Hazırlayan Dilek CİNGİL 1

Mikroorganizma: Doğal olarak her yerde bulunabilen tek hücreli, karmaşık enzim yapısına sahip mini canlılardır. Her zaman hastalık yapmazlar hatta bazen yaşamsal öneme sahiptirler. 2

İnsan vücuduna giren mikroorganizmaların üreyip, çoğalarak vücutta istenmeyen etki ve belirtiler (hastalık) oluşturmasıdır. 3

- Doğrudan temas, - Dolaylı temas, * Hava ile * Araçlarla * Vektörle 4

5

Üst solunum yolları enfeksiyonları Kabakulak Tüberküloz 6

Sudan Kaynaklanan Hastalıklar TİFO / KOLERA / VİRAL HEPATİT Su Yokluğundan Kaynaklanan Hast BASİLLİ DİZANTERİ Suda Yaşayanlarla Bulaşan Hast Su ile Bağlantılı Vektörlerle Bulaşan Hast SITMA 7

VİRAL HEPATİT ETKENLERİ Hepatit A virüsü Hepatit B virüsü Hepatit C virüsü Hepatit D virüsü Hepatit E virüsü Diğer hepatit virüsleri Diğer hepatit virüsleri Hepatit G virüsü 8

Hepatovirus genusunda Zarfsız, nm boyutlarında dayanıklı bir RNA virüsü Bir çok genotip (Genotip IA, IB, II, IIIA,IIIB, IV, V, VI, VII) Deneysel infeksiyon oluşturulabilir ve Deneysel infeksiyon oluşturulabilir ve hücre kültürlerinde üretilebilir hücre kültürlerinde üretilebilir 9

EPIDEMIYOLOJI (1) EPIDEMIYOLOJI (1) Fekal-oral yol ile bulaşır Parenteral bulaş oranı düşük Vertikal bulaş (anneden bebeğe geçiş) ? İnsan dışı kaynaklardan bulaş olmaz Tekrarlayan epidemiler tipik 10

EPIDEMIYOLOJI (2) EPIDEMIYOLOJI (2) Gelişmekte olan ülkeler başta olmak üzere tüm dünyada yaygın Prevalans yaş, sosyoekonomik ve gelişmişlik düzeyi ile paralel Gelişmekte olan ülkelerde sıklıkla çocukluk çağında 11

EPIDEMIYOLOJI (3) EPIDEMIYOLOJI (3) Gelişmekte olan ülkelerde salgınlardan kontamine su ve besinler Düşük endemisite bölgelerinde Düşük endemisite bölgelerinde Eşcinsellik Eşcinsellik 12

EPIDEMIYOLOJI (4) EPIDEMIYOLOJI (4) İskandinav ülkeleri, Japonya, Batı Avrupa ülkeleri, ve Avusturalyada insidans düşük Akdeniz kıyısı ülkeler, Afrika ülkeleri ve bazı gelişmekte olan ülkelerde sık Seroprevalans çalışmaları: Norveç %17 İsviçre %39 B. Almanya %55 Fransa %75 Yunanistan %82 İsveç %13 13

TÜRKIYEDE HAV EPIDEMIYOLOJISI HAV infeksiyonu yaygın Erişkin yaş grubunda anti-HAV pozitifliği % İnfeksiyon 2-6 yaş arasında pik yapar ve 14 yaşına kadar erişkin düzeyine ulaşır 14

YÜKSEK RISK GRUPLARı YÜKSEK RISK GRUPLARı Özel bakım gerektiren hastaların olduğu kurumlardaki hastalar ve çalışanlar Yuva ve kreşlerdeki çocuklar ve çalışanlar Homoseksüel gruplar 15

YÜKSEK RISK GRUPLARı YÜKSEK RISK GRUPLARı Damar içi uyuşturucu bağımlıları Damar içi uyuşturucu bağımlıları Yüksek endemisite bölgesine seyahat edenler Yüksek endemisite bölgesine seyahat edenler Uygun olmayan koşullarda eğitim yapan askeri personel Uygun olmayan koşullarda eğitim yapan askeri personel Kanalizasyon işlerinde çalışanlar Kanalizasyon işlerinde çalışanlar 16

KLINIK KLINIK İnkübasyon süresi 2-8 hafta İnfeksiyon Belirtisiz hepatit Subklinik hepatit Klinik hepatit İkterik Anikterik Atipik infeksiyon 17

TIPIK AKUT VIRAL HEPATIT SEYRI İnkübasyon dönemi Prodromal dönem İkterik dönem İyileşme dönemi 18

Hastalığın seyri Yaşa bağlı 5 yaş altı %90 sessiz 5 yaş altı %90 sessiz 18 yaş ve üstü 2/3 olgu ikterik 18 yaş ve üstü 2/3 olgu ikterik 19

TANı TANı Laboratuvar bulguları Genel bulgular Karaciğer hasarına ilişkin bulgular İnfeksiyonu tanımlayan özgül testler Anamnez, fizik muayene Anamnez, fizik muayene 20

TEDAVI TEDAVI Özgül tedavisi yok Destekleyici tedavi Dinlenme Beslenme Komplike olgularda hastanede izlem 21

KORUNMA Bulaşın engellenmesi Alt yapı düzeltilmesi Kişisel hijyenik önlemler Eğitim ve öğretim Pasif immünizasyon Pasif immünizasyon Aktif immünizasyon Aktif immünizasyon 22

PASIF IMMÜNIZASYON PASIF IMMÜNIZASYON Temas sonrası ikincil intrahepatik yayılım ve viremi engellenir İnfeksiyon ya tamamen önlenir ya da semptomlar hafifler 23

PASIF IMMÜNIZASYON PASIF IMMÜNIZASYON Erken inkübasyon döneminde koruyuculuk %80-90 Erken inkübasyon döneminde koruyuculuk %80-90 Virusla temastan 2 hafta önce veya 2 Virusla temastan 2 hafta önce veya 2 hafta sonra uygulanmalıdır hafta sonra uygulanmalıdır Koruyuculuk süresi 4-6 ay Koruyuculuk süresi 4-6 ay 24

AKTIF IMMÜNIZASYON AKTIF IMMÜNIZASYON İnaktif aşılar lisanslı İlk dozu takiben 6. veya 12. aylarda booster doz uygulanır Koruyuculuk süresi yıl 25

HAV AŞıSı ÖNERILEN RISK GRUPLARı (1) Gelişmiş ülkelerde askeri birlikler ve insidansın yüksek olduğu bölgelerde yaşayanlar Gelişmekte olan ülkeye seyahat edenler Çocuk bakım evinde kalanlar ve çalışanlar 26

HAV AŞıSı ÖNERILEN RISK GRUPLARı (2) Mental özürlülerin bakıldığı merkezlerde kalanlar ve çalışanlar Kronik karaciğer hastalığı olanlar Temizlik işçileri 27

HAV AŞıSı ÖNERILEN RISK GRUPLARı (3) Çok eşli homoseksüel ve biseksüel erkekler Laboratuvarda virüsla direkt olarak çalışan sağlık personeli Uyuşturucu kullananlar 28

HAV AŞıSı ÖNERILEN RISK GRUPLARı (4) Sık kan transfüzyonu ve faktör VIII uygulananlar Akut A hepatitli hasta ile aynı evde yaşayanlar ve yakın temaslılar Mahkumlar, gıda işlerinde çalışanlar 29

HEPATİT B VİRÜSÜ Hepadnavirus grubunda, zarflı, DNA virüsü Virion 42 nm boyutlarında Major genler S HBsAgyi kodlar C HBcAg ve HBeAgyi kodlar P Viral replikasyon X Transaktivasyon ve transkripsiyon 30

HEPATİT B VİRÜSÜ HBsAgde bulunan a, d, y, w aminoasitlerine göre 4 alt tip: adw, adr, ayw, ayr Yedi genotip (A G) Mutantlar gelişebilir 31

EPIDEMIYOLOJI Bulaş yolları: Parenteral Cinsel ilişki Perinatal Natal Postnatal Horizontal(enfekte kişilerle cinsellik içermeyen yakın temas) 32

PERINATAL BULAŞTA ETKILI OLAN FAKTÖRLER Gebenin akut veya kronik hepatit olması Gebeliğin dönemi İnfektivite durumu HBV-DNA ve HBeAg pozitif bulaş riski %70-90 HBV-DNA ve HBeAg negatif bulaş riski %

BULAŞ YOLLARıNA GÖRE RISK GRUPLARı (1) Parenteral bulaş Çoğul transfüzyon yapılanlar Hemodiyaliz hastaları Damar içi uyuşturucu bağımlıları Dövme yaptıranlar Sağlık çalışanları Sağlık çalışanlarıCerrahlar Diş hekimleri Hemşireler HemşirelerHastabakıcılar Laboratuvar teknisyenleri İlk yardım çalışanları 34

BULAŞ YOLLARıNA GÖRE RISK GRUPLARı (2) Cinsel temas ile bulaş Erkek eşcinseller HBV taşıyıcılarının cinsel partnerleri Hayat kadınları Çok partnerli heteroseksüeller Perinatal bulaş HBV taşıyıcı annelerin bebekleri Horizontal bulaş Kötü hijyen ve düşük sosyoekonomik durumda yaşayan kalabalık topluluklar Mental özürlüler 35

TÜRKIYEDE HBV EPIDEMIYOLOJISI HBsAg pozitifliği (%) Asker donörler 7.4 Kızılay Kan Merkezi 5.1 Sivil donörler 5.2 Normal popülasyon 6.8 Sağlık personeli 4.8 Hemodiyaliz hastaları10.1 Hayat kadınları 9.6 Kr. karaciğer hastalığı ve siroz57.3 Primer karaciğer kanseri

İnkübasyon dönemi (ort ) gün Klinik şekiller İkterik hepatit Anikterik hepatit Fulminant(aniden şiddetlenen) hepatit Kronik hepatit 37

ERİŞKİNLER HBV infeksiyonu BEBEKLER %80 Belirtisiz hast %20 Akut hepatit %95 İYİLEŞME %5 %1 Akut hepatit %1 Fulminant hep. %99 Belirtisiz hast %95 %5 KRONİKLEŞME SİROZ KANSER 38

Kan tetkikleri HBsAg HBeAg Anti-HBc Ig M Anti-HBc Ig G Anti-HBe Anti-HBs HBV-DNA 39

Genel önlemler İmmünoprofilaksi Pasif bağışıklama Aktif bağışıklama Pasif+aktif bağışıklama 40

Perkütan veya direkt mukozal temas yoluyla HBV içeren materyalle karşılaşanlar İnfekte hasta ile cinsel ilişkide bulunanlar HBV ile infekte gebeden doğan bebekler 41

42

43

HBV AŞıSıNıN ÖNERILDIĞI GRUPLAR Etkenin bulaşı için risk faktörü olanlar HBV infeksiyon insidansının yüksek olduğu toplumlar 44

Flaviridae ailesi, Hepacivirus genusunda nm boyutlarında RNA virüsü Altı major genotip, 50den fazla subtip Hücre kültüründe üretilemez 45

Cinsel yol Perinatal yol Aile içi bulaş Bulaş yolları Parenteral Sağlık çalışanları Kan ve kan ürünleri transfüzyonu yapılanlar Hemodiyaliz hastaları İV ilaç bağımlıları 46

Dünyada yaygın Yaklaşık 170 milyon insan infekte İnfeksiyon görülme oranı yaşla beraber artar Avrupa ve ABDinde genel popülasyonda prevalans %1-2 Risk gruplarında prevalans yüksek Hemodiyaliz hastaları%10-36 (ABD) Diş hekimleri% 6 (İtalya) Diyaliz ünitesi çal.% 2 (ABD) İV ilaç bağımlıları% 86 (Avustralya) % 85.3 (ABD) 47

Anti-HCV pozitifliği (%) Kan donörleri 0.6 Normal popülasyon (değişik yaş grupları) Sağlık personeli 0.7 Hemodiyaliz hastaları41.5 Hayat kadınları 4.2 Kr. karaciğer hastalığı, siroz ve primer karaciğer kanseri 48

Akut hepatit Kronik hepatit Karaciğer yetmezliği Siroz Hepatosellüler karsinom Ekstrahepatik hastalıklar 49

İnkübasyon süresi ort. 7-8 hafta %70-80 subklinik Klinik infeksiyon genellikle hafif semptomlarla anikterik seyreder Toplumdan kazanılan infeksiyonlarda pottransfüzyonel olanlara göre semptomatik seyir daha fazla 50

ALT (Karaciğer enzimi) düzeyi HAV ve HBV akut hepatitlerine göre daha düşük ALT düzeyi 8-12 haftada pik yapar ve genellikle dalgalanmalarla seyreder Birkaç ayda spontan düzelme olur 51

Akut C hepatiti İyileşmeKronik hepatit Fulminant hepatit (%10-15) (%85-95) (%4) Siroz (%20-30) Kanser (%10, risk:% 1-4/yıl) 52

Temas sonrası profilakside immünglobulinler etkili değil Koruyucu aşı geliştirilememiştir Bulaş yolları bilinmeli ve buna yönelik önlemler alınmalıdır 53

54

Zarfsız, 27-34nm boyutlarında RNA virüsü Caliciviridae ailesi Cailicivirus genusu Togavidae ailesi ile benzerlik Alpha-like RNA virüs üst grubu? 55

56

ADULTS AND CHILDREN ESTIMATED TO BE LIVING WITH HIV/AIDS AS OF END 2003 Total: 34 – 46 million Western Europe – North Africa & Middle East – Sub-Saharan Africa 25.0 – 28.2 million Eastern Europe & Central Asia 1.2 – 1.8 million South & South-East Asia 4.6 – 8.2 million Australia & New Zealand – North America – 1.2 million Caribbean – Latin America 1.3 – 1.9 million East Asia & Pacific – 1.3 million 57

ESTIMATED ADULT AND CHILD DEATHS FROM HIV/AIDS DURING 2003 Total: 2.5 – 3.5 million Western Europe – North Africa & Middle East – Sub-Saharan Africa 2.2 – 2.4 million Eastern Europe & Central Asia – East Asia & Pacific – South & South-East Asia – Australia & New Zealand<100 North America – Caribbean – Latin America –

Türkiyede 2004 Haziran sonunda HIV/AIDSli kişi sayısı toplam 1802 % yaş arası AIDS hastalarının %31i tanıdan sonraki 1 yıl içinde ölmektedir 3 yıl sonraki ölüm oranı %76 59

AIDS bulaşıcı bir virüs hastalığıdır. Mikrobu HIV adı verilen virüstür. HIV girdigi vücudun, mikroplara karşı koyma yetenegini saglayan bagışıklık sistemini etkileyip yok eder. Direnci azalan vücutta, HIVin etkisi yanında, çeşitli mikroplar (bakteri mantar,virüs, prozoton) deri,solunum,sindirim ve merkez sinir sistemi vb yerler yerleşip hastalıklara neden olurlar. 60

Kanında HIV (Human Influensa Virus) virusu bulunan kisilere HIV pozitif denir 61

KAN İLE BULAŞIR CİNSEL İLİŞKİ İLE BULAŞIR ANNEDEN BEBEĞE BULAŞIR 62

AIDS hastasının ve taşıyıcısının kanında HIV bulunur. HIVli kanla bulaşma çeşitli şekillerde olur; Tüm bulaşmalarin % i bu şekilde bulaşmaktadir. Kontrolsuz Kan nakli ile bulaşır. Kullanilmiş vr dezenfekte edilmemis sırınga, iğne ve cerrahi aletler, diş hekimliği aletleri, dovme malzemeleri,Akupunktur igneleri, jilet, makas gibi tum delici aletlerle bulaşma olasılığı vardır. Damar içi kullanılanpaylaştıklari iğne, enjektör ve uyuşturucu madde eritilen kaşıklarla bulaşma olabilir. HIV li doku organ ve sperm nakli ile bulaşabilir… 63

Korunmasiz cinsel ilşki ile bulaşabilir. Tüm bulaşmalarin % i bu yolla olamtadir. HIV kanda bulunduğu gibi erkeğin sperm sıvısında, kadının vajina salgısında da bulunur. Cinsel ilişki sırasında; Vajina,penis,anüs mukozasından veya ağızdaki zedelenmiş doku veya çatlaklardan vücuda girerek;erkekten kadına; kadından erkeğe; erkekten erkeğe veya kadından kadına bulaşabilir. 64

HIV,hasta veya taşıyıcı anneden bebeğine gebelik,doğum veya emzirme sırasında bulaşabilir. Tüm bulaşmalarin % 5-10 u bu şekilde olmaktadir. HIV pozitif kadının doğuracağı çocuğa HIVin geçme oranı %30 kadardır. Sütle geçebilme oranı fazla olmamakla birlikte infekte annelere emzirme önerilmez. 65

HIV günlük yasamda,ayni odada bulunma,aynı okulda okuma,ayni havayı soluma ile El sıkışma, deriye dokunma, okşama, kucaklaşma ile *Tükürük,gözyaşı,ter,aksırık,öksürük,idrar,dışkı *Yiyecekler,içecekler,çatal,kaşık,bardak,tabak,telefon *Tuvalet,duş,musluk,yüzme havuzu,deniz,sauna,hamam İLE BULAŞMAZ!!! 66

Cinsel ilişki en önemli bulaşma yoludur… mutlaka koruyucu kullanın… *Kan naklinde AIDS testi yapılmamış, kontrolsüz kan asla kullanılmamalıdır. Kullanilmiş ve dezenfekte edilmemis sırınga, iğne ve cerrahi aletler, diş hekimliği aletleri, dovme malzemeleri,Akupunktur igneleri, jilet, makas gibi tum delici aletlerleri kullanmayin… Bedeniniz sizindir.Size uygulanacak işlemler sırasında aklınıza takılan soruları karşınızdakine sormaktan çekinmeyin. Yaralarınızı mutlaka kapatarak koruyun… 67

68

69

70

71

72

Hiv her türlü cinsel ilişki ile bulaşır. Güvenli cinsel yaşam kurallarına uyularak cinsel yolla bulaşmadan korunulur. Cinsel ilişkide KORUYUCU KILIF kullanın. (prezervatif, kondom, kaput) Cins,ırk,renk,din,yaş farkı gözetmeksizin herkese bulaşabilir. 73

Spermdeki ve vajina salgısındaki HIV dış ortamda birkaç saatte, kuruduğunda yarım saatte ölür. HIV kurumuş kanda da kısa zamanda ölür. Birkaç dakika kaynatarak yada 60 C de 30 dakika ısıtarak virüs öldürülür. 74

Su ve sabunla iyice yıkama ile (En az 15 saniye) butun diğer mikroplar gibi HIV de deriden uzaklaştırılabilir… Yıkandıktan sonra derinin alkol ile temizlenmesi uygun olabilir… 75

KORUNMA Cinsel yolla bulaşa karşı korunma Cinsel yolla bulaşa karşı korunma Genital ve oral mukoza membranlarının cinsel ilişki sırasında kan,semen,vajinal ve servikal sekresyonlarla temasının azaltılması Kondom kullanımının teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması Cinsel yolla bulaşan diğer hastalıkların tedavisi Güvenli cinsel temasın yaygınlaştırılması (tek eşli cinsel yaşam veya uygun ve güvenli cinsel eş seçimi) 76

Kan ve kan ürünleriyle bulaşa karşı korunma Kan ve kan ürünleriyle bulaşa karşı korunma Antikor testleri bulunduğundan beri bu yolla bulaş azalmıştır Damar içi madde kullananlarda Bu alışkanlığın önlenmesi ve tedavi edilmesi Ortak enjektör kullanım risklerinin anlatılması Kondom kullanımının sağlanması Steril enjektör kullanımının sağlanması Eğitim 77

Anneden bebeğe geçişe karşı korunma Anneden bebeğe geçişe karşı korunma HIV pozitif kadına doğum kontrol yöntemleri öğretilmelidir Hamile kalan HIV pozitif kadına erken dönemde kürtaj yapılmalıdır Bebeği doğurmakta ısrarlı ise gebeliğin son trimestırında anneye, doğumdan sonra da bebeğe antiretroviral tedavi başlanmalıdır Elektif sezaryan uygulanırsa bebeğe HIV geçişi 4-5 kat azalır Virusun anne sütü ile geçişi gösterildiğinden emzirme önerilmez 78

Sık görülen bakteriyel enfeksiyonlar Pnömoni Endokardit Bakteremi Selülit Üriner enfeksiyon Kolesistit Peritonit i.v. Uyuşturucu kullananlarda Endokardit Selülit Subkutan apseler 79

80

İnfluenza virüsü A,B ve C olmak üzere 3 tipi vardır. B ve C tipleri insanlarda hastalık yapar. A tipi ise kanatlılarda solunum ve sinir sistemini etkileyerek tavuk vebası hastalığını oluşturur. 81

Kuş gribi virüslerinin sebep olduğu kanatlı hayvanların çok bulaşıcı ve öldürücü seyreden bir hastalığıdır. 82

Etkenin normalde insanlar için hastalık yapıcı özelliği yoktur. Hayvanlarla yoğun temas durumunda insana bulaşma olabilmektedir. Bu gün için insandan insana bulaşması söz konusu değildir. 83

Hasta veya hastalıktan ölmüş hayvanlara temasla, Enfekte hayvanlara ait çıktıların temasıyla, Hastalık etkeninin karıştığı havanın solunmasıyla. Bugüne kadar,kanatlı etiyle veya yumurtalarıyla bulaşma olduğu bildirilmemekle birlikte,bu ürünlerin,iyice pişirilmeden yenmelerinin riskli olabileceği unutulmamalıdır. 84

Kanatlı hayvan etlerinin,iç ısları 70oC olacak veya et de pembe/kırmızı görüntü kalmayacak şekilde pişirilerek tüketilmesi halinde, insanlarda hastalık oluşması mümkün değildir. Yumurtalar sabunlu suyla yıkanmalı ve 70oCde en az 5 pişirilmelidir. Et ve tavuk ürünlerinin,iyice pişirilerek tüketilmesi gerekir! 85

VETERİNER HEKİM KONTROLÜNDEN GEÇMİŞ PİYASADAKİ ÜRÜNLER İÇİN HERHANGİ BİR RİSK YOKTUR 86

87

İlk olarak hastalığın ismini aldığı Kırım ve Kongoda görülen, virüslerin sebep olduğu ölümcül seyredebilen bir hastalıktır. 88

Keneler, Kuşların mevsimsel göçlerde, virüsün kıtadan kıtaya yayılmasına sebep olmaktadır. Hastalık insanlara, enfekte kenelerin ısırması ile bulaşır. Ülkemiz kenelerin yaşamaları için coğrafi açıdan oldukça uygun bir yapıya sahiptir. 89

Hastalık en çok hayvancılıkla uğraşanlarda,mezbaha çalışanlarında, kırsal alanda yaşayanlarda görülmektedir. Enfekte hayvanların kan ve dokuları ile temas sonucu da geçiş olmaktadır. Bugün için etkili bir aşısı bulunmayan KKKA nın geçirilmesinden sonra bağışıklığın ömür boyu sürebileceği belirtiliyor. 90

Ülkemiz coğrafik olarak kenelerin yaşamaları ve hayatlarını devam ettirmeleri için oldukça uygun bir yapıya sahiptir.Bu nedenle de hastalık, özellikle hayvancılığın yapıldığı,nem,orman ve gür otların bulunduğu yerler başta olmak üzere ülkemizin her yerinde görülebilecek durumdadır. 91

Hayvanlardaki kenelerle mücadele edilmeli, hayvanlar kenelere karşı ilaçlanmalıdır. Hayvan barınakları kenelere karşı ilaçlanmalı,barınakların duvarları sıvanmalı ve badana yapılarak kenelerin yaşamaları engellenmelidir. Hayvan kanına veya başka bir vücut sıvısına temas edilmemeli, bu durumlarda eldiven kullanılmalıdır. Hayvan barınaklarına girdikten veya temastan sonra, insanlar vücutlarını kene yönünden muayene etmeli, kene varsa uzaklaştırılmalıdır. 92

Çalı, çırpı,su kenarı veya gür otların bulunduğu alanlara piknik veya başka amaçla gitme durumunda pantolon paçaları çorap içine alınmalı ve dönüşte mutlaka vücut kene yönünden kontrol edilmeli.Bu tür yerlere giderken mümkünse çizme giyilmeli. Keneler vücuttan uzaklaştırılırken koparılmamalı,bir cımbızla sağa sola oynatılarak çıkarılmalıdır. Keneler kesinlikle elle öldürülmemeli ve patlatılmamalıdır. 93

Vücuttaki kenelerin üzerine herhangi bir kimyasal madde(alkol,gaz yağı vb) dökülmemelidir.Çünkü bu kimyasallar kenelerin kusmasına sebep olabildiğinden,kusmuktaki virüsler,kenenin kan emmek için ısırdığı yerden vücuda girebilirler. Kenelerin yaşama alanlarında bulunabilecek kişiler,repellent olarak bilinen böcek kaçırıcı ilaçları vücutlarına veya elbiselerine sürerek kullanabilirler. Hasta olan kişilerin kullandığı malzemeler ve tuvaletler çamaşır suyu ile dezenfekte edilmelidir 94

EVDE ALINABİLECEK ÖNLEMLER 95

96

97

ÇOCUKLARIN KENDİ AĞIZ VE BURUNLARINA DOKUNMALARININ ENGELLENMESİ 98

99

ÇOCUKLARIN HAYVANLARI ÖPMELERİNİN ÖNLENMESİ 100

İÇME SUYUNUN TEMİZLİĞİNE ÖZEN GÖSTERİLMESİ 101

102

103

104

105

106