Ozbekiston Rеspublikasi Oliy va orta maxsus ta'lim Vazirligi Toshkеnt toqimachilik va еngil sanoat instituti «Toqimachilik materialshunosligi» kafedrasi Bakalavriatning Toqimachilik sanoati mahsulotlari tеxnologiyasi, Kasb ta'limi, Yengil sanoat mahsulotlari tеxnologiyasi yonalishidagi bakalavrlari uchun TOQIMACHILIK MATЕRIALLARINING XUSUSIYATILARINI ORGANISH mavzusidagiTAQDIMOTI Toshkent-2011

REJA Slayd 1. To'qimachilik gazlamalarining tasnifi. O'rilish To'qimachilik gazlamalarining tasnifi. O'rilishTo'qimachilik gazlamalarining tasnifi. O'rilish turlari…………………………………………………………….. turlari……………………………………………………………..turlari 3 2. Trikotajning tasnifi, o'rilish turlari………………………. Trikotajning tasnifi, o'rilish turlariTrikotajning tasnifi, o'rilish turlari To'qimachilik materiallarining egilish To'qimachilik materiallarining egilishTo'qimachilik materiallarining egilish deformasiyasi…………………………………………………… deformasiyasi……………………………………………………deformasiyasi To'qimachilik mahsulotlarining fizikaviy To'qimachilik mahsulotlarining fizikaviyTo'qimachilik mahsulotlarining fizikaviy xususiyatlari……………………………………………………… xususiyatlari………………………………………………………xususiyatlari 30

Tola tarkibi bo'yicha: bir xil iplardan to'qil gazlamalar (paxta, jun, ipak, zig'ir); bir xil iplardan to'qil gazlamalar (paxta, jun, ipak, zig'ir); har xil iplardan to'qilgan gazlamalar (tanda va arqoq har xil iplar) har xil iplardan to'qilgan gazlamalar (tanda va arqoq har xil iplar) aralashma tolalardan yigirilgan iplardan to'qilgan gazlamalar (paxta-viskoza, paxta- lavsan, jun-lavsan…) aralashma tolalardan yigirilgan iplardan to'qilgan gazlamalar (paxta-viskoza, paxta- lavsan, jun-lavsan…) 1.To'qimachilik gazlamalarining tasnifi. O'rilish turlari

Ishlatilishi bo'yicha uy-xo'jaligida ishlatiladigan gazlamalar kiyim-kechaklarga ishlatiladigan gazlamala texnikada ishlatiladigan gazlamalar (kord, brezent, uzatma tasmalar) uy-xo'jaligida ishlatiladigan gazlamalar kiyim-kechaklarga ishlatiladigan gazlamala texnikada ishlatiladigan gazlamalar (kord, brezent, uzatma tasmalar)

Ishlab chiqarish bo'yicha: silliq yuzali gazlamalar (chit, satin, sarja); silliq yuzali gazlamalar (chit, satin, sarja); tukli gazlamalar (baxmal); tukli gazlamalar (baxmal); gazlamalarni tarash natijasida hosil bo'lgan tukli gazlamalar (bayka, bumazey); gazlamalarni tarash natijasida hosil bo'lgan tukli gazlamalar (bayka, bumazey); ola-chipor gazlamalar (har xil rangli iplardan to'qilgan gazlama- shotlanka). ola-chipor gazlamalar (har xil rangli iplardan to'qilgan gazlama- shotlanka).

Polotno o'rilish bu to'qimada arqoq va tanda iplari shaxmat holatda kesishib joylashadi. polotno o'rilishda rapporti tanda va arqoq bo'yicha ikkita ipga teng. bu to'qimada arqoq va tanda iplari shaxmat holatda kesishib joylashadi. polotno o'rilishda rapporti tanda va arqoq bo'yicha ikkita ipga teng. R=R=2 R=R=2 bu o'rilishdagi gazlama boshqa o'rilishlarga nisbatan mustahkam bo'ladi. bu o'rilishdagi gazlama boshqa o'rilishlarga nisbatan mustahkam bo'ladi Polotno orilishi

Sarja o'rilish Tanda va arqoq iplari bir tomonga yo'nalib bitta ipga surilib to'qiladi. sarja rapportida minimal iplarning soni uchga teng bo'ladi. rapport kasr bilan belgilanadi. Tanda va arqoq iplari bir tomonga yo'nalib bitta ipga surilib to'qiladi. sarja rapportida minimal iplarning soni uchga teng bo'ladi. rapport kasr bilan belgilanadi. arqoqli sarja ½, 1/3, ¼ arqoqli sarja ½, 1/3, ¼ tandali sarja 2/1, 3/1, 4/1 tandali sarja 2/1, 3/1, 4/1 sarja o'rilishdagi to'qimalar yumshoq, mayin, elastik bo'ladi. rasmda sarja 1/3 sxemasi keltirilgan. sarja o'rilishdagi to'qimalar yumshoq, mayin, elastik bo'ladi. rasmda sarja 1/3 sxemasi keltirilgan Sarja orilishi

Satin va atlas o'rilish To'qimaning ungida cho'ziq uzun qoplanishlar bo'ladi. shuning uchun to'qimaning o'ngi, odatda silliq bo'ladi. satin va atlas o'rilishlar rapporti kasr bilan belgilanadi (5/2, 5/3, 7/2, 7,3 va 8/3), rapportda eng kamida beshta ip, qoplanish siljishi ikkitadan kam bo'lmasligi kerak. rasmda satin 7/3 va atlas 7/2 sxemasi keltirilgan. To'qimaning ungida cho'ziq uzun qoplanishlar bo'ladi. shuning uchun to'qimaning o'ngi, odatda silliq bo'ladi. satin va atlas o'rilishlar rapporti kasr bilan belgilanadi (5/2, 5/3, 7/2, 7,3 va 8/3), rapportda eng kamida beshta ip, qoplanish siljishi ikkitadan kam bo'lmasligi kerak. rasmda satin 7/3 va atlas 7/2 sxemasi keltirilgan. Satin orilishi Atlas orilishi

Mayda gulli o'rilish Oddiy o'rilishda tanda yoki arqoq iplari bo'yicha qoplanishlar kuchaytirilsa mayda gulli o'rilish hosil bo'ladi. mayda gulli o'rilishda gazlama o'ngida mayda naqshlar sezilib turadi. bu o'rilishga reps, rogojka kiradi. rasmda tanda reps 2/2, arqoq reps 2/2 keltirilgan. Oddiy o'rilishda tanda yoki arqoq iplari bo'yicha qoplanishlar kuchaytirilsa mayda gulli o'rilish hosil bo'ladi. mayda gulli o'rilishda gazlama o'ngida mayda naqshlar sezilib turadi. bu o'rilishga reps, rogojka kiradi. rasmda tanda reps 2/2, arqoq reps 2/2 keltirilgan Arqoq repsi Tanda repsi

Trikotajning tola tarkibi va ishlatilishi bo'yicha sinflanishi paxtadan paxtadan jundan jundan ipakdan ipakdan kimviy tolalardan kimviy tolalardan trikotaj matosi (polotno) trikotaj matosi (polotno) tayyor trikotaj matosi: a)ichki trikotaj buyumlar; b)tashqi trikotaj buyumlar; v)paypoq; g)ro'mol sharf;e)bosh kiyimlar va qo'lqop mahsulotlari. tayyor trikotaj matosi: a)ichki trikotaj buyumlar; b)tashqi trikotaj buyumlar; v)paypoq; g)ro'mol sharf;e)bosh kiyimlar va qo'lqop mahsulotlari. 2.Trikotajning tasnifi, o'rilish turlari

Trikotaj pardozlanishi va o'rilishi oqaritirilmagan mato oqaritirilmagan mato oqartirilgan mato oqartirilgan mato sidirg'aga bo'yalgan sidirg'aga bo'yalgan olachipor to'qilgan trikotaj olachipor to'qilgan trikotaj bosh o'rilish-oddiy o'rilish bosh o'rilish-oddiy o'rilish hosila o'rilish hosila o'rilish tukli o'rilish tukli o'rilish naqshli o'rilish naqshli o'rilish

Trikotaj tuzilishi har qanday trikotaj-ning asosiy qismi xalqa hisoblanadi. har qanday trikotaj-ning asosiy qismi xalqa hisoblanadi. 1,2,3,4,5,1-xalqa 1,2,3,4,5,1-xalqa 2,3; 4,5-xalqa tayoqchalari 2,3; 4,5-xalqa tayoqchalari 3,4-igna yoyi 3,4-igna yoyi 2,1; 5,1-yarim platina yoyi 2,1; 5,1-yarim platina yoyi Trikotaj tuzilishi

Trikotajning xalqalarining shartli belgilanish a) ong tomonb) teskari tomon c) ochiq xalqad) yopiq xalqa

Glad o'rilish Bir qavatli ko'ndalang o'rilish trikotajga «gdad» kiradi. eng ko'p tarqalgan o'rilish, ichki kiyim, paypoq mahsulotlari «glad» o'rilish bilan olinadi. o'rilish engil, lekin ip uzilsa o'rilish to'zib ketadi. Bir qavatli ko'ndalang o'rilish trikotajga «gdad» kiradi. eng ko'p tarqalgan o'rilish, ichki kiyim, paypoq mahsulotlari «glad» o'rilish bilan olinadi. o'rilish engil, lekin ip uzilsa o'rilish to'zib ketadi. Glad orilishi

Lastik va teskari trikotaj o'rilish Ko'ndalang to'qilgan 2 qavat trikotajga lastik va teskari trikotaj kiradi. lastik o'rilishda bir qatorda o'ng va teskari (1+1, 2+2) o'rilish bo'ladi. Ko'ndalang to'qilgan 2 qavat trikotajga lastik va teskari trikotaj kiradi. lastik o'rilishda bir qatorda o'ng va teskari (1+1, 2+2) o'rilish bo'ladi. bu o'rilish trikotaj sportbop va tashqi kiyimlar uchun ishlatiladi. bu o'rilish trikotaj sportbop va tashqi kiyimlar uchun ishlatiladi. teskari trikotajda bir qator o'ng tomonga to'qiladi, ikkinchi qator teskari tomonga to'qiladi teskari trikotajda bir qator o'ng tomonga to'qiladi, ikkinchi qator teskari tomonga to'qiladi Lastik orilishi Teskari trikotaj

Sepochka (zanjir) o'rilish Tanda to'qilishda gorizontal halka qatori bir qancha iplardan hosil bo'ladi. har bir ip gorizantal qatorda bitta yoki ikkita halka hosil qiladi.boshqa o'rilishlar bilan birgalikda to'qiladi. Tanda to'qilishda gorizontal halka qatori bir qancha iplardan hosil bo'ladi. har bir ip gorizantal qatorda bitta yoki ikkita halka hosil qiladi.boshqa o'rilishlar bilan birgalikda to'qiladi. Sepochka (zanjir) orilishi

Triko o'rilish Triko o'rilishda-bitta ipdan hosil bo'lgan xalqalar yonma-yon ustunlarda joylashadi. bu o'rilish ham boshqa o'rilishlar Triko o'rilishda-bitta ipdan hosil bo'lgan xalqalar yonma-yon ustunlarda joylashadi. bu o'rilish ham boshqa o'rilishlar atlas o'rilishda-har bir ip qancha ustunlarda ilmoq hosil qiladi. atlas o'rilishda-har bir ip qancha ustunlarda ilmoq hosil qiladi.

Hosila o'rilish hosila o'rilish asosiy o'rilishni o'zgartirish usuli bilan olinadi. masalan: lastik o'rilishdan-dvulastik hosil bo'ladi; trikodan- sukno, sharme hosil bo'ladi; atlasdan-atlas suknoli hosil bo'ladi. hosila o'rilish asosiy o'rilishni o'zgartirish usuli bilan olinadi. masalan: lastik o'rilishdan-dvulastik hosil bo'ladi; trikodan- sukno, sharme hosil bo'ladi; atlasdan-atlas suknoli hosil bo'ladi. rasmda hosilali glad keltirilgan. rasmda hosilali glad keltirilgan. Hosila orilishi

Tukli o'rilish Bu o'rilishga qoplama va futerli trikotaj kiradi. qoplama trikotaj ko'ndalang va bo'ylama o'rilish bilan olinadi. bu o'rilishda har bir ignaga ikkita va undan ko'p ip o'tkaziladi. odatda, ular har xil bo'lib, triko-tajning tashqi ko'rinishini bezatadi. futerli trikotaj-ko'ndalang bo'lib, qo'shimcha yo'g'on ip o'tkaziladi. o'sha ipni tarab trikotaj yuzasidan tuk hosil qilinadi Bu o'rilishga qoplama va futerli trikotaj kiradi. qoplama trikotaj ko'ndalang va bo'ylama o'rilish bilan olinadi. bu o'rilishda har bir ignaga ikkita va undan ko'p ip o'tkaziladi. odatda, ular har xil bo'lib, triko-tajning tashqi ko'rinishini bezatadi. futerli trikotaj-ko'ndalang bo'lib, qo'shimcha yo'g'on ip o'tkaziladi. o'sha ipni tarab trikotaj yuzasidan tuk hosil qilinadi Futer orilishi

Naqshli o'rilish Bu o'rilishga jakkard trikotaj kiradi. trikotaj yuzasida yirik naqshlar hosil bo'ladi. qalin trikotajlar (sirtqi kiyimlar) olinadi Bu o'rilishga jakkard trikotaj kiradi. trikotaj yuzasida yirik naqshlar hosil bo'ladi. qalin trikotajlar (sirtqi kiyimlar) olinadi

To'qish-qavish usulida ntm ishlab chiqarish 1-xolst-tola qatlami 1-xolst-tola qatlami 2-transportyor 2-transportyor 3-stol 3-stol 4-yuqorgi stol 4-yuqorgi stol 5-ip g'altagi 5-ip g'altagi 6-ip 6-ip 7-igna 7-igna 8-tayyor ntm 8-tayyor ntm Noto'qima materiallarining tuzilishi va asosiy ko'rsatkichlari

Igna usulida ntm ishlab chiqarish 1-tola qatlami 2-ta'minlovchi panjara 3,4-igna kiradigan qoliblar 5-igna mahkamlangan moslama 6-igna 7-krivoship-shatun mexanizm 8-valiklar 9-tayyor NTM

Kigiz usulida NTM olish usuli Bu usulda asosan jun tolasi ishlatiladi. NTM tarkibida karkas iplar yoki gazlama bo'lishi mumkin, bu NTMga ma'lum qattiqlik va mustahkamlik beradi. tola qatlamiga issiq suv, bug' bilan ishlov berib olinadi. har xil izolyasion material va kigiz sifatida ishlatiladi.

Egilish Yarim davrliBir davrliKop davrli a) bikrligi b) bejamdorligi c) buralishi Gijimlanishichidamliligi Egilish deformasiyasidan olinadigan ko'rsatkichlar 4.To'qimachilik materiallarining egilish deformasiyasi

Toqimachilik materiallarini gijimlanishi. Toqimachilik materiallarining gijimlanishini oranish uchun 2 usul ishlatiladi. 1.Malum bir yonalish boyicha materialni gijimlash (NSTP) 1.Malum bir yonalish boyicha materialni gijimlash (NSTP) 1-tayanch yuza, 2-yuza osti, 1-tayanch yuza, 2-yuza osti, 3-tayanch, 4-tayanch bortigi, 5-dastak. 3-tayanch, 4-tayanch bortigi, 5-dastak. 2.Ixtiyoriy gijimlanish STP-4 2.Ixtiyoriy gijimlanish STP-4 asbobida organiladi. asbobida organiladi.

Toqimachilik materiallarini bikrligi Materialning egiluvchanligi PT- 2 asbobida aniqlanadi. Materiallarning bikrligi iplarning turiga, yogonligiga, zichligiga va material qalinligiga bogliq. Materialning egiluvchanligi PT- 2 asbobida aniqlanadi. Materiallarning bikrligi iplarning turiga, yogonligiga, zichligiga va material qalinligiga bogliq. PT-2 uskunasi sxemasi PT-2 uskunasi sxemasi 1-tugmacha, 2-mexanizm, 3- muruvat, 4-egilish ko'rsatkichi, 5-shkala, 6-yuza qisim, 7- namuna, 8-yuk, 9-shkala. 1-tugmacha, 2-mexanizm, 3- muruvat, 4-egilish ko'rsatkichi, 5-shkala, 6-yuza qisim, 7- namuna, 8-yuk, 9-shkala. PT-2

Toqimachilik materiallarini burambopiligi ikki xil usulda aniqlanadi: 1. 1-V.D.Evdokimova, A.K.Buxarova usuli. Bu usulda gazlamadan ikki yonalish tanda va arqoq boyicha 200x400mm namuna tayyorlanadi.. Namunaning yonalishi boyicha bir uchiga Bu usulda gazlamadan ikki yonalish tanda va arqoq boyicha 200x400mm namuna tayyorlanadi.. Namunaning yonalishi boyicha bir uchiga 2,5; 65; 65; 65; 2,5 mm masofada nuqtalar qoyiladi va shu nuqtalar boyicha ignaga qoyilib, tiqin bilan mahkamlanadi. 2,5; 65; 65; 65; 2,5 mm masofada nuqtalar qoyiladi va shu nuqtalar boyicha ignaga qoyilib, tiqin bilan mahkamlanadi. 1-namuna, 2-tiqin, 3-igna. 1-namuna, 2-tiqin, 3-igna. Keyin Amasofa boyicha namuna burambopligi aniqlanadi Keyin Amasofa boyicha namuna burambopligi aniqlanadi 2 3 1

2-Disk usuli Gazlamaning tanda va arqoq yo'nalishi bo'yicha buramdorligi aniqlanadi. D=200mm o'lchamdagi namuna disk ustiga qo'yiladi. disk ustidan yorug'lik berib, qog'ozga proeksiyasi tushiriladi va shu proeksiya orqali buramdorlikka baho beriladi. Gazlamaning tanda va arqoq yo'nalishi bo'yicha buramdorligi aniqlanadi. D=200mm o'lchamdagi namuna disk ustiga qo'yiladi. disk ustidan yorug'lik berib, qog'ozga proeksiyasi tushiriladi va shu proeksiya orqali buramdorlikka baho beriladi. I-bejamdorlik yaxshi; I-bejamdorlik yaxshi; II-tanda, arqoq bo'yicha yomon; III-arqoq bo'yicha yaxshi, tanda bo'yicha yomon. II-tanda, arqoq bo'yicha yomon; III-arqoq bo'yicha yaxshi, tanda bo'yicha yomon. Tanda Arqo q

Toqimachilik materiallarini buralishi Bu xususiyat trikotaj poltnosida boladi.Malumki trikotaj polotnosi iplarni egib toqish natijasida hosil boladi. Kondalang orilish polotnosi ustunlar boyicha teskari tomonga buraladi. Xalqalarning qatori boyicha polotno ong tomonga buraladi. Lastik orilishda polotno buralmaydi. Bu xususiyat trikotaj poltnosida boladi.Malumki trikotaj polotnosi iplarni egib toqish natijasida hosil boladi. Kondalang orilish polotnosi ustunlar boyicha teskari tomonga buraladi. Xalqalarning qatori boyicha polotno ong tomonga buraladi. Lastik orilishda polotno buralmaydi.

To'qimachilik materiallarining suv o'tkazmasligi Matreriallarning suv o'tkazmaslik xususiyati, uning suv o'tishiga karshilik ko'rsatishi bilan aniqlanadi. Matreriallarning suv o'tkazmaslik xususiyati, uning suv o'tishiga karshilik ko'rsatishi bilan aniqlanadi. Suv o'tkazmaslik xususiyati penetrometr abobida aniqlanadi. uning tuzilishi quyidagicha:1- idish, 2,6,9-truba, 3,4- kran, 5-, 6-, 8-, Suv o'tkazmaslik xususiyati penetrometr abobida aniqlanadi. uning tuzilishi quyidagicha:1- idish, 2,6,9-truba, 3,4- kran, 5-, 6-, 8-, 5.To'qimachilik mahsulotlarining fizikaviy xususiyatlari

Toqimachilik materiallarinig kapillyarligi Tayyorlangan namunaning (50x300) bir uchi distillangan suvga solinganda bo'ylama kapillyarlar bo'yicha ko'tarilgan suv ustuni bilan aniqlanadi. Tayyorlangan namunaning (50x300) bir uchi distillangan suvga solinganda bo'ylama kapillyarlar bo'yicha ko'tarilgan suv ustuni bilan aniqlanadi. h-ko'tarilgan suv ustuni balandligi h-ko'tarilgan suv ustuni balandligi

Gazlamaning kirishishligi Kirishish-nam va issiqlik ta'sirida gazlama o'lchamlarining kichrayishi. Kirishish-nam va issiqlik ta'sirida gazlama o'lchamlarining kichrayishi. Materiallarning kirishishi 3 xil ulchamlari bo'yicha aniqlanadi: Materiallarning kirishishi 3 xil ulchamlari bo'yicha aniqlanadi: 1.eni va uzunligi bo'yicha. 1.eni va uzunligi bo'yicha. 2.yuza bo'yicha. 2.yuza bo'yicha. 3.xajmi bo'yicha. 3.xajmi bo'yicha.

To'qimachilik materiallarining suv o'tkazuvchanligi Materialning bosim ta'sirida to'qimadan suv o'tkazish qobiliyatiga ularning suv o'tkazuvchanligi deyiladi va suv o'tkazuv-chanlik koeffisienti bilan aniqlanadi. Materialning bosim ta'sirida to'qimadan suv o'tkazish qobiliyatiga ularning suv o'tkazuvchanligi deyiladi va suv o'tkazuv-chanlik koeffisienti bilan aniqlanadi. sr=V/ST bu erda:V-to'qima orqali o'tgan suv miqdori, S-namuna yuzasi, m 2 ; bu erda:V-to'qima orqali o'tgan suv miqdori, S-namuna yuzasi, m 2 ; T-namuna orqali suv o'tish vaqti,s. T-namuna orqali suv o'tish vaqti,s.

Materialning havo o'tkazuvchanligi Ma'lum bosim farqi bilan 1m 2 yuzadan 1s ichida o'tgan havoning mikdoriga materi- alning xavo o'tkazuvchanligi deyiladi va xavo o'tkazuvchanlik koeffisienti bilan aniqlanadi. Ma'lum bosim farqi bilan 1m 2 yuzadan 1s ichida o'tgan havoning mikdoriga materi- alning xavo o'tkazuvchanligi deyiladi va xavo o'tkazuvchanlik koeffisienti bilan aniqlanadi. vptm asbobida aniqlanadi, tuzilishi quyidagicha: 1-namuna, 2-, 3- kamera, 4-, 5- vptm asbobida aniqlanadi, tuzilishi quyidagicha: 1-namuna, 2-, 3- kamera, 4-, 5-

Materialning bug' o'tkazuvchanligi To'qimachilik materiallari- ning yuqori namlik muhitdan kam namlik muxitga suv bug'lari o'tkazish qobiliyatiga ularning bug' utkazuvchanligi deyiladi va bug' o'tkazuvchan-lik koeffisienti bilan aniqlanadi. To'qimachilik materiallari- ning yuqori namlik muhitdan kam namlik muxitga suv bug'lari o'tkazish qobiliyatiga ularning bug' utkazuvchanligi deyiladi va bug' o'tkazuvchan-lik koeffisienti bilan aniqlanadi. b h =A/St b h =A/St bu erda:A-kamaygan suv miqdori, S-namuna yuzasi, m 2 ; t-bug' utish vaqti, s bu erda:A-kamaygan suv miqdori, S-namuna yuzasi, m 2 ; t-bug' utish vaqti, s bug' utkazuvchanlikni «stakan» usul bilan aniqlash. 1-stakan, 2-namuna, 3-kamera, 4-suv bug' utkazuvchanlikni «stakan» usul bilan aniqlash. 1-stakan, 2-namuna, 3-kamera, 4-suv

Materialning chang o'tkazuvchanligi To'qimachilik materiallarining 1 m 2 yuzasidan ma'lum vaqt ichida o'tgan chang massasi bilan ifodalanadi va chang o'tkazuichanlik koeffisienti bilan aniqlanadi. To'qimachilik materiallarining 1 m 2 yuzasidan ma'lum vaqt ichida o'tgan chang massasi bilan ifodalanadi va chang o'tkazuichanlik koeffisienti bilan aniqlanadi. ch u =m/(ST) (g/m 2 s) bu erda:m-material orkali o'tgan chang miqdori, g; Smaterial yuzasi,m 2. bu erda:m-material orkali o'tgan chang miqdori, g; Smaterial yuzasi,m 2. T-vakt,s T-vakt,s materialning chang o'tkazuvchanligi oddiy chang yutgich bilan aniqlanadi. materialning chang o'tkazuvchanligi oddiy chang yutgich bilan aniqlanadi.