Бакый Урманче Бикмучева Гульсинур Анасовна учитель татарского языка и литературы МБОУ «Васильевская средняя общеобразовательная школа 2 Зеленодольского муниципального района РТ»

Бакый Идрис улы Урманче ( )-нәкыш остасы, сынчы, график һәм педагог, Татарстанның һәм Россиянең халык рәссамы, республикабызның Габдулла Тукай исемен¬дәге Дәүләт премиясе лауреаты. Ул -татар сынлы сәнгатенә нигер салучы һәм үзе исән чагында ук классик дип танылган рәссам.

Нәкый Исәнбәт: «Яңа татар поэзиясендә һәм татар музыкасында нигер салучылар Тукай һәм Сәйдәш букса, «Татар сурәтчелек сәнгатенең нигер салучысы кем?» дигәндә: «Бакый ага Урманче!» дип хаклы рәвешьтә әйтә алабыз», дип язган иде Нәкый Исәнбәт: «Яңа татар поэзиясендә һәм татар музыкасында нигер салучылар Тукай һәм Сәйдәш букса, «Татар сурәтчелек сәнгатенең нигер салучысы кем?» дигәндә: «Бакый ага Урманче!» дип хаклы рәвешьтә әйтә алабыз», дип язган иде

Ул җитмешь алдан артык гомерен сынлы сәнгатькә багышлаган һәм үз иҗатында, татар халкының рухи дөньясын күрсәтү белән генә чикләнмичә, бәлки әле башкорт, рус, казах, үзбәк, уйгур, карел һ.б. халыклар тормышын да киң һәм тирән итеп тасвирлаган зур оста Ул җитмешь алдан артык гомерен сынлы сәнгатькә багышлаган һәм үз иҗатында, татар халкының рухи дөньясын күрсәтү белән генә чикләнмичә, бәлки әле башкорт, рус, казах, үзбәк, уйгур, карел һ.б. халыклар тормышын да киң һәм тирән итеп тасвирлаган зур оста

Аның иҗат киңлеге монументаль нәкыш, скульптура, гамәли- декоратив сәнгать, графика, театраль-декоратив сәнгать, рәсем, гравюра, иллюстрация сәнгатен үз эченә ала

Әсәрләренең жанр төрлелеге дә үзенчәлекле: нәкыштәкүп сурәтле тематик тукымалар һәм тарихи композицияләрдән алып вак пейзаж, натюрморт, портрет ларга кадәр; скульптура да кечкенә пластикадан алып зур күләмле монументаль һәйкәлләргә хәтле тупланган. Бу күпкырлылык әсәрләренең образлылык көчен арттыра, зампандашының рухи дөньясын, кешье шәхесен тирәнрәк ачарга ярдәм итә.

Булачак рәссам 1897 челның 23 февралендә хәзерге Буа районы Күл Черкене авылында мулла гаиләсендә тула. Башлангыч белемне, халкыбызның горев- гадәтләрен, әхлакый кагыйдәләрен әтисеннән үзләштерә

Соңрак елларда Казпанда «Мөхәммәдия» мәдрәсәсендә укый. Соңрак елларда Казпанда «Мөхәммәдия» мәдрәсәсендә укый.

Нәкышче әнисе, буяучы бабасы, җыр - бәеткә оста әбисе Бакыйга кечкенәдән үк көчле тәэсир бирә, күргәннәрен киндергә төшерү теләге уята.

Бала вакытындагы бу мавыгулар Б.Урманченың бөтен иҗатында чагыла: гомере буе сынлы сәнгатьнең һәр төре белән дә шөгыльләнгән. Нәкыш, уймасын, графика, архитектура...

Музыкага да биг хирыс булган. Җырларга яраткан. Шигырьләр язган, борынгы кулъязма әсәрләргә оста текстология анализ ясаган. Университет студентларына гарәп каллиграфия сен өйрәткән. Чит телләрне дә әйбәт белгәнгә, Абай һәм Сәгъди, Байрон һәм Гёте, Хәйям һәм Хикмәтләрне оригиналда укыган, шактый шигырьләрен яттан белгән. Чит телләрне дә әйбәт белгәнгә, Абай һәм Сәгъди, Байрон һәм Гёте, Хәйям һәм Хикмәтләрне оригиналда укыган, шактый шигырьләрен яттан белгән.

Әмма Бакый Урманчега, сынлы сәнгать белән чин лап торып шөгыльләнә башлаганчы, зур тормыш мәктәбен үтәргә туры килә елда бәхет эзләп Урал, Донбасс якларына чыгып китә. Тамбов якларында мөгаллимлек итә. Беренче бөтендөнья сугышы елларында армиягәалынып, Казахстпанда хезмәт итә. Анда Бакый рәсем ясау буенча тәүге сабагын ала. сынлы сәнгать белән чин лап торып шөгыльләнә башлаганчы, зур тормыш мәктәбен үтәргә туры килә елда бәхет эзләп Урал, Донбасс якларына чыгып китә. Тамбов якларында мөгаллимлек итә. Беренче бөтендөнья сугышы елларында армиягәалынып, Казахстпанда хезмәт итә. Анда Бакый рәсем ясау буенча тәүге сабагын ала.

1919 елда 22 яшьлек Б.Урманче Казан сәнгать мәктәбенә укырга керә. Әлеге мәктәпнең беренче татар студенты бала ул.

1920 челны ВХУТЕМАСта укый башлый. Шушы вакыттан алып, сәнгать аның бөтен барлыгын били: Мәскәү музейларында ул XIX XX гасырларның сынлы сәнгать әсәрләрен оригиналда күрү бәхетенә ирешьә. Ленинградта Эрмитажда һәм Рус сынлы сәнгате музеенда ешь булып, пандагы экспонатлар белән танюша елда укуын тәмамлап, Казанга кайта. Сәнгатьтеатр техникумы нда укыта

Соловки лагеренда Тик 1929 ел­да, милләтчелектә нигерсез гаепләнеп, рәссам калга алина һәм Соловки лагерена сөрелә. Лагерьда да ул, авыр шартларга һәм кешьелексез режимга карамастан, иҗат белән шөгыльләнергә мөмкинлек таба.

Азат ителгәннән соң, елларда, Бакый Урманче Мәскәүдә яши һәм эшли. Аның эшләре 1934 елда беренче тапкыр яшь рәссамнарның Бөтенсоюз күргәзмәсенә кукла һәм угары бәя ала елда Мәскәүдәге Совет рәссамнары берлегенә әгъза итеп алина елларда Бөтенсоюз авыл хуҗалыгы күргәзмәсендә эшли.

елларда Алма-Ата һәм Семипалатинск шәһәрләрендә административно сөргендә вакытта казах шагыйрьләре һәм язучылары Абай, М.Ауэзов, С.Муханов әсәрләренә иллюстрацияләр, график серияләр, Тукайның казах теленә тәрҗемә ителгән шигырьләренә, Казахстанның тарихына, көнкүрешьенә һәм сәнгать әһелләренә багышланган нәкыш әсәрләре иҗат итә.

елларда Үзбәкстпанда яши, Урта Азия табигатенә бәйле нәкыш һәм график портретлар, тематик картиналар, пейзаж, эпизодлар яза. Ташкент театрсәнгать институтында эшли, панда сын сәнгате бүлеген оешьтыра.

График портретлар

Пейзаж

Эпизодлар

Натюрмортлар

1958 елда Татарстан Хөкүмәте чакыруы буенча Б.Урманче Казанга кайта һәм гомеренең соңгы көннәренә кадәр шунта яши.

100 дән артык скульптура әсәре, 300 гә якын нәкыш картиналары, меңнәрчә графика әсәрләре кергән реалистик образлы иҗаты киң катлау тамашачыларга биогель. Б.Урманче әсәрләре Татарстпанда һәм чит ил күргәзмәләрендә даими күрсәтелеп торила. Аның эшләре Россия һәм БДБнең 20 музее фондында саклана.

Бакый Урманче 1990 челның 6 августында 93 яшендә вафат баллоды. Бөек Оста Казанның Яңа бистә зиратына җирләнгән.

Атаклы рәссамның исеме татар мәдәниятенең бөек эшлеклеләре белән бер рәттә тора. Талантлы улан халык онытмый. Республикада Б.Урманче исемендәге премия баллодырылган елда Казпанда (Щапов урамы, 20 нче йорт) Бакый Урманче музее ачылды елда башкалабызның Зур Кызыл урамындагы скверда мәшһүр сынчының бронза һәйкәле (сурәтен журналы без тышлыгының беренче битендә күрәсез) урны аллоды. Скульпторы- М.Гасыймов, архитекторы - Г.Бакулин.

Бакый Урманче һәйкәле

Бакый Урманче музее

Г.Тукая исемендәге дәүләт премиясенә гаиләдә ике кешье лаек бала : хатыни Ф.В.Ахметова һәм Б.Урманче

Источник %80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8 7%D0%B5,_%D0%91%D0%B0%D0%BA %D0%B8_%D0%98%D0%B4%D1%80% D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0 %B8%D1%87 %80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8 7%D0%B5,_%D0%91%D0%B0%D0%BA %D0%B8_%D0%98%D0%B4%D1%80% D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0 %B8%D1%87 %80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8 7%D0%B5,_%D0%91%D0%B0%D0%BA %D0%B8_%D0%98%D0%B4%D1%80% D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0 %B8%D1%87 %80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8 7%D0%B5,_%D0%91%D0%B0%D0%BA %D0%B8_%D0%98%D0%B4%D1%80% D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0 %B8%D1%87 Мирас журналы Мирас журналы Мәгариф 6 !996 Мәгариф 6 !996