§9. Отын энергетикалы қ кешен. Кешенні ң ерекшелігі мен ма ң ызы. М ұ най ж ә не газ ө нерк ә сібі §10. К ө мір ө нерк ә сібі. Электр қ уаты.

Отын - энергетикалық кешен отын өнеркәсібінің салалары 1. мұнай және мұнай өңдеу 2. газ 3. көмір электр қуаты 1. ЖЭС 2. СЭС 3. АЭС мұнай құбыры газ құбыры электр желісімен тасымалдау

энергетикалық ресурстар қалпына келмейтін минералдық отын - мұнай, газ, көмір, ядролық отын - уран су ресурсы, күн, жел қуаты жердің ішкі жылуы қалпына келетін

Мұнай - газ алаптары Орал - Ембі Маңғыстау Оңтүстік Торғай Солтүстік Каспий Шу - Сарысу

мұнай өнеркәсібі 1911 жылдан бастап Орал - Ембі мұнай - газ алабы 1960 жылдардың ортасында Маңғыстау алабы 1980 жылдардың басында Оңтүстік Торғай

мұнай және газ тасымалдау : құбыр ( Атырау - Новороссийск, Атырау - Самара, Атасу - Алашонкоу, Омск - Павлодар - Шымкент ), танкер, теміржол, Мұнай өңдейтін зауыттар : Атырау, Павлодар, Шымкент

Минералдық отын қоры Әлемдегі орны Әлемдік қордағы үлесі, %-бен Көмір, млрд т 31,373,8 Мұнай, млрд т 5,383,2 Табиғи газ, млрд м ,6 Уран, млн т2,5219

Осы сабақта кездесетін терминдер: ОЭК Отын өнеркәсібі Электр қуаты отын өнеркәсібінің салалары мұнай және мұнай өңдеу, газ, көмір электр қуаты – ЖЭС, СЭС, АЭС мұнай құбыры, газ құбыры, электр желісімен тасымалдау энергетикалық ресурстар-қалпына келетін, қалпына келмейтін Мұнай-газ алаптары – 5. мұнай өнеркәсібі Мұнай өңдейтін зауыттар Бірыңғай газ құбыры жүйесін құру.

Осы сабақта кездесетін терминдер: көмір өнеркәсібі, электр қуаты, қарағанды көмір алабы, Екібастұз көмір алабы, Майкүбі көмір алабы, МАЭС, ЖЭО, ЖЭС, СЭС, АЭС Атомдық отын циклі электр тасымалдау желісі (ЭТЖ) Қазақстандық энергия жүйесі

Қарағанды көмір алабы- Орталықта орналасуымен және жоғары сапалы, аз күлді, кокстелетін тас көмір ретінде қолайлы және тиімді. Негізінен технологиялық отын – кокс ретінде өнеркәсіпте қолданылады.Көмір тереңде орналасқан, қазып алынатын орташа тереңдіге 300 м. Шахталық әдіспен өндіріледі. Сондықтан өндірілген көмірдің өзіндік құны жоғары болады. Тұтынушылар - Қазақстан мен Ресейдің металлургиялық зауыттары мен ЭС.

Екібастұз көмір алабының (қоры 10 млрд т ауданы- 155 км 2 ) көмірі тас көмір болғанымен, күлі көп, сапасы төмен, өте ауыр байытылады, кокстеуге келмейді. Көмір қабатының қалыңдығы 150 метр, жер бетіне жақын орналасқандықтан, ашық әдіспен өндіріледі. Сондықтан көмір құны арзан. « Богатырь », « Восточный » кесінділерінде өте мықты роторлы экскаватормен қазып алынады. « Богатырь » жылына 50 млн тонна өндіріп, д.ж. жетекші кесінділердің бірі.Екібастұз көмірі-еліміздегі ең арзан көмір. Оны пайдалану үшін Қазақстанның солтүстігінде, Ресейде ірі ЭС салынған.

Майкүбі қоңыр көмір алабы Екібастұздан оңтүстікке қарай орналасқан. Сапасы төмен, бірақ күлі аз, құрамында күкірті көп емес. Бұл көмірді байытуға, ұзақ сақтауға болады. Коммуналды- тұрмыстық шаруашылыққа пайдалануға өте қолайлы. Ашық әдіспен өндіріледі.

ЖЭС ЖЭО Конденсациялы ЖЭС ( МАЭС )

Конденсациялы ЖЭС тек қана электр қуатын өндіреді. Электр қуатымен үлкен аймақты қамтамасыз ете алады. Сондықтан оларды мемлекеттік аудандық электр стансалары (МАЭС) деп атайды. Жыл бойы тұрақты жұмыс жасап тұру қажет. Тоқтатқан жағдайда электрмен қамтамасыз ету жүйесі бұзылады. МАЭС-тар отын көзіне, суға жақын орналасады. ЖЭО электр қуаты мен жылуды өндіру жинақталған. Жылуды 20км-ден артық тасымалдау тиімсіз болғандықтан, қалаларда орналастырады.

СЭС - еліміздегі ең арзан қуат түрі. Алу үшін ағын судың қуатын пайдаланады. СЭС тежегіштерін қажет кезде тоқтатып, қайта қосуға болады.Экологиялық тұрғыдан таза. СЭс салу ұзаққа және өте қымбатқа түседі.

ЭС Шикізатқа нені пайдаланад ы? Қоршаған ортаға әсері Қай жерге орналастыру тиімді? Жыл бойы қалыпты электр қуатын өндіре ме? Өнімі арзан ба? ЖЭС: ЖЭ О Көмір, мұнай, газ Экологияға үлкен зиян келтіреді Отынға, тұтынушыға + Арзан электр қуатын береді. МАЭ С Көмір, мұнай, газ Экологияға үлкен зиян келтіреді Отынға, тұтынушыға + Арзан электр қуатын береді. СЭССу қуаты Ауаға лас газдарды бөліп шығармайды. Табиғат жағдайына, өзен құлау бұрышына, судың қуатына - Арзан электр қуатын береді. АЭСУран отыны Аса сақтықты қажет етеді. Отынды аз пайдаланады, кез келген жерге салуға болады. +-

Тапсырма – 1. Бір көмір кен орнына төмендегі жоспар бойынша сипаттама беріңдер: Географиялық орны Қоры Түрі және көмір сапасы Жағдайы және өндіру әдісі (шахталық және ашық түрде) Өзіндік құны Жергілікті жерде немесе республикамыздың басқа аймақтарындағы пайдаланау мүмкіншіліктері

Электр стансасыны ң типі Орна ласқа н орны шикіз аты Элект р қуаты н өндіру дегі %-дық үлесі Ірі стансала рын ата Қола йлы жағ ы Қолайсы з жағы ЖЭС АЭС СЭС Кесте-1. Электр стансасының түрлері