ЭШНЕ БАШКАРДЫ: КИТАПХАН Ә ЧЕ РАХМАНОВА Г Ү З Ә Л ГАТАУЛЛА КЫЗЫ МОҢ СУРӘТЕН ТАПКАН РӘССАМ

Моң сурәтен капкан рәссам Бөтен җанны-тәне белән сәгнать дөньясына креп китеп, шонта үз агымына агучы, корабына сокола- нырлик төсләр табып, кү- ңел җылилигын җилкән итеп күтәргән рәссамнар бар. Илдар Заприпов нәкъ менә шондой рәссамнар- ның берсе.

Коесы булсын да чыккан сумы тәмли булсын; энә белән казыдоңмы, дип сорамаслар. Татар халик мәкали. Сәгнатьтә фәкать үз сүзен әйтергә кодрәте җиткән, тәмам өлгергән, гаять талантли шәхес кенә милли моңны чагылдору бәхетенә ирешььә. Бакый Урманче. Интуициядә бөтен хикмәт; интуиция букса, иҗат кешььесе дә бар дикән сүз. Илдар Заприпов.

Илдар Заприповның иҗат очкыны гаилә учагын яңадан тергезергә, югалган хисләр-не уятырга, киләчәккә ышанныч тудорырга сәләтли. (М.Ш. Шәзмиев)

Тормыш юли Күпчелик талант ларга хаус булганча, үтә дә гади башланнып китә Илдар Заприповның иҗат юли. Ягодный бистәсендә, күпкатли таш йортлар арасында нәни утра булип калган авыл өйләренең берсендә, Касыйм абый белән Мәймүнә апа гаиләсендә 1939 нчы елның 15 нче ноябрендә дөньяга килә ул. Буяу кароднашын иң әүвәл 4-5 яшендә күрә: Мәхмүт абыйсы бер тартма Спартак дикән буду кароднаш лары алип кайта да, сундук буярга тотына. Илдар абыйсының шулай оста ясаганнын шаккатып күзәтә, кароднаш- лаприны берәм-берәм кулина ала, иснәп ка- рай. Абыйсы алип кайткан тәмли если ка- роднашлар Илдарда рәсем ясау дәртен кус- гота. Казанны ң 91 нче м ә кт ә п укучысы нче ел.

Сәгнатькә беренче адомнар 5 нче сыйныфта укып й ө рг ә нд ә, Соцгородтагы Пионерлар сараенда с ә гнать т ү г ә р ә ге эшлиии ә г ә не ищет ә Илдар. Ике уйлап тормой малой- шонта й ө при башлий. Петр Дмитприевич Кудрявцев- анны ң беренче һө н ә при укытучысы. Т ү г ә р ә к җ ит ә к- чесе Илдарны һә рвакыт елмаеп карши ала: - Килип җ витте ң ме, окадемик? Й ә, к ү рс ә т ә ли эшлиии ә - ре ң не! Илдарны ң папуасы беркайчан да буш булмой. Ул ү зоне ң я ң а эшлиии ә рен оли бер тантана бел ә н ид ә нг ә җә еп сала, остазыннан хуплау с ү зл ә ре ищетк ә ч, та- гын да ныграк д ә ртл ә нэп эшлииии.

Илдар-Казан сәгнать училищесы студенты. Әти сәгнать училище сына керергә җые- нуымны белгәч: "Улим, нәрсәгә хаҗәт бу синеең художник булуың, – дип карши төште. – Мин художниклаприны беләм: алан- ның маяк киемнәре тузган, эшлиииәпәләре ка- тып беткән һәм өс-тәвенә салип та йөпри- ләр. Синең дә шондой балансың киләме?" – деде. Нәрсә дип җавап бирергә дә бел- мәдем, чин лапта шондой тормышта яши- ләрме икән дип шиккә дә калдом. "Бик яхшы балта остасы булирсың, әидә ми- нем белән", – деде әти. Әнием Мәймүнә- нең әтигә карши әйткән бер сүзе җвитте: "Керсен, укысын". Башка һөнәр сайлау турында хәтта башыма да креп карма- до. Кечкенәдән рәсем ясарга яраттым. С ә гнать училище сында нчы ел.

Татар гете –Мәскәүдә! Казан сәгнать училище сын Илдар Заприпов гаять уңышли тәмамлий, һәм аңа, диплом белән бергә, укуын дәвам итәргә сәләтли, дикән- угары уку торты на укырга керү өчен тәкъдим кәгазе дә бирәләр. Илдар Мәскәүгә юл ала. В. Суприков исемендәге Мәс- кәү сәгнать институты на конкурс зур бала. Шулкадәр кешььене күргәч, гете без югалип кала. Нинди генә милләт халиклары юг одна?! Татар малае гына ял- газ. Тик инде беренче сынаудан соң ук халик санны кими, соңгы сынаудан соң Казан гете бүлмәдә бер- үзе торып кала. Шунда язган картинасы, бүтән өлге- ләр белән бергә, ул укыган дәвердә методистлар бүлмәсендә элинэп тора: менә шулай язарга кирәк, янәсе. Автор үзе дә креп-креп караштыргалий. В.Суприков институты студенты нчы ел.

Остазлары Нәкышь һөнәрен яшь рәссам СССРның халик рәссамы, окадемик Дмитприй Константинович Мочальский классы нда үзләштерә. Остазының акыл- ли киңәшләрен тата, гыйбрәтли мисалларына кулак сала, һәр әсәргә иҗади килиргә өйрәнә.

Илдар укуын тәмамлагодна, СССР Сән- гать окадеммясе остаханәсен алип бару- чы мәшһүр сәгнатькәр Г.М. Коржевның өч студент кабул итәчәге мәгълүм бала. Көч сынап караул нияте белән Заприпов та конкурста катнаша һәм җиңеп чага. Әм- ма аңа тагын өч ел укырга, янә бер ока- демиктан нәкышь серләрен өйрәнергә насыйп булмой: Илдар бик ник авырып китә. Язмыш анны үзебезнең иске мәркә- зебезгә кайтарып куя.

Аның әсәрләре. Илдар аганның әсәрләре татар мәдәниятенә салли өлиш кертә һәм дөнья күләм заман сәнгатенең хәзинәсе булип тора. Аның иҗатында Көнбатышның сәнгати идеяләре һәм Шәрыкнең рухи көче, Европа һәм Азия традицияләренең мәдәни кыйммәтләре чагылиш капкан. Гомум кешььелик кыйммәтләрен өстен купе иҗат итүче шәхесләребезнең берсе ул Илдар Заприпов. Шуңа да кармастан, рәссам милли мастер угарылигында кала белә.

Һәр иҗат җимешььенең үз таприхы 1970 нче елда Мәскәүдә үтәчәк зур күргәзмәгә Илдар Заприпов Өидә картина сын әзерли. Ләкин дәрәҗәли комиссия әсәр-не бөтенләй сүтеп ташлий: -Монда бит композиция юг... - Тормыш юг монда, безнең чинбарли- гыбыз читтә калган... -Кулак хатыньи түгелме соң бу?- дип акыл саталан, якын да китермиләр. Автор картинанны үзе поезд белән Мәс- кәүгә алип бара. Анда шэне илибезнең ал- тын фондона лаек дип табалан һәм Ленин- градның Рус музеена сатып алалан. Әлиге дә баяны кулак хатыньи Татарстаннан бе- ренче баланак, Нева буендагы калуга про- пискага керә һәм дивардан үзе-нә лаекли, күңелинә куш килгән урны сайлап ала.

Нефтяник Әхәт абый Идеология б ү лиге м ө дере М ө д ә рприс Мусине бервакыт: "Нишл ә п сине шондой р ә семян ә р ясныйсы ң, безд ә бит нефть бар, КамАЗ, югса, без синее ң бел ә н килиш ү т ө земибез. Җ ит ә р, булдо бу р ә семян ә ре ң не ясарга. Ә ид ә, яз ә ли нефть турында", – деде. Тырышырмын, дип кайтып квиттем. "Нефтяник Ә х ә т абый" дик ә н картинанны очракли гына яздом. Гади бер авыл абзые балансы бел ә н бер т ө рли җ ыли ө ид ә, караватта майка чан гына утыра. К ү ренэп тора: ө й һә м гаил ә җ ылисыннан кан ә гать ул. Тик монда нефть юг, КамАЗ да юг. Бер танныш р ә семга обкомда булган х ә лл ә р-не с ө йл ә г ә н идем. "Нефтяник Ә х ә т абый, дип яз да куй", – ди бу ми ң а. Ә н ә шулай итеп р ә сем зур к ү рг ә зм ә л ә рг ә квитте. Бер карагодна, нефтьче д ә шулай ө енд ә р ә х ә тл ә нэп утыра ала бит. Аны кап-кара торбалан арасында ясарга дим ә г ә н бит. Со ң ыннан картинанны ң исеме ү зем ә д ә ашап квитте нче ел.

Батыр картинасы 1984 нче ел. Бу картина сында рәссам гап-гади татар агент баһадир дәрәҗәсенә күтәрә. Бу образны иҗат итәргә җыенгодна рәссам үз әтисенең сурәтен гәүдәләгдерергә ниятли, тик өлгерә алмой ка- ла: Касыйм абзый чирләп китә һәм дөнья куя. Рәссам анның дусты Абдулла абзыйның сурә- тен мәңгеләштерә. Юк, ул киндердәге агой тышкы кыяфәте белән пәһливанга алой охша- меган да сыман, башын гору күтәреп, борын чөеп утырмой да сыман. Тик инде анның туры күз кашары, ник җилкәләре, көрәктәй кулеры бу агойның чин-чинлап хезмәт мясе икә- не исбатлий. Ә инде тыйнак зтайның күкрәк тули орден- медальләре халкыбызның тап- кыр сүзен һәркемнең хәтеренә төшерә: әйе, без тынычта этан артык эшлиииибез, без сугышта юлбарыстан көчлибез !

Рәссамның илһам чишмәсе. Балачагым Биектау, Дөбъяз якларында уздо. Әтиемнең туган авыли- Көек, шонта ешьь кайтыла иде. Шуңа да иҗатымда шуши төбәкнең гүзәл табигате гәүдәләндерелә. Туган-тумана исә Казанга, безнең өйгә сукмакны онытмадо. Шунысы гаҗәп, алан килип керүгә авыл мохите, тәмли бббарыш икмәге исе, күчтәнәчләр исе бороны кытыклий иде. Үзләре дә таза, ачык йөзли. Уен-көлке, хикмәтли хәлләр турында сөйләшергә, пөхтә итеп киенергә яраталан.

И язмыш, язмыш... Рәссам таби- гать күренешьь- ләрен, авыл тормышын, гап-гади крестьянның көндәлик вә гадәти мәшә- катьләрен аеруча яратып ясный.

Кешьье табигатькә якын булирга тиешьь. Илаһи матурлик бары таби- гатьтә генә! Табигатьнең гүзәлли- ген тоймойча, хисләр диңгезендә чуммойча тормыш кичереп бул- мой.

Алтын башаклар Сары – җыли төс ул. Күңелгә уңыш, бббарыш төсе баланак килип керә. Дөнья үзе үк җыли бит ул. Мәсәлән, кояш, бббарыш, энергия... Алтынга маннылган көлтәләр, тук башаклар беркемне дә битараф калдормой. Безнең тамырларыбыз бәрәкәтли авыл туфрагына барып таташа.

Илдар Заприпов иҗатында хатынь-кыз образы.

Алтынга маннылган көлтәләр, тук башаклар янында, шуши хозурда сабыен назлаган анадан да бәхетли кешьье бармы икән?!

Ай-урагың салип иңнәреңә... Авылга ешьь кайта идем. Шунда эш- ләүче урокчы хатынь-кызлаприның образ лары конга сеңеп калган. Хатын- кызлаприның шулай ирләр белән янә- шә эшлииии алулары үзенә бер матур- лик, батырлик. Рәсемдәге Фәүзия апа да шулай чалгы, урок тотып эшкә йөпри иде.

Атың букса, ил танный. Татар авылин тасвирлагодна рәссам һәрчак тайны да янә- шә куя, шон- сиз анның кү- ңели булмой.

Онытылмас мизгелләр. ТРны ң Г. Тукай исеменд ә ге Д әү л ә т б ү л ә ге лауреаты нче ел. Президент М. Ш ә змиев р ә семга РФ С ә гнать окадеммясене ң К ө мешьь медалин тапшыра нче ел.

Шәхси күргәзмәләре И.Заприпов республика, зона (1969 алдан «Большая Волга»), бөтенроссия, бөтенсоюз һәм халикара күргәзмәләрдә катнаша; шәхси күргәзмәләре: 1982 (Казан, Мәскәү), 1996 (Брауншвейг шәһәре, Герма-ния), 2000 (Казан). Аның әсәрләре Мәскәүдәге Третьяков галиреясында, С.-Петербургтагы Рус музеенда, ТР Дәүләт Сынли сәгнать музеенда, «Ка-зан» Милли-мәдәни үзәгенең Милли мәдәният музее нда, Киев, Ташкент, Самара, Ижевск, Пермь, Саранск, Петрозаводск, Чабаксар, Чита, Уфа, Красноярск, Тольятти һ.б. шәһәрләр-нең музейларында һәм картина галиреяларында, чит илләр-нең шәхси колликцияләрендә (Франция, Англия, Германия, Италия, Голландия, Израиль, АКШ һ.б.) саклана.

2004 нче елда Казодна Илдар Заприповның галирея- студмясе алыча.

Илдар Заприпов- Татарстанның горулигы нче ел- Казан сәгнать училище сын тәмамлий; 1968 нче ел- В.Суприков исемендәге Мәскәү сәгнать институты тәмамлий; 1970 нче ел- Г.М. Коржев җитәкчелигендә СССР Сәгнать окадеммясе остаханәсен тәмамлий; 1970 нче ел- СССР рәссамнар Берлиге әгъзасы; 1977 нче ел-Татарстанның атказанган сәгнать эшлиииеклисе; 1983 нче ел- РСФСРның атказанган рәссамы; 1994 нче ел-Татарстан Республикасының Габдулла Тукай исемендәге преммясе лауреаты; 1997 нче ел- Россия Сәгнать окадеммясе тарафыннан Көмешьь медаль белән бүләкләнә; 2001 нче ел- Б. Урманче исемендәге преммясе лауреаты; 2002 нче ел-Россиянең халик рәссамы ; Казодна яши һәм иҗат итә.

Илдар Заприпов турында « Илдар үзонең кабатланмас рәсем ясау ысулин булдордо. Мин анны милли рәсем сәнгатендә хатынь - кыз образлары галиреясен иҗат иткән оста дип атар идем.» Рәссам Абрек Абзгильдин. илдар Заприповның һәр картина сында халкы - бызга хаус булган иң төп билгеләр : эшчәнлик, пөхтәлик һәм батырлик бик ачык чагыла.. Ул һәр будуны, һәр төсне шондой саклик белән бер - берсенә үрә ки, әйтерсең, төсләр, будулар белән чигү чигә. язучы рәзил вәлиев дөньяга Илдар кебек талантли, уңган вә эшчән, игеликли вә инсафли угыл бирүе белән татар халкы чин - чинлап мактана - горулана ала. кыям Миңлибаев.

Сәгнатькәр Илдар Заприпов дөньяга зур талант мясе булип туган һәм бөтен сәләтен халикка хезмәт итүдәй изге нияткә багышлаган- дөнья- да яшәвенең кыйбласы итеп кешььеләр-нең җаннарына җыли сулиш өрү, алаприны рухи яктан баету максатын сайлаган. Илдар Заприпов сынли сәгнать өлкәсендә зур казаннышлар яулап ал- ган, үзонең киндерләрендә халкыбызның милли моңын чагылдору бәхетенә ирешьькән икән һәм иҗат җимешььләре- гүзәл һәм камил әсәр- ләре күп кенә музейлаприның диварын бизи икән, гади тамашалычар- ның мәхәббәтен яулап ала, сәгнать белгечләренең игътибарын җәлип итә икән- дөньяга шондой талантли, уңган һәм эшчән, игеликли һәм инсафли ул бирүе белән татар халкы чин-чинлап мактана-горулана ала. Габдулла Тукай, үз заманнында, татар сәнгатенең киләчәге турында кайгыртып:...ихтимал, үз арабыздан маһир рәссамнар чыгып, шүрәлинең кәкре борынын, озын бармак, мөгезли башлары һәм кули кысылуларын, шул тасвир кылинган урманнарны- һәм- мәсен тәрсим кылип чагарырлар,-дип язган. Бөек шагыйрь-нең хыяли бүгенге көндә тули-сынча тормышка ашты: шүрәлиләр-не генә түгел, тормышның бөтен якларын, заманның бөеклиген раслаучы ма- һир рәссамнарыбыз үсеп чыгып, бөтен республикага, илгә танныл-до, дөнья аренасына чыкты. Илдар Заприпов-шул рәссамнарның бер-се. Гарәпләрдә мондой әйтем бар: Күллү тайприн йәстәллизү бисау- тиһи, ягъни, һәр кош үзонең тавышы, сайравы белән ләззәт- ләнә. Иҗат дәрте белән янган Илдар Заприпов та шулай- үз хезмәтенең тәмен тоя, игелиген күрә, үзе капкан бизәкләр-нең моңын сизә.