Mavzu: Din va ma naviyat. Mavzu: Din va ma naviyat. Reja: Reja: 1. Din va dunyo dinlari. Islomning mohiyati. 2. Mustaqillik va vijdon erkinligi. 3. « Qur on » umuminsoniy qadriyatlarni himoya etuvchi muqaddas manba. 4. Hadislar-ichki ma naviy poklik talablari.

Slayd-2 Din kop qirrali va murakkab tushunchadir. Din sozi arabcha bolib, ilohiy qudratga ishonch, ishonmoq manosini bildiradi. Din kop qirrali va murakkab tushunchadir. Din sozi arabcha bolib, ilohiy qudratga ishonch, ishonmoq manosini bildiradi. U insonlarning yashashdan maqsadi nima ekanligini, qanday yashash lozimligini, inson hayotinig mazmuni nima ekanligini, insof, adolatni, tinchlikni eng muhimi insonlarning halol va pok mehnati bilan kun korishi, ilm-marifatga ega bolishini targib qiladi. U insonlarning yashashdan maqsadi nima ekanligini, qanday yashash lozimligini, inson hayotinig mazmuni nima ekanligini, insof, adolatni, tinchlikni eng muhimi insonlarning halol va pok mehnati bilan kun korishi, ilm-marifatga ega bolishini targib qiladi.

Slayd-3 1. Xristian dini - (Xristos nomidan) – I asrning 2-yarmida Rim imperiyasining sharqiy qismida yashovchi yaxudiylar ortasida paydo bolgan va dunyoga tarqalgan. Yevropa, Lotin Amerikasi mamlakatlarida, Avstraliyada, Afrika davlatlari, Yaqin Sharq va Uzoq Sharq hududlarida keng yoyilgan. Hozirgi paytda 1 mlrd. 500 million kishi bu dinga siginadi. Xristianlarning xaj qiladigan joyi Quddusi Sharifda. 1. Xristian dini - (Xristos nomidan) – I asrning 2-yarmida Rim imperiyasining sharqiy qismida yashovchi yaxudiylar ortasida paydo bolgan va dunyoga tarqalgan. Yevropa, Lotin Amerikasi mamlakatlarida, Avstraliyada, Afrika davlatlari, Yaqin Sharq va Uzoq Sharq hududlarida keng yoyilgan. Hozirgi paytda 1 mlrd. 500 million kishi bu dinga siginadi. Xristianlarning xaj qiladigan joyi Quddusi Sharifda.

2. Buddizm (mil. av. VI – V asrlarda) Hindistonning shimolida vujudga kelgan. Keyinchalik Janubi-Sharqiy va Markaziy Osiyo hamda Uzoq Sharq mamlakatlarida keng tarqalgan. Budda diniga hind, xitoy, koreys, yapon, vyetnam, mo g ul, buryat, yoqut xalqlari sig inadilar. Ularning sig inadigan joyi: Lixasa (Tibetning markazi- Nepalga yaqin). Buddistlar Lixasaga borib « xaj » qilib keladilar va u yerda dalay-lama (Tibet va Mo g ulistonda budda dini peshvosi) bilan uchrashuv o tkaziladi. 2. Buddizm (mil. av. VI – V asrlarda) Hindistonning shimolida vujudga kelgan. Keyinchalik Janubi-Sharqiy va Markaziy Osiyo hamda Uzoq Sharq mamlakatlarida keng tarqalgan. Budda diniga hind, xitoy, koreys, yapon, vyetnam, mo g ul, buryat, yoqut xalqlari sig inadilar. Ularning sig inadigan joyi: Lixasa (Tibetning markazi- Nepalga yaqin). Buddistlar Lixasaga borib « xaj » qilib keladilar va u yerda dalay-lama (Tibet va Mo g ulistonda budda dini peshvosi) bilan uchrashuv o tkaziladi.

3. Islom dini. Islom-dunyoda keng tarqalgan dinlardan biri bo lib, 1,3 mlrd.ga yaqin musulmonlar unga e tiqod qilishadi. Osiyo qit asidagi Arabiston yarim oroli, Iordaniya, Suriya, Iroq, Eron, Turkiya, O rta Osiyo, Afg oniston, Pokiston, Afrika qit asidagi Marokash, Jazoir, Tunis, Liviya, Misr Respublikasi, Somali singari mamlakat xalqlari, Efiopiya, G arbiy Sudanda yashovchilarning bir qismi, Malayziya, Indoneziya xalqlari, Livan, Hindiston, Xitoy hamda Filippin aholisining ma lum bir qismi, Yevropa qit asidagi Bolqon yarim orolida yashovchi xalqlarning bir bo lagi islomga etiqod qiladilar. Musulmonlarning xaj qiladigan joyi – Makka. 3. Islom dini. Islom-dunyoda keng tarqalgan dinlardan biri bo lib, 1,3 mlrd.ga yaqin musulmonlar unga e tiqod qilishadi. Osiyo qit asidagi Arabiston yarim oroli, Iordaniya, Suriya, Iroq, Eron, Turkiya, O rta Osiyo, Afg oniston, Pokiston, Afrika qit asidagi Marokash, Jazoir, Tunis, Liviya, Misr Respublikasi, Somali singari mamlakat xalqlari, Efiopiya, G arbiy Sudanda yashovchilarning bir qismi, Malayziya, Indoneziya xalqlari, Livan, Hindiston, Xitoy hamda Filippin aholisining ma lum bir qismi, Yevropa qit asidagi Bolqon yarim orolida yashovchi xalqlarning bir bo lagi islomga etiqod qiladilar. Musulmonlarning xaj qiladigan joyi – Makka. Ka ba – islom dinida muqaddas hisoblanadi va u yerda « Ollohning uyi » ( « Baytulloh » ) deb nom olgan. Ka ba – islom dinida muqaddas hisoblanadi va u yerda « Ollohning uyi » ( « Baytulloh » ) deb nom olgan.

«Islom» sozi arabcha bolib, «Xudoga ozini topshirish» «itoat», «boysunish» degan manolarni bildiradi. Shundan bu ishonuvchilar: «muslim» deb ataladi. Uning kopchlik shakli bu dinda «muslimun» deb ifodalanadi. Islom dini Arabiston yarim orolida VI asrning oxiri VII asr boshlarida paydo bolgan. Paygambarimiz Muhammad alayxissalom ( ) Makkada yakka xudoga etiqod qilish togrisida targibot boshlagan. Biroq zodagonlarning qarshiligiga uchrab 622-yilda oz tarafdorlari bilan Madina (Yasrib) ga kochgan (xijrat qiladi). Osha yildan boshlab musulmonlarning xijriy yili hisobi boshlandi. 630-yilga kelib Makka ham musulmonlar qoliga otib bu yerda musulmon davlati shakllanadi. Makka birinchi marta Ptolomey asarida (II-asr) Makoraba nomi bilan tiga olingan. Islom dinigacha majusiy kabilarning diniy markazi bolgan. «Islom» sozi arabcha bolib, «Xudoga ozini topshirish» «itoat», «boysunish» degan manolarni bildiradi. Shundan bu ishonuvchilar: «muslim» deb ataladi. Uning kopchlik shakli bu dinda «muslimun» deb ifodalanadi. Islom dini Arabiston yarim orolida VI asrning oxiri VII asr boshlarida paydo bolgan. Paygambarimiz Muhammad alayxissalom ( ) Makkada yakka xudoga etiqod qilish togrisida targibot boshlagan. Biroq zodagonlarning qarshiligiga uchrab 622-yilda oz tarafdorlari bilan Madina (Yasrib) ga kochgan (xijrat qiladi). Osha yildan boshlab musulmonlarning xijriy yili hisobi boshlandi. 630-yilga kelib Makka ham musulmonlar qoliga otib bu yerda musulmon davlati shakllanadi. Makka birinchi marta Ptolomey asarida (II-asr) Makoraba nomi bilan tiga olingan. Islom dinigacha majusiy kabilarning diniy markazi bolgan.

1.Keyingi yillarda davlat bilan diniy tashkilotlar ortasidagi ozaro munosabatlarda juda katta ozgarishlar sodir bolmoqda. Dinning jamiyatdagi orni tiklanmoqda. Diniy uyushma va tashkilotlarning faoliyat korsatishlariga imkoniyat yaratilmoqda. Qator tarixiy obidalar diniy tashkilotlar ixtiyoriga otkazildi, yangi masjidlar ochilmoqda. Diniy tashkilotlarning xalqaro aloqalari kun sayin kengaymoqda. 1.Keyingi yillarda davlat bilan diniy tashkilotlar ortasidagi ozaro munosabatlarda juda katta ozgarishlar sodir bolmoqda. Dinning jamiyatdagi orni tiklanmoqda. Diniy uyushma va tashkilotlarning faoliyat korsatishlariga imkoniyat yaratilmoqda. Qator tarixiy obidalar diniy tashkilotlar ixtiyoriga otkazildi, yangi masjidlar ochilmoqda. Diniy tashkilotlarning xalqaro aloqalari kun sayin kengaymoqda. 2.Ozb. Res.Konsutitsiyasi 31-moddasida «Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson hohlagan dinga etiqod qilishi yoki hech qaysi dinga etiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yol qoyilmaydi» deyilgan. Buning isbotini amalda kormoqdamiz. 2.Ozb. Res.Konsutitsiyasi 31-moddasida «Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson hohlagan dinga etiqod qilishi yoki hech qaysi dinga etiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yol qoyilmaydi» deyilgan. Buning isbotini amalda kormoqdamiz.

4.Hozirda res-da 14 turdagi konfessiyada 170 dan ortiq noislomiy diniy tashkilot faoliyat korsatmoqda. 4ta diniy markaz – Movaronnahr Musulmonlar boshqarmasi; Orta Osiyo Ruspravoslav cherkovi bosh-si; U.O.Injil nasroniylar-Baptislar markazi: U.O.Yetti kun Adventistlar cherkovi konfessiyalari bor.

Islom aqidalarining asosiy ibrat kitobi ahloqiy-huquqiy tamoyillari birinchi manba hisoblangan Muqaddas «Quron»da oz ifodasini topgan. Quroni Karim va Hadisi Sharifda mano va mazmun teran, umum insoniy qadriyatlarni himoya etuvchi va targib qiluvchi falsafiy xulosalar chuqurdir. Islom aqidalarining asosiy ibrat kitobi ahloqiy-huquqiy tamoyillari birinchi manba hisoblangan Muqaddas «Quron»da oz ifodasini topgan. Quroni Karim va Hadisi Sharifda mano va mazmun teran, umum insoniy qadriyatlarni himoya etuvchi va targib qiluvchi falsafiy xulosalar chuqurdir. Bu muqaddas kitob Yer yuzi musulmonlarining dasturi amali dunyo madaniyatining ulkan boyligi, barcha musulmonlarning kitobi bolib, arab tilida «qiroat» manosini anglatadi. Bu muqaddas kitob Yer yuzi musulmonlarining dasturi amali dunyo madaniyatining ulkan boyligi, barcha musulmonlarning kitobi bolib, arab tilida «qiroat» manosini anglatadi.

Quroni Karimning eng muhim xizmati shundaki, unda har inson uchun bevosita ahamiyatli bolgan sozlar, yol-yoriqlar, asosiy qoidalar, talimotlar aniq korsatilgan. Undagi ilm, madaniyat, manaviyat, marifat haqidagi goyalar umumbashariyatga tegishlidir. Ahloq va odob masalasiga alohida etibor berilgan. Quroni Karimning eng muhim xizmati shundaki, unda har inson uchun bevosita ahamiyatli bolgan sozlar, yol-yoriqlar, asosiy qoidalar, talimotlar aniq korsatilgan. Undagi ilm, madaniyat, manaviyat, marifat haqidagi goyalar umumbashariyatga tegishlidir. Ahloq va odob masalasiga alohida etibor berilgan.

«Quron» kishilarni tenglikka, birodarlikka, tinch totuv yashashga, ezgulikka undaydi. Shunga kora, u katta ahloqiy qimmatga ega. «Quron» da sahovat, mehmonnavozlik, jasorat, sabr va qanoat, qoli ochiqlik, bagrikenglik, muruvvatlilik, keng fellik, togrilik, vafodorlik va sodiqlikka katta etibor berilgan va yuksak marifat belgisi deb qaraladi. Unda ehson mazmuni keng qamrovda olinadi. «Quron» kishilarni tenglikka, birodarlikka, tinch totuv yashashga, ezgulikka undaydi. Shunga kora, u katta ahloqiy qimmatga ega. «Quron» da sahovat, mehmonnavozlik, jasorat, sabr va qanoat, qoli ochiqlik, bagrikenglik, muruvvatlilik, keng fellik, togrilik, vafodorlik va sodiqlikka katta etibor berilgan va yuksak marifat belgisi deb qaraladi. Unda ehson mazmuni keng qamrovda olinadi.

«Quroni Karim»da ehsonga loyiq kishilarga birinchi navbatda ota-onalar kiritiladi va ota- ona haqqi belgilab beriladi. «Al-Isro» surasining oyatlarida ota-onaga yaxshilik Ollox Taologa ibodat qilishdan keyin ikkinchi vazifa sifatida takidlanadi. «Quroni Karim»da ehsonga loyiq kishilarga birinchi navbatda ota-onalar kiritiladi va ota- ona haqqi belgilab beriladi. «Al-Isro» surasining oyatlarida ota-onaga yaxshilik Ollox Taologa ibodat qilishdan keyin ikkinchi vazifa sifatida takidlanadi. Ota-ona qanday bolishidan qatiy nazar, farzand ularga nisbatan hurmat saqlashi, ularning sozlarini qaytarmasligi, ota-ona bolani dunyoga keltirish bilan birga, farzandga talim-tarbiya ham berganligini unutmay, ularning haqqini ado etishga doimo tayyor turishi lozimligi takidlanadi. Ota-ona qanday bolishidan qatiy nazar, farzand ularga nisbatan hurmat saqlashi, ularning sozlarini qaytarmasligi, ota-ona bolani dunyoga keltirish bilan birga, farzandga talim-tarbiya ham berganligini unutmay, ularning haqqini ado etishga doimo tayyor turishi lozimligi takidlanadi.

1.«Quron»da shirinsuxanlik, togri soz, muomala madaniyatiga rioya qilish qonun-qoidalari keltiriladi, shirinsuxanlik insonning muomala madaniyatiga ega ekanligini korsatadi, obroini orttiradi, hurmatga sazovor qiladi. 1.«Quron»da shirinsuxanlik, togri soz, muomala madaniyatiga rioya qilish qonun-qoidalari keltiriladi, shirinsuxanlik insonning muomala madaniyatiga ega ekanligini korsatadi, obroini orttiradi, hurmatga sazovor qiladi.

2.Unda odob-ahloq madaniyati, huquqiy munosabatlar va insonni uluglashga oid muhim korsatmalar mavjud. Jumladan, «Bandalarimga aytingki, ular eng gozal sozlardan sozlashsinlar», «Biz odam bolalarini mukarram qildik… ularga halol, pok narsalardan rizqu - roz berdik va ularni ozimiz yaratgan juda kop jonzotlardan afzal - ustun qilib qoydik» deb korsatiladi. 2.Unda odob-ahloq madaniyati, huquqiy munosabatlar va insonni uluglashga oid muhim korsatmalar mavjud. Jumladan, «Bandalarimga aytingki, ular eng gozal sozlardan sozlashsinlar», «Biz odam bolalarini mukarram qildik… ularga halol, pok narsalardan rizqu - roz berdik va ularni ozimiz yaratgan juda kop jonzotlardan afzal - ustun qilib qoydik» deb korsatiladi.

Hadislar islomda Quroni Karimdan keyin ikkinchi manba hisoblanadi va xalqning turmush tarzidagi barcha qonun- qoidalarini belgilab beradi. Hadislar islomda Quroni Karimdan keyin ikkinchi manba hisoblanadi va xalqning turmush tarzidagi barcha qonun- qoidalarini belgilab beradi. Bugun musulmon olamida eng nufuzli manbalar deb tan olingan 6ta ishonchli hadislar toplami (As-sahih is-Sita) mualliflari Markaziy Osiyo xalqlari vakillari bolgan. Bugun musulmon olamida eng nufuzli manbalar deb tan olingan 6ta ishonchli hadislar toplami (As-sahih is-Sita) mualliflari Markaziy Osiyo xalqlari vakillari bolgan. 1. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy 193 (809)-256 (870). 1. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy 193 (809)-256 (870). 2.Imom muslim ibn al-Xajjoj 206 (819) -261 (874). 2.Imom muslim ibn al-Xajjoj 206 (819) -261 (874). 3.Imom Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy 209 (824)-279 (892). 3.Imom Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy 209 (824)-279 (892). 4.Imom Ahmad an-Nasoniy 215 (880)-303 (915). 4.Imom Ahmad an-Nasoniy 215 (880)-303 (915). 5.Imom Abu Dovud Sulaymon Sijistoniy 202 (817)-275 (888). 5.Imom Abu Dovud Sulaymon Sijistoniy 202 (817)-275 (888). 6. Imom Abu Abdulloh Muhammad ibn Mojja 209 (824)-273 (886). 6. Imom Abu Abdulloh Muhammad ibn Mojja 209 (824)-273 (886).

Hadislarda insonning inson oldidagi masuliyati «savob», «gunoh» tushunchalari orqali boshqarilishi aytiladi. Hadislarda insonning inson oldidagi masuliyati «savob», «gunoh» tushunchalari orqali boshqarilishi aytiladi.

Ota-ona, keksalarga hurmat Halollik Ilmli bolish IshonchHamkorlikHimmatDostlikBardoshlilikInsonparvarlikXushhulqlilikOzodalikPokizalikTavozeBilimdonlik Hayo, vazminlik Tejamkorlik Sir saqlash, KamtarlikXayr-ehson Ayollarni ezozlash QanoatSaxovatMuloyimlikRostgoylikLatiflikIffatTogrilik Dinni ezozlash ShukrDiyonatVafoOqibatlilikQadrRahm-shavqatSaxiylikEtiqodSadoqatMehmondostlik

Aksincha, iymon talablariga zid noahloqiy xususiyatlar qoralanadi va ular «gunoh» sifatida huquqiy qonun bilan qatiy man etiladi. «Gunoh» ishlarga quyidagilar kiradi. Aksincha, iymon talablariga zid noahloqiy xususiyatlar qoralanadi va ular «gunoh» sifatida huquqiy qonun bilan qatiy man etiladi. «Gunoh» ishlarga quyidagilar kiradi.

OgrilikZinoHayosizlik Munofiqlik (omonatga xiyonat) Yolgon sozlash Shartida turmaslik Kek saqlash NopoklikRiyokorlikXusumatNohaqlikHasadNodonlikQotillikFitnaYolgonchilikGiybatOchkozlikTamagirlikIsrofgarchlikItoatsizlikXurofotChaqimchlikKibrGina-kudratXiyonatRazillikBaxillikZulmkorlikMaqtanchoqlikIkkiyuzlamachilikTakabburlikManmanlikShuhratparastlik