ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA FAKULTETI FIZIKA YONALISHI BITIRUVCHISI YARIMOTKAZGICHLAR FIZIKASIDAN GLOSSARI YARATISH mavzusidagi MALAKAVIY BITIRUV ISHI
KIRISH Mavzuning dolzarbligi va masalaning qoyilishi: Hozirgi zamonda oliy va kasb-hunar talimi oldida turgan dolzarb muammolardan biri talim turlari, usullari va vositalarini takomillashtirishdir. Bu vazifani hal etishda talabalarga umumtalim fanlari bilan bir qatorda maxsus fanlardan ham chuqur bilim berish talab etiladi.Buni amalga oshirish uchun zamonaviy pedagogik texnologiyaning muhim vositasi hisoblangan axborot texnologiyalaridan foydalanish talim samaradorligini oshirish omili sifatida muhim rol oynaydi
KIRISH Bitiruv malakaviy ishining maqsadi va vazifalari: Yuqoridagi mulohazalardan kelib chiqib, mening bitiruv malakaviy ishimda talabalarga Yarimotkazgichlar fizikasining nazariya asoslarini organishlarida qulaylik sifatida fan boyicha asosiy atama va tushunchalarning izohli lugati- glossariy yaratish maqsad qilib qoyildi. Q oyilgan maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar amalga oshirildi: -Yarimokazgichlar fizikasi fanining asosiy boblarini organib chiqib, asosiy atama va tushunchalar boyicha material toplash va uni tizimlashtirish. -Yarimotkazgichlarning elektofizikaviy, fotoelektr va boshqa muhim xossalarini oqitishda AKTdan, xususan, elektron oquv adabiyotidan foydalanishning afzalliklarini yoritib berish. -Yarimokazgichlar fizikasi kursi boyicha asosiy atama va tushunchalarning izohli lugati-glossariy tayyorlash. - Yaratilgan glossariyning imkoniyatlari va undan foydalanish boyicha uslubiy tavsiyalar ishlab chiqish..
YARIMOTKAZGICHLAR FIZIKASI KURSINING MAQSAD VA VAZIFALARI Yarimotkazgichlar va dielektriklar fizikasi fani bakalavr talimi bosqichining fizika yonalishi oquv rejasiga kiritilgan bolib, ixtisoslik fanlari tarkibiga kiradi. Yarimotkazgichlar va dielektriklar fizikasi fani fizika sohasining ota dolzarb muammolariga tegishli bolib, uni oqitishda yarimotkazgichlar va dielektriklardagi fizikaviy hodisalarning asosiy qonuniyatlari bilan tanishtirish nazarda tutiladi. Yarimotkazgichlar fizikasi fanining ning asosiy boblari quyidagilardan iborat:
Yarimotkazgichlar fizikasining asosiy boblari Yarimo tkazgich elektr o tkazuvchanligining elementar nazariyasi Yarimo tlazgichlarda zaryad tashuvchilarning sochilish mexanizmlari Yarimo tkazgichlarda kinetikaviy hodisalar Nomuvozanat zaryad tashuvchilar diffuziyasi va dreyfi Yarimo tkazgichlarning optik va fotoelektr xosssalari Yarimo tkazgichlarda kontakt hodisalar Yarimo tkazgichlarda nomuvozanat zaryad tashuvchilar generatsiyasiva rekombinatsiyasi Yarimo tkazgichlarda elektron va kovaklar statistikasi Yarim otkazgichlar fizikasi Yarimotkazgichlar uchun zonalar nazariyasi
GLOSSARIY AbdukarimovaX.R., Karimov O.I. OZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA ORTA MAXSUS TALIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI SAMARQAND YARIMOTKAZGICHLAR FIZIKASI DAN ASOSIY ATAMA VA TUSHUNCHALARNING IZOHLI LUGATI
GLOSSARIYDAN FOYDALANISH BOYICHA TAVSIYALAR Glossariydan foydalanuvchilar uchun qulay bolishi uchun unga fan boyicha zarur fizikaviy doimiyliklar hamda elementar yarimotkazgichlar kremniy va germaniyning asosiy elektrofizikaviy parametrlari kiritildi, mavzular rasmlar bilan boyitildi. Bundan tashqari, bitiruv malakaviy ishida Yarim otkazgichlar fizikasidan tuzilgan glossariyning gipermurojatli elektron varianti ham yaratildi va foydalanish uchun qulay bolibgina qolmay, foydalanuvchi vaqtini tejashga xizmat qiladi. Yarimotkazgichlar fizikasi fani Fizika bakalavrlik yonalishi oquv rejasida ixtisoslik fani hisoblanib, etarli darajada katta hajmga ega va oziga xos atama hamda tushunchalarga boy fan. Bitiruv malakaviy ishida yaratilgan ushbu glossariy boshlangich korinishda 400 ga yaqin soz va jumlalardan iborat bolib, uni oquv jarajoniga tatbiq etish davomida boyitilib boradi degan umiddamiz.
GLOSSARI A ADIABATIK YAQINLASHUV – Shredinger tenglamasining yechimini aniqlashda qollaniladigan yaqinlashuvlardan biri bolib, unda zarralar tizimi yengil (elektronlar) va ogir (atom yadrosi) zarralarga ajratiladi. Bu yaqinlashuv Born-Oppengeymer yaqinlashuvi ham deyiladi. ADSORBLANISH – lot. ad - yonalish kelishigi qoshimchasi va sorbeo – yutaman - modda sirtiga suyuq va gaz holdagi moddalarning yutilishi ADSORBSIYAVIY MUVOZANAT - adsorblanish va desorblanish jarayonlari birday tezlikda otadigan tizim holati AKSEPTOR - uygonmagan holatda egallanmagan mahalliy sath mavjud boladigan, uygongan holatda esa, valent sohadan elektronni oziga tortib oladigan kristall panjara nuqsoni AKSEPTOR KIRISHMA - atomlari akseptorlik xossasiga ega bolgan, yani neytral holda elektronni tutib oladigan kirishma. AKSEPTOR SATH – yarim otkazgichninmg energiyaviy diagrammasida akseptor kirishma yoki nuqson hosil qilgan energiyaviy sath.
GLOSSARIY B BIR JINSLI MAYDON - fazoning qaralayotgan sohasidagi barcha nuqtalarida uni tavsiflovchi parametrlar bir xil qiymatga ega boluvchi fizikaviy maydon BIR JINSLI MUHIT - muayyan fizikaviy xossalari koordinatalarga bogliq bolmagan muhit BIR OQLI KRISTALL - faqat bitta optik oqqa ega bolgan kristall. BOGLANGAN ELEKTRON - atom yadrosiga elektrostatik tortilish tufayli boglangan electron. BOLSMAN DOIMIYSI - asosiy fizikaviy konstantalardan biri bolib, haroratning 1 gradusga ozgarishiga togri keluvchi molekulalar kinetik energiyasining ozgarishini bildiradi: ~1,38* j/К (universal gaz doimiysining Avogardo soniga nisbatiga teng) BOLSMAN KINETIK TENGLAMASI - kop sonli zarralardan tashkil topgan tizimning nomuvozanatiy bir zarrali taqsimot funksiyasi qanoatlantiradigan integral- differensial tenglama BOLSMAN STATISTIKASI - ozaro tasirlashmaydigan kop sonli zarralarga ega bolgan, yani mumtoz ideal tizimlar statistikasi.
D DATCHIK - qaydlagich, datchik DIELEKTRIK OLCHASHLAR - moddalarning statik va dinamik dielektrik singdiruvchanliklarini hamda ular bilan bogliq kattaliklarni, masalan, dielektrik yoqotishlar burchagi tangensini aniqlash. DIELEKTRIK QABUL QILUVCHANLIK - dielektrikning qaralayotgan nuqtasidagi mutlaq dielektrik singdiruvchanlikning elektrik doimiyga nisbatiga teng bolgan kattalik. DIELEKTRIK SINGDIRUVCHANLIK - dielektrikning xossalari, xususan, uning qutblanuvchanligi bilan bogliq bolgan kattalik bolib, dielektrik muhitda elektr maydon kuchlanganligi vakuumdagiga nisbatan necha marta kamayishini korsatadi. DIELEKTRIK YOQOTISHLAR BURCHAGI - dielektrik bir elektromagnit tebranish davrida yutgan energiyasining dielektrikdagi ozgaruvchan elektr maydonning ortacha energiyasiga nisbatini ifodalovchi kattalik. DIELEKTRIK YOQOTISHLAR - dielektrikdagi ozgaruvchan elektr maydon energiyasining issiqlikka aylanadigan qismi. DIELEKTRIKLAR - amalda elektrik tokni otkazmaydigan (yoki yomon otkazadigan) moddalar.
XULOSA Yarimokazgichlar va dielektrklar fizikasi kursining Yarimokazgichlar fizikasi qismi boyicha toplangan asosiy atama va tushunchalar tizimlashtirilib,400 ga yaqin atama va tushunchalardan iborat izohli lugat-glossariy tayyorlandi. Yarimotkazgichlar fizikasidan yaratilgan glossariy fanning asosiy boblarini qamrab olgan bolib, alohida mavzular tushunchalar mohiyatini yoritib beruvchi rasmlar bilan toldirilgan vaunga fan boyicha zarur fizikaviy doimiyliklar hamda elementar yarimotkazgichlar kremniy va germaniyning asosiy elektrofizikaviy parametrlari ham kiritilgan. Yarimotkazgichlar fizikasidan yaratilgan glossariyning elektron varianti ham yaratilgan bolib, uning imkoniyatlari talabalarning fanga bogan qiziqishlarini orttirib, shu fan asoslarini ozlashtirishlarini osonlashtiradi va vaqtlarini tejashga xizmat qiladi. Yarimotkazgichlar fizikasidan yaratilgan glossariyni talabalarga Yarimokazgichlar va dielektrklar fizikasi hamda Qattiq jismlar fizikasi fanlari asoslarini organishda foydalanishlari uchun tavsiya etish mumkin.
SAMDU-2012 ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!