ШҚО,Тарбағатай ауданы, Тана мырза орта мектебі Алғашқы әскери дайындық пәнінің оқытушы- ұйымдастырушысы : Байназаров Айдын Айтқалиұлы
Жергілікті жерде табиғи және жасанды объектілер болады.Олар біркелкі белгілері бойынша белгілі бір топтарға бірігеді..Ол топографиялық элементтер деп аталады. Оған жататындар: бедер,елді мекендер,өндіріс кәсіпорындары(өнеркәсіптік,ауылшаруашылық),жол торабы(автокөлік,теміржолдар,қара жолдар),топырақ-өсімдік жамылғылары,гидрография(өзендер,көлдер,су қоймалары т.б)Жер бетін құрайтын біркелкі тегіс еместіктер жергілікті жер бедері,ал адам еңбегімен немесе табиғатпен жасалған,сол жерде орналасқан заттардың барлығы жергілікті заттар деп аталады. Ұрыста жергілікті жерді зерделеп,барлау жүргізу және оны дұрыс бағалай білу ғана емес,сонымен қатар оған ыңғайлана білу қажет. Жергілікті жерге дұрыс бейімделу дегеніміз-яғни бедер ерекшелігін,сонымен бірге жергілікті заттарды жасырын қозғалыс үшін толық пайдалану және қаруды,әскери техниканы ең жақсы деңгейде қолдану Жергілікті жер әскерлердің ұрыстық әрекеттеріне елеулі ықпал етеді.Жергілікті заттар мен жер бедерін пайдалана отырып,әскерлер жасырын қозғалысты жүзеге асырады.
Компос бойынша картамен бағдарлану Көкжиек тұсы жергілікті жерде компас,аспан шырақтары және жергілікті белгілер бойынша анықталады Әрекет принципі магниттелген меңзердің солтүстік-оңтүстік магниттік мередианын бойлап орналасу қажетіне негізделген компас бойынша көкжиек тұстарын анықтау үшін әуелі қарауылды лимбаның нөлдік бөлінісіне үйлестіру қажет.Одан соң компасты бағдарлау керек. Бұл үшін компасты көлделең жағдайға бекітіп,меңзерді босату керек. Компасты бұрып магнитті меңзердің солтүстік ұшы лимбаның нөлдік бөлінісіне қарама-қарсы болып шығатындай жасалу қажет. Компастың бағдарланған жағдайында меңзердің лимбаның нөлдік бөлінісіне бағытталуы солтүстікке бағытталу болады.Осыдан соң ойықша мен қарауыл арқылы дәлдеп жергілікті затты байқайды,бұдан соң ол солтүстікті көрсетуге пайдаланылады.Солтүстік бағытты білгеннен кейін көкжиектің басқа,тұстарын анықтау оңай.
Жергілікті жерде бағдарлану-яғни бұл көкжиек тұстарына қарай бағыт табу- солтүстік,оңтүстік,батыс,шығыс,айналадағы жергілікті заттар қатынасында,бедер пішінінде өз тұрған орнын анықтау;қозғалыста керекті бағыт табу және осы бағытты жолда ұстанып жүру.Бағдар деп жақсы айқындалатын жергілікті заттар мен бедер элементері қатынасында өз тұрған орнын анықтап,қозғалыс бағыты және нысаналар мен объектілердің орындарының көрсетілуін айтамыз
Картаны бағдарлап,өз орныңды анықтап алған соң,өз қозғалысынның бағытын анықтауға болады. Қозғалыс бағытын өзіңіз не жергілікті бағдарларға қарап немесе азимутпен,компоспен анықтаймыз.
Азимут дегеніміз-берілген нүкте арқылы өтетін,мередианның солтүстік бағытынан сағат меңзері жүрісімен зат бағытына дейін өлшенетін көлделең бұрыш.Егер де өлшеу ақиқат мередиан қатынасында жүргізілсе,онда ақиқат азимут(А),ал магниттік мередиан қатынасында жүргізілсе,онда магниттік азимут (М)болып табылады.Жергілікті жерді мейілінше оңай анықталатын магниттік мередианды бос ілінген магнит меңзері еркін көрсетеді.Магниттік және ақиқат мередиандары бірдей болмайды.Солтүстік бағыттағы ақиқат және магниттік мередиандар арасындағы бұрыш магниттік бұрылу(d)деп аталады.Егер магнит меңзерінің солтүстік ұшы ақиқат мередианнан шығысқа ауытқыса,онда бұрылу шығыстық және оң деп есептелінеді,батысқа ауытқыса,бұрылу батыстың алу белгісімен.Магниттік азимутты анықтау үшін затқа қарсы тұрып,меңзерді тежеуіштен босатып,компосты бағыттау керек.(компосты бұрып,меңзердің солтүстік ұшын лимбтың нөлдік бөлік белгісіне сыйыстыру)Компосты бағытталған қалпында ұстап,қақпақты бұрып,ойықты-қарауылды берілген бағытта нысана бойынша кезейді.Осылай түзу азимут анықталады. Азимутты анықтау
1. Жергілікті жер бойынша картамен бағдар жасау не үшін қажет? 2. Компостың көмегімен карта қалай бағдарланады? 3. Картаны жергілікті сызықтар мен жергілікті заттарға қарап қалай бағдарлаймыз? 5.Жергілікті жерде өзіңнің қозғалыс бағытын қалай анықтаймыз? 6. Маршрут немесе азимут бойынша қозғалыстың ерекшелігі? 7. Картаны компоспен,күнмен,сағатпен бағдарлап үйрену.