Дәһшәтле сугыш еллары...

Куркам мин сугыш сүзеннән- Яуда күпме кеше үлгән! Һәрбер йортка сагыш килгән, Яшьләр тамган күпме күздән! Унсигез яшьлек егетләр Ятып калган ят кырларда... Исемнәре һәйкәлләрдә, Альбомнарда һәм җырларда. Әсрар Һидиятов. Куркам мин сугыш сүзеннән- Яуда күпме кеше үлгән! Һәрбер йортка сагыш килгән, Яшьләр тамган күпме күздән! Унсигез яшьлек егетләр Ятып калган ят кырларда... Исемнәре һәйкәлләрдә, Альбомнарда һәм җырларда. Әсрар Һидиятов.

Урманнар, кырлар буйлап яз атлый. Гөрләвекләре, сыерчыклары һәм тургайлары белән килә. Яз җитү белән, җирдә тереклек җанлана. Тирә-якка карасаң, һәрнәрсәдә үзгәреш сизәсең. Кешеләрнең дә күңеле ниндидер үзгәреш көтә.1945 нче елның язында да, халыкның күңеле үзгәрешләргә омтылганда, җиңү хәбәре килә. Монардан да шатлыклы мизгелләр юктыр дип уйлыйбыз без дөньяда. Ел әйләнәсендә безнең бәйрәмнәр шактый.Әмма шулардан берсе – Бөек Җиңү көне аеруча якын.Әлеге бәйрәм якынлашкан саен әби – бабайларның авыр сугыш еллары кабат искә төшә, яңара. Сугыш... Күп кан, күз яше түгелү. Һәр йортны, һәр гаиләне кайгы, үлем сагалап йөрү. Соңгы өметне өзеп, өйләргә үлем язулары килү.Фашист беркемне дә кызганмаган, халыкны утлы табада җәзалаган. Авылларны, шәһәрләрне яндырган. Каһәр суккан сугыш бик күпләрнең йөрәгенә тирән эз салган. Сугыш беткәнгә 65 ел тула, ә җәрәхәте мәңгегә калган. Урманнар, кырлар буйлап яз атлый. Гөрләвекләре, сыерчыклары һәм тургайлары белән килә. Яз җитү белән, җирдә тереклек җанлана. Тирә-якка карасаң, һәрнәрсәдә үзгәреш сизәсең. Кешеләрнең дә күңеле ниндидер үзгәреш көтә.1945 нче елның язында да, халыкның күңеле үзгәрешләргә омтылганда, җиңү хәбәре килә. Монардан да шатлыклы мизгелләр юктыр дип уйлыйбыз без дөньяда. Ел әйләнәсендә безнең бәйрәмнәр шактый.Әмма шулардан берсе – Бөек Җиңү көне аеруча якын.Әлеге бәйрәм якынлашкан саен әби – бабайларның авыр сугыш еллары кабат искә төшә, яңара. Сугыш... Күп кан, күз яше түгелү. Һәр йортны, һәр гаиләне кайгы, үлем сагалап йөрү. Соңгы өметне өзеп, өйләргә үлем язулары килү.Фашист беркемне дә кызганмаган, халыкны утлы табада җәзалаган. Авылларны, шәһәрләрне яндырган. Каһәр суккан сугыш бик күпләрнең йөрәгенә тирән эз салган. Сугыш беткәнгә 65 ел тула, ә җәрәхәте мәңгегә калган.

Җирнең матурлыгы кешеләрдә. Гомәров Азат Һади улы 1933 нче елда Көлкәш авылының укытучы гаиләсендә туа нче ел. Азат абый белем сукмагына тәүге адымын ясый. Әтием әле ул чакта сугышка алынмаган, Кызыл Тау җидееллык мәктәбенең диреторы иде,- ди ул нче елда әтисе сугышка алына, офицер булып хезмәт итә, 1942 нче елда ук Ингушетия тирәләрендә һәлак була. 4 бала ятим кала. Барысы да фронт өчен дигән девиз белән хатын-кызлар, карт-корылар һәм балалар – барыбыз да колхозда эшләде. Гомәров Азат Һади улы 1933 нче елда Көлкәш авылының укытучы гаиләсендә туа нче ел. Азат абый белем сукмагына тәүге адымын ясый. Әтием әле ул чакта сугышка алынмаган, Кызыл Тау җидееллык мәктәбенең диреторы иде,- ди ул нче елда әтисе сугышка алына, офицер булып хезмәт итә, 1942 нче елда ук Ингушетия тирәләрендә һәлак була. 4 бала ятим кала. Барысы да фронт өчен дигән девиз белән хатын-кызлар, карт-корылар һәм балалар – барыбыз да колхозда эшләде. 3 нче сыйныф укучысына тракторчы, ындыр табагындагы төнге каравылчының ярдәмчесе булып эшләргә туры килә. 4-5 нче сыйныфларда җәй буе атлар көтүе көтә. 3 нче сыйныф укучысына тракторчы, ындыр табагындагы төнге каравылчының ярдәмчесе булып эшләргә туры килә. 4-5 нче сыйныфларда җәй буе атлар көтүе көтә. Ашау- эчү ифрат дәрәҗәдә начар була,чөнки колхозның икмәге һәм терлекчелек продукциясе хөкумәткә озатыла. Халык бәрәңге белән генә яши. Кычыткан, кузгалак, алабута үләннәрен ашап бетергәч, бәрәңге сабы ашый башладык. Сыер асрый алмаган авылдашларым арасында ачтан интегүчеләр дә бар иде. Ашау- эчү ифрат дәрәҗәдә начар була,чөнки колхозның икмәге һәм терлекчелек продукциясе хөкумәткә озатыла. Халык бәрәңге белән генә яши. Кычыткан, кузгалак, алабута үләннәрен ашап бетергәч, бәрәңге сабы ашый башладык. Сыер асрый алмаган авылдашларым арасында ачтан интегүчеләр дә бар иде. Җиңүне бар халык көтеп ала, яхшы өмет белән яши генә башлый, 1947 нче елда зур корылык була. Ул елларны мәңге онытасым юк ди Азат абый. Җиңүне бар халык көтеп ала, яхшы өмет белән яши генә башлый, 1947 нче елда зур корылык була. Ул елларны мәңге онытасым юк ди Азат абый.

Азат абыйның әтисе нче ел.

1947 нче елда 7 сыйныфны 4-5 билгеләренә генә бетереп, Буа ветеренария техникумына укырга керә. Аны уңышлы тәмамлап, 4 елга якын армия сафларында хезмәт итә. 10 еллар Кызыл Тау ветучастогының мөдире булып эшли. Читтән торып Казан ветеренария институтын тәмамлый. КПСС райкомына эшкә алынгач, район үзәгенә күченеп киләләр.Шунда эшләп лаеклы ялга чыга. Хәзерге вакытта тормышыма канәгать, пенсиям дә җитәрлек, исәнлегемә дә зарланмыйм, 77 еллыгымны каршы алырга уйланып йөрим елларда җиңү яулый алмаган булсак, бу якты көннәр мәңге булмас иде безгә-ди ул, ә карашлары шулай да моңсу иде аның, сугыш еллары эз калдырган, күрәсең нче елда 7 сыйныфны 4-5 билгеләренә генә бетереп, Буа ветеренария техникумына укырга керә. Аны уңышлы тәмамлап, 4 елга якын армия сафларында хезмәт итә. 10 еллар Кызыл Тау ветучастогының мөдире булып эшли. Читтән торып Казан ветеренария институтын тәмамлый. КПСС райкомына эшкә алынгач, район үзәгенә күченеп киләләр.Шунда эшләп лаеклы ялга чыга. Хәзерге вакытта тормышыма канәгать, пенсиям дә җитәрлек, исәнлегемә дә зарланмыйм, 77 еллыгымны каршы алырга уйланып йөрим елларда җиңү яулый алмаган булсак, бу якты көннәр мәңге булмас иде безгә-ди ул, ә карашлары шулай да моңсу иде аның, сугыш еллары эз калдырган, күрәсең.

Ветеренария техникумы студентлары нче ел.

-Шундый зур югалтулар һәм батырлыклар бәрабәренә ирешелгән Җиңү көннәрендә җир йөзендә кайчан да булса тагын сугыш, кан кою булыр дип күз алдына китерә ала идегезме? -Юк! Кеше акылына килер,сугыш турында уйлау түгел, ул сүзне бөтенләй онытыр кебек тоела иде,- дип җавап бирәләр ветераннар, сүз берләшкәндәй, һәм аннан, үзләренең хаталануын таныгандай, уңайсызлап уйга калалар. Әйе, кызганычка каршы, кешелекнең сугыш дигән афәттән әлегәчә арына алганы юк. Гомер – гомергә аның бәгырен эзәрлекләп һәм телгәләп килгән сугыш шәүләсе әле булса, Җир шары өстендә эленеп тора. Минем уйлавымча, без, киләчәк буын, ата – бабаларыбыз каршында бу сугыш шәүләсен юк итүдә бурычлы.

Проектның авторы: 5 нче Б сыйныф җитәкчесе Гомәрова Рания Әхәт кызы.