Қ азіргі жеделдету, демокрияландыру жа ғ дайында Қ аза қ стан Республикасында басты міндеттерді ң бірі - ұ лтты қ ерекшеліктерді еске алып, жастарга тере ң білім мен т ә рбие беру ісін одан ә рі дамыту жане жетілдіру. " Қ аза қ мектептері - қ аза қ тар ғ а білім беруді ң басты құ ралы... бізді ң барлы қ ү мітіміз, қ аза қ хал қ ынын келешегі осы мектептерде. Сонды қ тан мектептерде жа қ сы білім беретін болсын... Ғ ылыммен қ арулан ғ ан, ә р н ә рсеге д ұ рыс к ө з қ арасы бар адамдар қ аза қ арасында к ө бейіп, б ү кіл халы ққ а ә сер ете алады. "( Ы. Алтынсарин ). Елімізді ң еркіндік алуы, тіл аясынын ке ң еюі, қ аза қ мектептері саныны ң кобеюі б ү гінгі талап қ а сай кадрларын ә зірлеу, жас педагогтар ғ а ө зиндик ба ғ ыт, ба ғ дары бар т ү йінді ойларды жина қ тап жеткізу қ ажеттігін туындатып отыр. Сол себептен де қ азіргі заман мектебі жо ғ ары де ң гейде мамандан ғ ан к ә сіп қ ой м ұғ алімді кутуде. Б ү кіл ә лем б ұ л к ү нде т ә лім-т ә рбие қ ызметіне е ң білгір, е ң талантты, ө те жауапкершіл педагог - мамандарды ң кажеттігін мойындап отыр. Себебі адам та ғ дырында мектептік кезе ң і аса ма ң ызды. Балаларды ң ө мірлік бастауында жетесіз педагог т ұ рса, одан келер шы ғ ынды ө лшеп болмайды. Сонды қ тан да педагог білікті маман, ө з ісіні ң шебері болуы керек. Я ғ ни педагог шебер болу ү шін: ө зіні ң м ү мкіндіктерін жа ң а формация м ұғ алімі ретінде объективті ба ғ алай алуы керек, к ә сіби маманды ғ ына қ ажетті қ абілеттерді ме ң геруі тиіс, жалпы м ә дениетті, интеллектуалды іс- ә рекетті, мінез- құ лы қ, қ арым- қ атынас м ә дениетін ме ң геруі тиіс, ө тіп жат қ ан интеграциялы қ процестерге, ә лемдік білім беру ке ң істігі қ ар қ ынына ба ғ ыттала алуы тиіс. Педагог ә р қ ашанда ө зін қ о ғ ам талабына сай ү здіксіз т ә рбиелеп отыратын, адамдармен, ә сіресе, о қ ушылармен қ арым- қ атынас қ а тез т ү се білетін, ұ йымдастырушылы қ қ абілеті бар, ө з п ә нін жетік білетін ә рі уа ғ ыздаушы, таланты мен т ә жірибесі то ғ ыс қ ан, ө зіні ң қ о ғ амында ғ ы саяси ө мірге белсенді араласып, ө з елі мен жеріне деген с ү йіспеншілігі негізінде о қ ушылар ғ а ү лгі болуы керек. Елбасымыз Н ұ рс ұ лтан Назарбаев "Болаша қ та е ң бек етіп, ө мір с ү ретіндер б ү гінгі мектеп о қ ушылары, м ұғ алім оларды қ алай т ә рбиелесе Қ аза қ стан сол де ң гейде болады. Сонды қ тан ұ стаз ғ а ж ү ктелер міндет ауыр" деген болатын. Қ азіргі заман М ұғ алімінен тек ө з п ә ніні ң тере ң білгірі болуы емес, тарихи танымды қ, педагогикалы қ -психологикалы қ сауаттылы қ, саяси экономикалы қ білімділік ж ә не а қ паратты қ сауаттылы қ талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жа ң алы ққ а жаны құ мар, шы ғ армашылы қ пен ж ұ мыс істеп, о қ у мен т ә рбие ісіне еніп, о қ ытуды ң жа ң а технологиясын шебер ме ң герген жан бол ғ анда ғ ана білігі мен білімі жо ғ ары жетекші т ұ л ғ а ретінде ұ ла ғ атты саналады деп ойлаймын.

Қ азіргі кезде ғ ылым мен техниканы ң даму де ң гейі ә рбір адам ғ а сапалы ж ә не тере ң білімні ң, іскерлікті ң болуын қ амтиды. Шебер ұ стаз дегенді шы ғ армашыл ұ стаз деп те атар едім. Шы ғ армашыл ұ стаз к ү нделікті ә рбір саба ғ ын т ү рлендіріп ө ткізуге тырысады. О қ ушыны ң білімін к ө теруді ң е ң басты шарты-оны ң п ә нге деген қ ызы ғ ушылы ғ ын арттыру. П ә нге деген қ ызы ғ ушылы ғ ы болса ғ ана, бала о ғ ан к өң іл қ ойып ты ң дап, тере ң дете о қ ып ү йрене бастайды. П ә нге қ ызы ққ ан о қ ушыны ң білім сапасыны ң жо ғ ары болатыны белгілі. Шебер м ұғ алім ү немі о қ ушыны ң ойлау белсенділігін арттырып, білімге қ ызы ғ ушылы ғ ын тудыр ғ анда ғ ана ұ стаз ма қ сатына жетеді. Саба қ ты тартымды, қ ызы қ ты етіп ө ткізу - м ұғ алімні ң шеберлігі, білімділігі, таланты. Егер, м ұғ алім саба қ та бір та қ ырыпты о қ ытуда о қ ушыларды ойландыру ғ а, ізденуге, т ә жірибе жасап, істеген ж ұ мысын қ ортылындай білуге, с ө йлеу м ә дениетін дамыту ғ а, ғ ылыми тілде с ө йлей білуге назар аударса, келесі бір саба қ ты ң т ұ рмыс, салт- сана к ө рінісіне, к ә зіргі жеткіншек жете білмейтін ұғ ым- т ү сінігін б ү гінгі ө мір салтына жинастыра к өң іл аударса, сол ар қ ылы танымды қ ма қ сат қ ояды. С ө йте отырып, ұ лтты қ д ә ст ү рді қ адірлей білуге, адамгершілікке, ізгіліктілікке, ұ лтты қ т ә лім- т ә бие беруге назар аударылады. Саба қ ү рдісінде о қ ушылар ө зіне- ө зі ба ғ а беруге, ә лсіз жа қ тарын сын к ө збен қ арау ғ а ө зіні ң жетістігін жете білуге, ө збетімен іздене білуге да ғ дылары қ алыптасады. О қ ушылар арасында ынтыма қ тасты қ, сенім ахуалы қ алыптасып, ө зара силасты қ орнайды. Міне, осыларды педагогикалы қ шеберлікті аша т ү суді ң та ғ ы бір қ ыры деп есептейміз.

М ұғ алімге қ ойылатын талап – жауапкершілік, ж ү ктелген ү лкен міндет, абыройлы істі ң сан қ ырлылы ғ ы одан жан – жа қ ты тере ң біліктілікті, аса педагогикалы қ шеберлікті, ө те н ә зік психологиялы қ қ абілеттілікті талап етеді. Б ұ дан нені бай қ ау ғ а болады? М ұғ алімнен жан – жа қ ты тере ң білім-біліктілікті, сегіз қ ырлы, бір сырлылы қ ты талап етіп т ұ р ғ ан жо қ па? М ұғ алімні ң бір ғ ана сыры – оны ң маманды ғ ы. б ұ л д ү ниеде те ң десі жо қ маманды қ тек м ұғ алімге ғ ана лайы қ. Сонды қ тан ұ стаз адам – к ә сіби маманды ғ ына құ штар, оны жан – т ә німен с ү йетін, барлы қ ө мірін со ғ ан арнауы тиіс. Олай болса м ұғ алім е ң бегіні ң сан қ ырлылы ғ ы осыдан ө рбиді. М ұғ алім адамны ң ө з п ә нін тере ң ме ң геруі оны ң е ң ал ғ аш қ ы қ ыры, к ә сіби шеберлілігін ү здіксіз ұ штай, шы ң дай т ү суі екінші қ ыры болма қ. Ү шінші қ ыры – м ұғ алімні ң тілді ме ң геруі – тіл шеберлігі. С ө зді жетесіне жеткізе с ө йлей білуді ң ө зі – ө нер. Себебі, тіл – т ә рбие құ ралы. Т ө ртінші қ ыры – бай қ а ғ ышты қ сезімі – к ө регендігі. Бесінші қ ыры – ә р ж ү ректі білім ш ұғ ыласымен н ұ рландыруды ң е ң тиімді, е ң т ө те жолын таба білетін жасампазды ғ ы. Алтыншы қ ыры – жан – жа қ ты дарындылы ғ ы. Жетінші қ ыры – ү здіксіз, тынымсыз ізденімпазды ғ ы. Сегізінші қ ыры – ү лгі- ө негесі, м ұғ алім м ә дениеті немесе педагогикалы қ ә деп – этикасы деуге болар еді. Себебі, м ұғ алімні ң келбеті – сырт қ ы м ә дениеті, қ арым- қ атынасы, ө зін- ө зі бас қ аруы, ба қ ылауы, с ө йлеу м ә дениеті, ү здіксіз жа ң арып, ө згеріп, ү немі жа ң а сипат қ а ие болып отыруы м ұғ алімдік маманды қ ты ң е ң басты этикалы қ сапалы қ белгісі.

М ұғ алім – Ұ стаз т ұ л ғ асы, оны ң іс- ә рекетіні ң сан – қ ырлылы ғ ынан ұ стаз беделі деген ұғ ым туындайды. М ұғ алімні ң беделді болуыны ң ал ғ ы шарттары: бірінші: бала ғ а ү лгілі болуы, ж ә не ү лгі к ө рсетуші болуы керек. Шебер педагог к ө зі қ ара қ ты, құ ла ғ ы сергек, к ө кірегі ояу, білім беру саласында ат қ арылып жат қ ан игі істерді ң ку ә сі болуы керек. Сонымен бірге жаны ң ды шуа ққ а б ө леп, ү лкен ү мітке жетелеуші- білім беру саласы м ұғ алімдік маманды қ ты ң сыры мен қ ырын шебер ме ң герген, сол к ә сіпті ң ысты ғ ы мен суы ғ ын ө зі де басынан кешірген адам на ғ ыз ұ стаздар, шынайы бапкерлер осындай қ асиеті бар жандардан шы ғ ады. Сыпайы ә дебімен, т ұ ны қ мінезімен, тере ң білімділігімен к ө пке жа қ ын адам. М ұғ алім шеберлігі – б ұ л ө те жо ғ ары білімді сапалар жиынты ғ ы, ә рі ұ дайы жетіліп отыратын т ә рбиелеу мен о қ ыту ө нері. Жеке т ұ л ғ а м ә дениеті, білім мен ө рісті д ү ниетаным, педагогикалы қ техника мен озат т ә жірибе, осы педагогикалы қ шеберлікті ң негізі деп ойлаймыз. Қ азіргі заман м ұғ алімні ң т ұ л ғ алы қ белгісі – ой ө рісіні ң ке ң дігі мен оны ң ау қ ымды д ү ниетанымы. Заман а ғ ымымен те ң дей қ адам басамын деген ә рбір адам ө те к ө п а қ параттан хабардар болуы қ ажет. Қ азіргі заман о қ у ә дістерін жеке ме ң геру де осы шеберлікті ң бір қ ыры. Енді бір қ ыры – ш ә кіртпен қ арым – қ атынасты ң, ш ә кіртті ң іс- ә рекетін қ уаттау немесе тежеу болып табылады. Ұ стаз ө мір бойы бала т ә рбиесіне ы қ пал етумен я ғ ни д ә лелдеп сендіру, ш ә кіртті ң қ ызы ғ ушылы ғ ын дамыту, талап ете білу. Осы ы қ пал т ү рлерін іске асыруда ұ стаз на ғ ыз шебер болуы керек.

М ә селен, В. А. Сластелин қ абілеттерді ң мынандай негізгі топтарын б ө ліп к ө рсеткен: 1) Ұ йымдастырушылы қ. М ұғ алімні ң о қ ушыларды топтастыра алуы, оларды іске араластыру, міндеттерін б ө ліп беру, ж ұ мысты жоспарлау, ат қ арыл ғ ан істі ң қ орытындысын шы ғ ыру ж ә не т. б. біліктерінен бай қ алады. 2) Дидактикалы қ. О қ у материалын к ө рнекілік, құ рал-жабды қ тарды іріктеу ж ә не дайындау; о қ у материалын ұғ ыны қ ты, аны қ, м ә нерлі, сенімді ж ә не бірізділікпен баяндау;танымды қ қ ызы ғ ушылы қ тар мен рухани қ ажеттіліктерді ң дамуын ынталандыру, о қ у -танымды қ белсенділігін арттыру ж ә не т. б. 3) Рецептивтік. Т ә рбиеленушілерді ң рухани ә леміне ене алу, оларды ң эмоциональды қ к өң іл-к ү йін объективті ба ғ алау, психика ерекшеліктерін аны қ тау біліктерінде к ө рініс береді. 4) Коммуникативтік. М ұғ алімні ң о қ ушылармен, оларды ң ата- аналарымен, ә ріптестерімен, о қ у орныны ң жетекшілерімен педагогикалы қ ма қ сат қ а с ә йкес қ арым- қ атынастар орната алу білігінен бай қ алады. 5) Сугессивтік. О қ ушылар ғ а эмоциональды-еріктік ы қ пал жасаудан к ө рінеді. 6) Зерттеушілік. Педагогикалы қ ситуациялар мен процестерді танып білу ж ә не объективті ба ғ алау білігінен к ө рініс береді. 7) Ғ ылыми-танымды қ. М ұғ алімні ң педагогика, психология, ә дістеме салаларында ғ ы жа ң а ғ ылыми білімдерді ме ң геруге саяды.

М ұғ алімдер арасында ж ү ргізілген толып жат қ ан сауалнамалар н ә тижелері бойынша жетекші педагогикалы қ қ абілеттерге педагогикалы қ қ ыра ғ ылы қ ты (бай қ а ғ ышты қ ) жат қ ызу ғ а болады, ал дидактикалы қ, ұ йымдастырушылы қ, экспрессивтік, бас қ алары қ осал қ ы, к ө мекші топ қ а санала алады. Гуманизм – б ұ л м ұғ алім ү шін міндетті сапа, я ғ ни, ө сіп жетіліп келе жат қ ан адам ғ а жер бетіндегі жо ғ ары құ ндылы қ ретінде қ арым- қ атынас жасау, б ұ л қ арым- қ атынасты ол на қ ты істер мен қ ылы қ тарында к ө рсетеді. М ұғ алім маманды ғ ында т ұ л ғ алы қ сапалар к ә сіби сапалардан ажыратылмайды. К ә сіби сапалар арнайы білімдер, біліктер, ойлау жолдарын, ә рекет ә дістерін игерумен байланысты. Ө зіні ң к ә сіби е ң бегіне с ү йіспеншілік – ө з ісіне адалды қ пен аямай берілгендік, т ә рбие н ә тижелеріне қ ол жеткізгенге қ уану, ө зіне, ө зіні ң педагогикалы қ маманды ғ ына ұ дайы арттырып отыратын талап қ оюшылы қ деп санаймыз. Ө зге маманды қ тар ғ а д ә л осы м ұғ алімдік секілді соншалы қ жо ғ ары талаптар қ ойылмайды. Сондай-а қ, музыка п ә ні м ұғ аліміні ң ж ұ мысын талдау ғ а м ұғ алімдік шеберлік деп аталатын интегральды (біріктірілген) сапа алды ңғ ы орын ғ а шы ғ ады. Педагогикалы қ шеберлікті ң аны қ тамасы к ө п. Е ң жалпы ма ғ ынада ол – т ә рбиелеу мен о қ ытуды жо ғ ары ж ә не ұ дайы жетілдіру ө нері. Шеберлікті ң негізіне м ұғ алімні ң жеке м ә дениеті, білімі мен ой- ө рісіні ң педагогикалы қ техникамен, сондай-а қ алды ңғ ы озы қ т ә жірибемен ұ штасып, қ орытылуы алын ғ ан. Шеберлікті ме ң геру ү шін к ө п н ә рсені білу ж ә не істей алу қ ажет. Теорияны білу, о қ у-т ә рбие процесіні ң тиімді технологиясын пайдалана білу, оларды на қ ты жа ғ дай ү шін д ұ рыс та ң дау, тиісті де ң гей мен сапаны белгілеу, болжау ж ә не жобалай алу қ ажет.

Ө з ойымызды қ ортындылай келе: - озат м ұғ алімдер т ә жірибесін ба қ ылау; - ү здіксіз біліктілік к ө теріп отыру; - арнайы ә дебиеттерді о қ у; - ө з о қ у істерінде о қ ытуды ң жа ң а ә дістерін ендіріп отыру; - ө зіндік сарап ж ү ргізіп отыру шеберлікке жетуді ң негізгі кезе ң дері деп санаймыз.

Менің сүйікті ұстазым

«М ұғ алім – мектепті ң ж ү регі» деп айт қ аны ң да к ө п м ә н бар. Ө йткені о қ ушы мектепте м ұғ алімні ң е ң бегі ар қ ылы о қ у, білім, т ә лім алады. М ұғ алім о қ ушыны жа қ сылы ққ а, ізгілікке, ба қ ыт қ а жетелейді,-деген Ыбырай атамызды ң қ анатты с ө зі бізді ң с ү йікті ұ стазымыз біз о қ ы ғ ан 130 орта мектебіні ң қ аза қ тілі, қ аза қ ә дебиеті м ұғ алімі Момын Мадина апайыма ал ғ ыс білдіргім келеді. Мектептегі ә рбір м ұғ алімні ң орны б ө лек, ә р қ айсысы да ө зіндік бір ерекшелік иегері. Мысалы, бізді ң Мадина апайым сынып қ а жадыра ңқ ы кіріп, жайдары шы ғ ады. Себебі, жо ғ ар ғ ы білімді, ө з- ө зіне сенімді, ұ стазды қ ө нерге қ абілетті жан ғ а ғ ана ш ә кірттері, о қ ушылары міндетті т ү рде құ ла қ асады, ты ң дайды, ба ғ алайды. Ал, о қ ушы ұ стазбен біріге отырып, білімін шы ң даса, сонда ғ ана, саба қ с ә тті ө тіп, қ андай да бір пайда келтіреді. Сынып болып Мадина апай беретін ә рбір саба қ та ө з бойымызда ғ ы ашы қ айтып, ү йреткендерін ми ғ а то қ ып алу ғ а тырысамыз. « Ә дебиет » саба ғ ында к ө птеген «ма ғ ыналы» ойларды астарлап жеткізіп, біздерді қ о ғ амда ғ ы орнымыз ғ а лайы қ тап мы қ тап, т ә рбиелеп келеді. «Бы қ сып жан ғ ан қ оламта емес артымызда шо қ қ алсын, Болаша қ ты ң оша ғ ында біз т ұ тат қ ан от жансын» деген ма қ саты бар біздер с ү йікті ұ стазымызды ң е ң бек жолыны ң қ арыштап дамуына, білім саласында шы ғ армашылы қ табыстар ғ а жете беруіне тілектеспін.