Мавз ӯ и 23. Њуќуќ ба таъминоти иљтимої

Яке аз ѓояњои мављудияти давлат ва љамъият он мебошад, ки њар як кас бояд њастии худро худ таъмин кунад. Дар дилхоњ љамъият ашхосе њастанд, ки бинобар сабаби беморї ё пиронсолї худ ба ин ќудрат надоранд. Давлат ва љамъият чунин ашхосро бе нигоњубин гузошта наметавонанд, мањз барои њамин низоми давлатии таъмини онњо бо манфиатњои моддї аз њисоби давлат ва љамъият ташкил карда мешавад.

Њуќуќ ба таъминоти иљтимої љињати муњими давлати иљтимої - парастории инсонро инъикос мекунад. Он дар шартномањои њуќуќї - байналхалќї низ таљассум ёфтааст. Чунончї, ЭУЊБ ( ќ. 1 моддаи 25) њуќуќ ба таъминоти иљтимоиро эълон мекунад, ки дар моддаи 9 ПБЊИИФ мушаххас гардидааст ва ќайд мекунад : « давлатњо њуќуќи њамаи одамонро ба таъминоти иљтимої, ки суѓуртаи иљтимоиро дар бар мегирад, эътироф менамоянд ».

Сарќонуни ЉТ њуќуќи њар як касро ба таъминоти иљтимої эътироф мекунад ва ба зиммаи давлат ўњдадории ташкили чунин шароит, ки ба амалигардонии бемонеаи ин њуќуќњо заруранд, гузоштааст. Номгўи асосњои њуќуќї, ки мављудияти онњо талаботи инсонро ба таъминоти иљтимої ба вуљуд меорад, дар моддаи 39 Сарќонуни ЉТ пешбини шудаанд. Ба чунин сабабу њолатњо, ба таври мисол, пиронсолї, беморї ё маъюбї, мањрум шудан аз сарпараст, тарбияи фарзандон, серфарзандї, аз љумла, гум кардани ќобилияти кор дохил шуда метавонанд. Њар яке аз ин њолатњо, ба таври дигар таваккали иљтимої номгирандагон хусусияти гум кардани даромад ё норасогии он барои таъмини зиндагии инсон ва аъзоёни ѓайриќобили мењнатро доранд. Ба њар як инсон дер ё зуд кўмаки давлатї ё љамъиятї зарур мегардад, ки ба ў дар намуди таминоти иљтимої расонида мешавад.

Њамин тариќ, зери истилоњи « таъминоти иљтимої » бавосита њамагуна таваккали бо сабабњои аз инсон вобастанабуда гум кардани воситаи рўзгузаронї алоќаманд фањмида мешавад. Таъминоти љамъиятї дар Љумњурии Точкистон ду намуд мешаванд – нафаќањои далатї ва кўмакпулии иљтимої. Тартиби додани нафаќа бо ќонунгузории нафаќавї ( ќонунњо « Дар бораи таъмини нафаќаи шањрвандони Љумњурии Тољикистон », « Дар бораи нафаќаи хизматчиёни њарбї », « Дар бораи суѓуртаи давлатии иљтимої ») ба танзим дароварда мешавад.

Дар Тољикистон ќонун фарорасии синни нафаќаро барои мардон 63 солагї ва барои занон 58 солагї муќаррар намудааст, ки онро бо собиќаи корї ( аммо бинобар сабаби шароитњои махсуси мењнат ва як ќатор дигар асосњо нафаќа метавонад аз синни барваќттар низ таъин гардад ) алоќаманд намудааст. Асосњои гирифтани нафаќа аз рўи маъюбї, ки зери он гум кардани ќобилияти мењнатї ба мўњлати дароз ё доимї фањмида мешавад, аз љумла, бинобар сабаби мањрум шудан аз саробон ё дар натиљаи марг ё бедарак ѓоиб шудани он, ба таври мушаххастар танзим гардидааст.

Ќонунгузории нафаќавї ду намуди асосии нафаќаро људо мекунад : мењнатї ( бо мављудияти собиќаи кории муайян алоќаманд аст ); иљтимої ( ба пиронсолон ва ѓайриќобили мењнатбудагон њангоми набудани њуќуќ ба нафаќаи мењнатї таъин карда мешавад ). Кўмакпулии иљтимоиро вобаста ба асосњои таъмини он ба гурўњњои зерин таќсим намудан мумкин аст : - аз рўи корношоямии мувваќќатї ( ба асосњои гирифтани ин намуди кўмаки иљтимої дохил мешаванд : беморї, карантин, нигоњубини аъзои бемори оила ва ѓайра ); - аз рўи бекорї ; - кўмакпулї ба оилањои кўдакдор. Моддаи 2 Ќонун « Дар бораи таъмини нафаќаи шањрвандони Љумњурии Тољикистон ».

Кўмакпулии иљтимої пардохтњои пулї буда, бо маќсади љуброни даромади муваќќатан мањрумшуда ё даромади иловагии мењнатї ва дигар даромади ќонунии ашхос пешнињод мешавад ва нияти дастгирии иљтимої њангоми њарољоти барзиёд, одатан, бо таваллуд ва тарбияи тифл алоќамандро дорад. Давлат намудњои гуногуни кўмакпулиро муќаррар мекунад : - барои корношоямии муваќќатї ; - барои њомиладорї ва таваллуд ; - кўмакпулии њармоња барои нигоњубини кўдак ; - кўмакпулии шањрвандони кўдакдор ; - кўмакпулї барои бекорї ва ѓайра.

Таъминоти иљтимої на танњо падохтњои пулиро дар назар дорад, балки дигар шаклњоро низ дорад, мисол, ба хонаи кўдакон, хонањои пиронсолон, интернатњо љойгир намудан, хизматрасонии иљтимої дар хонањо низ.