Шешендік өнер САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ:

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушылардың өтілген тақырып арқылы тілін дамыту, тіл байлығын жетілдіру. Білімділік: Оқушылардың өтілген тақырып арқылы тілін дамыту, тіл байлығын жетілдіру. Дамытушылық: Балалардың өз пікірлерін ортаға салу, ой қорытындысын жасау қабілетін дамыту, өз бетінше жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру. Дамытушылық: Балалардың өз пікірлерін ортаға салу, ой қорытындысын жасау қабілетін дамыту, өз бетінше жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру. Тәрбиелік: Шешендік өнер, шопендік сөздер арқылы халқымыздың әдеби бай мұрасын, дәстүрін қадірлеуге тәрбиелеу. Тәрбиелік: Шешендік өнер, шопендік сөздер арқылы халқымыздың әдеби бай мұрасын, дәстүрін қадірлеуге тәрбиелеу.

1. Сұрақ-жауап арқылы тақырыпты ашу: – Шешендік өнер денегіміз не? – Шешендік өнер денегіміз не? - Шешендік өнер денегіміз жалпы тіл өнерінің - Шешендік өнер денегіміз жалпы тіл өнерінің шығуымен, қалыптасуы. шығуымен, қалыптасуы. – Шешендік өнердің панда болуы неге байланысты? – Шешендік өнердің панда болуы неге байланысты? - Шешенік өнердің панда болуы, адам қоғамының панда - Шешенік өнердің панда болуы, адам қоғамының панда болуына байланысты. болуына байланысты. – Шешендік өнер туралы ғылымды халықаралық тілде – Шешендік өнер туралы ғылымды халықаралық тілде қалай атайды? қалай атайды? - Шешендік өнер туралы ғылымды халықаралық тілде - Шешендік өнер туралы ғылымды халықаралық тілде риторика деп атайды. риторика деп атайды.

– Риторика ғылымының негізі тарихта қай елден басталған? – Риторика ғылымының негізі тарихта қай елден басталған? - Риторика ғылымының негізгі тарихы ежелгі Греция мен Рим - Риторика ғылымының негізгі тарихы ежелгі Греция мен Рим империясынан басталған. империясынан басталған. – Оның алғашқы негізін салушы кім болған? – Оның алғашқы негізін салушы кім болған? - Оның алғашқы негізін салушы грек, софист Протагор - Оның алғашқы негізін салушы грек, софист Протагор болған. болған. – Қазақ риторика сын сөз эткинде алдымен ауызға кімдерді – Қазақ риторика сын сөз эткинде алдымен ауызға кімдерді аламыз? аламыз? - Қазақ риторика сын сөз эткинде алдымен ауызға аларымыз - Қазақ риторика сын сөз эткинде алдымен ауызға аларымыз әл- Фараби, Жүсіп Баласағұни, Махмұт Қашқариді аламыз. әл- Фараби, Жүсіп Баласағұни, Махмұт Қашқариді аламыз. - Кейінгі дәуірде риториканы сөз эткинде кімдерді атауға - Кейінгі дәуірде риториканы сөз эткинде кімдерді атауға болады? болады? - Кейінгі дәуірде Әйтеке би, Төле би, Қазыбек билерді атауға - Кейінгі дәуірде Әйтеке би, Төле би, Қазыбек билерді атауға болады. болады.

2. Қазақ шопендік өнерінің ерекшеліктері. Біріншіден: қазақ шопендерінің сөздері қағазда емс, ауызда, халық жадында сақталған. Сондықтан олар сол бастапқы қалпында емс, ұрпақтан –ұрпаққа көшіп, өңдеуге көп ұшыраған. Біріншіден: қазақ шопендерінің сөздері қағазда емс, ауызда, халық жадында сақталған. Сондықтан олар сол бастапқы қалпында емс, ұрпақтан –ұрпаққа көшіп, өңдеуге көп ұшыраған.

Екіншіден: шопендердің сөздері бүкіл қазақ еліне тарағандықтан, өзгеріспен әр жердь әр түрлі адамның атынан айтылатындығы. Демек, шопендік сөздерді алғашқы айтушы жеке адамдар болғанымен, оны кейін өңденег де, сақтаған да халық балды, сондықтан оның авторы да - халық. Екіншіден: шопендердің сөздері бүкіл қазақ еліне тарағандықтан, өзгеріспен әр жердь әр түрлі адамның атынан айтылатындығы. Демек, шопендік сөздерді алғашқы айтушы жеке адамдар болғанымен, оны кейін өңденег де, сақтаған да халық балды, сондықтан оның авторы да - халық.

3. Шешендік сөздердің түрлері а) Жаңа сөздермен жұмыс. арнау – посвящение арнау – посвящение толғау – размышление толғау – размышление доу-спор доу-спор сын – критика сын – критика әзіл – шутка әзіл – шутка бата- пожелание бата- пожелание нақыл – изречение, назидание нақыл – изречение, назидание мысал – басня мысал – басня заттық – вещественный заттық – вещественный рухани- духовный рухани- духовный әдет-обычай әдет-обычай құндылық – ценность құндылық – ценность тапқырлық - находчивый тапқырлық - находчивый

Шешендік сөздердің түрлері Шешендік сөздердің түрлері Шешендік арнау Шешендік толғау Шешендік доу

Шешендік арнау Бір адамға арнайы айтылған Сәлем СынӘзіл Бата

Шешендік толғау Шешендік толғау Шешендік нақыл Шешендік мақал Шешендік мысал Шешендік жұмбақ Шешендік жауап

Шешендік доу

Шешендік сөздердің құндылығы Шешендік сөздердің құндылығы шындығытапқырлығы

Төле биТөле би Төле би Қазіргі Жамбыл облысындағы Шу өзенінің жағасында, Жайсаң дайлауында дүниеге келген, 1756 жилы Шымкент облысы, Ленгір ауданының Ақбұрхан денег жердь қайтыс болған. Қазақтың қоғам қайраткері, атағы жер жарған шопені, Ұлы жүздің бас биі, "Жеті жарғыны" жасаушылардың бірі. Құдайберді әулетінің өкілі болып табылатын Әлібекұлы Төле биге дейін ешкім биде, бай де болмаған. Төле бидің ата- баба лары қарапайым шаруалар кен. Қазіргі Жамбыл облысындағы Шу өзенінің жағасында, Жайсаң дайлауында дүниеге келген, 1756 жилы Шымкент облысы, Ленгір ауданының Ақбұрхан денег жердь қайтыс болған. Қазақтың қоғам қайраткері, атағы жер жарған шопені, Ұлы жүздің бас биі, "Жеті жарғыны" жасаушылардың бірі. Құдайберді әулетінің өкілі болып табылатын Әлібекұлы Төле биге дейін ешкім биде, бай де болмаған. Төле бидің ата- баба лары қарапайым шаруалар кен.

Қазыбек биҚазыбек би 1667 – 1763 Қазыбек би Қазақтың атақты биі. Қазақ жүздерін басқаруды реттеуниетімен Тәуке хан Ұлы жүздің биі етіп Төле биді, Кіші жүзге Әйтеке биді, Орта жүзге Қазыбек биді тағайындайды. Халық ауыз әдебиетінде сақталып қалған аңыздар мен кейбір архивтік мәліметтер бойынша, Қазыбек би Келдібекұлы "Тәуке хан заңдарының жинағын" өңдеуге қатысқан Қазақтың атақты биі. Қазақ жүздерін басқаруды реттеуниетімен Тәуке хан Ұлы жүздің биі етіп Төле биді, Кіші жүзге Әйтеке биді, Орта жүзге Қазыбек биді тағайындайды. Халық ауыз әдебиетінде сақталып қалған аңыздар мен кейбір архивтік мәліметтер бойынша, Қазыбек би Келдібекұлы "Тәуке хан заңдарының жинағын" өңдеуге қатысқан

Әйтеке биӘйтеке би Әйтеке би Әйтеке Байбекұлы - қазақ халқының бірлігін нығайтуға үлкен үлес қосқан атақты үш бидің бірі, мемлекет қайраткері. Әлім тайпасының Төртқара руынан шыққан. Әмір-Темірдің бас кеңесшісі Ораз қажының бесінші ұрпағы. Бүкіл парсы, өзбек, қырғыз, қазақ жұрты "Синесоф буа" (жаны пәк жан) атаған Сейітқұл әулиенің үшінші ұрпағы. Әбілқайыр ханға дейін Кіші жүздің сөзін ұстаған қазақтың биі. Есім хан тұсында Самарқанды билеген Жалаңтөс батырдың немересі. Бұл биде Тәуке ханның ұлы заңы «Жеті жарғыны» жасауға қатысқан. Әйтеке Байбекұлы - қазақ халқының бірлігін нығайтуға үлкен үлес қосқан атақты үш бидің бірі, мемлекет қайраткері. Әлім тайпасының Төртқара руынан шыққан. Әмір-Темірдің бас кеңесшісі Ораз қажының бесінші ұрпағы. Бүкіл парсы, өзбек, қырғыз, қазақ жұрты "Синесоф буа" (жаны пәк жан) атаған Сейітқұл әулиенің үшінші ұрпағы. Әбілқайыр ханға дейін Кіші жүздің сөзін ұстаған қазақтың биі. Есім хан тұсында Самарқанды билеген Жалаңтөс батырдың немересі. Бұл биде Тәуке ханның ұлы заңы «Жеті жарғыны» жасауға қатысқан.

Ұлағатты сөздер сайысы. Жақсы сөйлеу – дай ғана естіртіп жақсы ойлау денег сөз. Жақсы сөйлеу – дай ғана естіртіп жақсы ойлау денег сөз. (Э.Ренан). (Э.Ренан)..... Сөз өнері, сөз жоқ, ардың ісі. (М.Шолохов).... Сөз өнері, сөз жоқ, ардың ісі. (М.Шолохов) Адам сөзді шыңдай білген жағдайда ғана шопен болады. Адам сөзді шыңдай білген жағдайда ғана шопен болады. (Қайқауыс). (Қайқауыс). Тіл неғұрлым қарапайым бокса, ол соғұрлым тартымды, көркем болады, соғұрлым жақсы ұғына аласың. Тіл неғұрлым қарапайым бокса, ол соғұрлым тартымды, көркем болады, соғұрлым жақсы ұғына аласың. (М.Горький). (М.Горький). Бұл дәуірде өз тілін, әдебиетін білмеген, қадірлемеген адам толық мәнді интеллигент емс. (М.Әуезов). Бұл дәуірде өз тілін, әдебиетін білмеген, қадірлемеген адам толық мәнді интеллигент емс. (М.Әуезов). Тіл байлығы, тіл тазалығы – ұлт қасиетінің, салат – санасының белгісі. ( Б.Момышұлы). Тіл байлығы, тіл тазалығы – ұлт қасиетінің, салат – санасының белгісі. ( Б.Момышұлы).

Вен диаграммасымен жұмыс Шешен, би, қоғам қайраткері, Жеті жарғы заңын жазған, қазақ Төле би Әйтеке би Қазыбек би

Үйге тапсырма: Билер туралы қысқаша әңгіме бойынша түсінік. Билер туралы қысқаша әңгіме бойынша түсінік. Шешен – билердің сөздерін жаттау. Шешен – билердің сөздерін жаттау.