Студент: З ұ лпухар Ай ғ аным Қ аржы-231

Тарихы Төлем карточкалары қаржы нарығының болашағы зор бағыттарының бірі бола отырып, жедел және тиімді қаркынмен дамуда. Отандық сарапшылардың пікірінше, төлем карточкаларының отандық экономикаға қосар үлесі елеулі болмақ. Ұлттық экономикада қолма-қолcыз есеп айырысуға өту арқылы салықтың тиімді жиналуын, қолма-қол ақшалардың көлеңкелі айналамының қысқаруын, ақша айналамына тиімді бақылау жасауды қамтамасыз етуге қолайлы мүмкіндік қалыптасады. Карточканың төлем құралы ретінде пайдалануы туралы алғашқы ақпараттар Англияда XIX ғасырдың аяғына қарай пайда болды. Несие карталар туралы 1888 жылы Э. Белламидің «Взгляд в прошлое: » атты кітабында айтылған болатын. Бірінші несие картасы АҚШ- та 1914 жылы General Petroleum Corporation of California (қазір Mobil Oil) фирмасымен шығарылған. Карточкалар мұнай өнімдері саудасында пайдаланылды.

Пластикалық карточкалар Пластикалық карточкалары - бұл ақша емес, карточка ұстаушыға төлемдерді жүзеге асыруға, қолма-қол ақша алуға, валюта айырбастауға және карточкасының эмитенті айқындаған және оның талаптарымен басқа операцияларды жасауға мүмкіндік беретін ақпараттан тұратын электрондық терминалдар немесе өзге құралдар арқылы ақшаға қол жеткізу құралы. Карточканы жоғалту ақшаны жоғалту дегенді білдірмейді: олар толық сақталады.

Төлем карточкалары екі түрлі болады Дебеттік карточкасы клиенттің карт- шотындағы ақша сомасы шегінде төлемдерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Дебет карточкасының ұстаушы бола отырып, сіз банкке бұрын енгізілген ақша сомасын ғана жұмсауға мүмкіндік аласыз. дебеттік Кредиттік карточкасы эмитент банк берген заем сомасы шегінде төлемдерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.эмитент кредиттік

Банктік карточканың мынадай өзіне тән реквизиттері бар: логотипі, яғни карточканың қай төлем жүйесіне тиісті екендігі, мысалы: «Master Card», «Visa» және т.с.с.;Master Card»Visa» карточканың нөмірі (ол 16 саннан тұрады); карточка иесінің аты-жөні карточканың эмитентінің атауы; карточканың қызмет ету мерзімі; карточка иесінің қол қою үлгісі

Төлем карточқаларымен есеп айырысулар слиптің көмегімен жүзеге асырылады. Слип (Pos-терминал немесе банкоматты ң т ү біртегі) т ө лем карточканы пайдаланып операция жасал ғ анды ғ ын растайтын есеп айырысу құ жаты.

Қазіргі таңдағы әлемдегі үш ірі төлем жүйесі Қазіргі таңда әлемде үш ірі төлем жүйесі белгілі: «Visa International», «Europay- Mastercard International», «Dinners Club International». «Visa International»-карточкаларының саны мен айналымы бойынша ең ірі халықаралық төлем жүйесі болып табылады жылы Bank of America базасында негізі қаланған. Әлемдік нарықтығы үлесі – 50 % шамасында. Eurocard-Mastercard International– америкалық Mastercard және европалық Europay (Europay Eurocard және Eurocheck компанияларының бірігуі нәтижесінде пайда болды) компанияларынан тұратын 1992жылы негізі қаланған консорциум. Әлемдік нарықтығы үлесі – 20 % шамасында. Dinners Club International (DCI) – бірінші болып пластикалық карточканы 1949 жылы шығарған американдық компания, карточкалар алғашында Нью-Йорк ресторандарына арналған болатын. Кейіннен Dinners Club карточкалары бүкіл әлемге тарап, American Express сияқты саяхатшыларға қызмет көрсете бастады. Қазіргі кезде DCI Citycorp америкалық қаржылық тобына 100 % тиесілі және штаб- пәтері Чикагода орналасқан. Dinners Club-тың әлемдік нарықта алатын орны көп емес, шамамен 2 %.

Қазақстандағы карточка жүйесі – қазіргі ақша айналымының ерекше түрі Қазақстанда 2000 жылдың аяғында Қазақстан Республикасы Ұлттық банктің құрылтайшылығымен жабық акционерлік қоғам нысанында «Процессингтік орталық» құрылды. Мұндай ұйымды құрудың басты мақсаты Қазақстанда төлем карточкаларын пайдаланудың біртұтас кеңістігін жасау болып табылды. Ұлттық процессингтік орталық төлем жүйесінің технологиялық ядросы болып саналатын мамандандырылған есептеу орталығы

, Қазақстанда пластикалық карточкалар магниттік жола ғ ы бар карта микросызбамен құ рыл ғ ан карта

Есеп айырысу пластикалық картаны пайдаланатын субъектілерге мыналар жатады - карточканы ұстаушылар (клиент, пайдаланушы) – карта берілетін тұлға; - карта эмитент-банкісі – карта эмиссиясын (шығаруын) жүзеге асырады; - эквайер-банк – картаны ұстаушыға қызмет көрсететін және сауда-саттық кәсіпорындармен олардың өз қаражат есебінен есеп айырысуды жүзеге асыратын банк; - есеп айырысушы банктер; - дүкендер мен қызмет көрсетуші кәсіпорындары; - процессингтік орталық – төлем жүйелерінің технологиялық ядросы болып табылатын мамандандырылған есептеу орталығы.

, Микросызбалық пластикалық карта шамамен осы сызба бойынша өтуі ықтимал. Арадағы айырмашылық тексеру процесінде ғана, ол on line (процессинілік орталықпен тікелей байланыс) режимін қажет етпейді, сауда нүктесінде дербес жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасында төлем карточкалары нарығының дамуы Қазақстандағы төлем карточкаларын шығаруға байланысты қызметті лицензиялайтын, оларды шығаруға және пайдалануға қойылатын талаптарды белгілейтін жалғыз орган Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мемлекетгік мекемесі болып табылады. Қазақстандағы төлем карточкаларының нарығы 1994 жылдан бастап дами бастады. Олардың бірінші шығарылымын Иртыш-card бірінші жүйесін іске қоса отырып, «Қазақстан халық банкі» АҚ жүзеге асырды. Қазіргі уақытта республикада ел аумағында қолданылатын жергілікті (Altyn, Иртыш-card, Alem-card, «Каспийский банкі» ААҚ-нын, карточкасы) және сол сияқты ел аумағында және де одан тысқары қолданылатын халықаралық (VISA, EuroCard/ MasterCard, Cirrus/Maestro American Express) төлем карточкалары пайдаланылады.

Қазақстандағы төлем карточкалары нарығының дамуы Айналымдағы карточкалар саны (мың бірлік) Карточка ұстаушыларының саны (мың адам) Қолданылған карточкалардың саны(мың бірлік) ДебеттікКредиттікөзгедебеттіккредиттікөзгедебеттіккредиттік өзг е ,42 876,4380, ,22 458,7259,85 307,3385,3 233, ,51 898,3184,78 546,01 629,2178,15 429,3269,5 101,

Қазақстанда бүгінгі күні шамамен 3,5 млн. жуық қазақстандық төлем карточкаларың иеленушілері болып табылады. Оның ішінде 96 %-ы – үш жетекші банктің клиентері :. «Казкоммерцбанктің» «FORTEBANK» «Халықтық банкінің»

Көптеген банктар келесі карточкаларды пайдалану арқылы жеке төлем жүйесін құруда магнитті карточкаларды микросхемалы смарт- карточкаларды

Қазақстан аумағында қолданылып жүрген карточкалар қолданылу аясына қарай екі түрге бөлінеді: халы қ аралы қ, я ғ ни ә лемдік банктік т ә жірибеде еркін қ олданылатын т ө лем карточкалары. локальды қ немесе о қ шаулан ғ ан, я ғ ни бір елді ң аума ғ ында қ олданылатын т ө лем карточкалары

Қазақстандық банктердің басым бөлігі халықаралық жүйелеріне қосылуда VisaEuropay

Отандық жағдайда төлем карточкалары нарығындағы жағымды динамиканы біз төлем карточкаларының басқа жүйелерге қарағанда төмендегілей артықшылықтарымен байланыстырамыз: бір жа ғ ынан т ә уекелді ң т ө мендеуі ( ө зі ң мен бірге к ө п а қ ша ұ стауды ң керегі жо қ ), ал бір жа ғ ынан сауда ғ а сол с ә тте т ө леу м ү мкіндігі; валютаны айырбастау туралы қ ам жемеуге болады. Б ұ ны банк істейді; карточканы жо ғ алт қ ан жа ғ дайда банкке тек қ ана хабарлау жеткілікті, барлы қ есеп айырысуларды жауып тастайды; б ү кіл ә лем бойынша банкоматтар ж ү йесіні ң т ә улігіне 24 са ғ ат, еш демалыссыз қ ызмет к ө рсетуі; жала қ ы ң ызды т ө лем карточкасы ар қ ылы сізге ы ңғ айлы уа қ ытта алу; Internet ж ү йесі ар қ ылы сауда жасау т.б.

, Қорытындылай келе, қолма-қол төлемдерді қолма-қолсызға аударудың ең тиімді, заманауи шешімі төлем карточкасы болып табылады. Жоғарыдағы ресми мәліметтер негізінде жасалған талдау қолма-қолсыз есеп айырысудың ажырамас бөлігі төлем карточкаларының дамуы қарқынды сипатта екендігін байқатады. Нарықтық экономика жағдайда есеп айырысудың бұл түрі клиент үшін де, мемлекет үшін де дұрыс шешім болып табылады.