбек сыйымдылығы, адам-күн; Q қос - қосымша және қосалқы жұмыстардың еңбексыйымдылығы (терезе және есік блоктарын орнату, мінбелер орнату, құрамалы темір-бетон құра- лымдарының аралық жіктерін құю, кірпішпен табандық қалау және жіктерге құятын ерітінді көтеру және т.б.), адам-күн. Ж ұ мыстар к ө лемін ж ә не е ң бек сыйымдылыгын аны қ тау Үймереттердің қабырғаларын кірпіштен қалау - текше метрмен, аралық қабырға орнату - шаршы метрмен, жабын және аралық жабын тақталарын, балкон тақталарын, саты басқыштары мен алаңшаларын құрастыру - даралап, құрамалы темір- бетон құралымдардың аралық жіктерін құю - метрмен, терезе және есік блоктарың орнату (балташылар үшін) - метрмен, қалау үшін мінбелер орнату - пакетпен, құрылыс материалдарын көтеру: кірпіш даралап, ерітінді - текше метрмен.

Тасшылардың жұмыс орнын және еңбегін ұйымдастыру Ж ұ мыс орнына ж ұ мыс ала ң ы, материалдар орналастыру ж ә не бос ала ң дар кіреді Тасшылар звеносының жұмыс орнын орынды ұйымдастыру үшін келесі жағдайлар орындалуын қамтамасыз ету керек: тасшылардың жұмыс алаңы 60-65см; материал қоятын алаң кірпіш алаңдықтармен ерітінді жәшіктер еніне сәйкес және см; материал қоятын алаң кірпіш табандықтары мен ерітінді жәшіктері аралықтары 30см; жұмыс кеңістігінің жалпы ені см болу керек; ойықтары бар қабырғаларды тұрғызғанда ерітінді жәшіктерге ойықтарға қарама-қарсы қояды, ал екі жағына кірпіш табандықтарын орналастырады