Саба қ ты ң та қ ырыбы: Ғұ ндарды ң т ұ рмысы мен шаруашылы ғ ы

Саба қ ты ң ма қ саты Орталы қ Азияны, Қ аза қ станды мекендеген ғұ н тайпаларыны ң тарихы, мекендеген орыны ша- руашылы ғ ы, т ұ рмысы, м ә дениеті мен ө нері елі ү шін т ә уелсіздік жолында к ү рес-тері жайында ал ғ ан білімдерін толы қ тыру, ө ткен саба қ тарды пысы қ тау ретінде қ осымша деректерді пайдаланып, ғұ ндар та қ ырыбы бойынша қ орытындылау.

«К ү н диаграммасы» ар қ ылы cа қ тарды сипаттау

1. Са қ тар ә лемді қ алай б ө лді А) жерасты, аспан В) аспан, жерасты, жер С) аспан ә лемі Д) ә лем бірт ұ тас 2. А ң стилі мазм ұ ны жа ғ ынан... А) дініи-наным сипатында В) бейнелеу ө нері С) мифологиялы қ ө нер Д) барлы ғ ы д ұ рыс 3. А ң стилін неше кезенге б ө луге болады? А)3 В)2 С)4 Д)7 4. Те ң ізді ң ар ғ ы жа ғ ында ғ ы са қ тарды ғ алымдар қ алай ата ғ ан А)дай В)парадарайа С)тиграхауда Д)хаумаварга 5. Алтын адам қ айдан табылды? А) Қ аратау жотасы В) Есік қ ор ғ аны С) Пазыры қ ү йіндісі Д) Т ү гіскен қ орымы 6.Грек деректеріндегі са қ тардырды ң атауы А) құ дретті еркектер В)дайларС)массагеттер Д) ж ү йрік атты турлар Ө ткен саба қ та ал ғ ан ма ғ л ұ маттарды тест ар қ ылы тексеру

«Т ұ л ғ аларды таны» ойыны. 1.Тар ғ ытай деген кім? 2.Страбон деген кім? 3.Герадот деген кім?

«Ж ұ лдызды с ә т» ойыны 1. Са қ тар қ ашан, қ ай жерде мекендеген? 2. Тайпа к ө семі қ андай м ә селелермен айналысады? 3. Са қ тарды неге жауынгер тайпа дейді? 4. Са қ қ о ғ амында адамдар неше топ қ а б ө лінеді ж ә не оларды ата? 5. Жыл қ ыны ң неше т ү рі болды? 6. Массагеттер деген кімдер? 7.Са қ қ о ғ амында м ү лік те ң сіздігі болды ма?

Ғұ ндар Батыс Ғұ н Империясыны ң территориясы Орталы қ Азия даласынан бастап қ азіргі кездегі Германия жерлеріне дейін, ж ә не Қ ара те ң із бен Балтика те ң ізіне дейін созыл ғ ан

Тарихы Б.з.б. 1 мы ң жылды қ ты ң 2-жартысынан бастап Еуразияны ң этникалы қ -саяси тарихында Орталы қ Азияны ң к ө шпелі тайпалары ролі артты. Б.з.д. 4-3 ғғ. Қ ытайды ң солт ү стігі мен Орталы қ Азияда ғұ ндар деген тайпалар бірлестігі (сюнну, дунху) пайда болды. На қ ты айт қ анда, б.з.д. 209 жылы бой к ө теріп, б.з. 216 ж. дейін д ә урен с ү рді. Ғұ ндарды ң ша ң ыра ғ ын к ө терген ә йгілі М ө де батыр. Б.д.д. 209 жылы М ө де ә кесін ө лтіріп, та ққ а ие болады. Осы заманнан бастап, ғұ н мемлекеті к ү шейе бастады. Ғұ ндарды ң ә скері мы ң болды.

Шаруашылы ғ ы. Ғұ ндарда мал шаруашылы ғ ы жа қ сы дамыды. Ә сіресе жыл қ ы ө сіру басты роль ат қ арды. Сондай-а қ қ ой ө сіру, а ң аулау,егіншілік дамыды. Ғұ ндарды ң қ ол ө нер к ә сібі к ү шті дамы ғ ан (металдан, с ү йек пен м ү йізден, тас пен саздан, а ғ аштан, керамикадан жасалды). Сауда дамы ғ анды ғ ын жібек маталар, айналар, нефриттен істелген б ұ йымдар к ө рсетеді.

Қ о ғ амы Патриархалды-рулы қ қ арым- қ атынастарды ң белгілері ө те к ү шті бол ғ ан. Ғұ ндар 24 ру ғ а б ө лінген. Оларды ң басында а ғ амандар т ұ р ғ ан. А ғ амандар ке ң есі мен халы қ жиналысы ж ұ мыс істеген. Ә скери т ұ т қ ындардан құ рал ғ ан құ лдар да бол ғ ан. Жазба деректр ғұ ндар қ о ғ амында ғ ы ө кімет белгісі туралы м ә лімет те қ алдыр ғ ан. Елді шаньюй бас қ ар ғ ан. Одан кейін т ү менбасылар болды. Ғұ ндар қ о ғ амында мал мен жерге жеке меншікті ң пайда болуы, т ұ рпайы бюрократты қ аппаратты ң құ рылуы, алым-салы қ, жазу-сызуды ң болуы тапты қ қ о ғ ам мен мемлекетті ң пайда болуын ту ғ ызды. Ғұ ндарды ң діни-наным, сенімдері ата – бабаны ң аруа ғ ына сенуі – д ү ниеге табуныды ң д ә лелі. Жалпы ғұ н тайпалары п ұ т қ а табын ғ ан Ғұ ндар т әң ірілік дінді ұ станып, т ү ркі жазуын т ұ тын ғ ан. С ө йлеу тілі де т ү ркі тілі бол ғ ан.

Маршрут бойынша ж ұ мыс істеу 1 қ адам Жа ң а та қ ырыпты 5-7мин о қ у 2 қ адам Тест с ұ ра қ тарына жауап бер 3 қ адам Ж ұ пты қ ж ұ мыс Ғұ ндар туралы қ асында ғ ы о қ ушы ғ а айтып бер 4 қ адам Мені ң ғұ ндар ә леміне жаса ғ ан саяхатым атты ша ғ ын әң гіме құ ра

Жа ң а саба қ бойынша ғұ ндарды сипаттау: Ғұ ндар

Ғұ ндар та қ ырыбы бойынша тест с ұ ра қ тары : 1) Ғұ ндар туралы дерек беретін деректер. A) Қ ытай деректері B)Грек жазбаларында C)Парсы жазбаларында 2) Ғұ ндар кезені ң қ амтитын аралы қ A) I ғ - Б.з.б V ғ B) Б.з.б V ғ – б.з ІІІ C) Б.з.б ІV ғ – б.з ІІІ ғ. 3) Ғұ н державасыны ң негізін қ ала ғ ан. A)Атилла B)М ө де C)Кир 4)Енисей жа ғ алаулары мен Алтайды мекендеген ежелгі тайпа. A)Са қ тар B) Ү йсіндер C) Ғұ ндар. 5) Ғұ ндар мемлекетіні ң ә скери ж ү йесі құ рылымы… A)4 қ анат қ а б ө лінген B)6 қ анат қ а б ө лінген C)3 қ анат қ а б ө лінген

6) Ғұ н шаньюйіні ң жа қ ын туыстары иеленген лауазым. A) Ә скербасы B) Қ олбасшы C) Т ү менбасы 7) Ғұ н мемлекетіні ң ру саны. A)16 B)35 C) 24 8) Ғұ н мемлекетіндегі т ұ менбасы ә скеріні ң құ рамы. A)22 мы ң жауынгер B)15 мы ң жауынгер C) 10 мы ң жауынгер 9) Ғұ ндарда а қ са қ алдар ке ң есі… жылына A)12 рет ша қ ырылды B)8 рет ша қ ырылды C) 3 рет ша қ ырылды 10) Ғұ ндар мен Қ ытай елі арасында ғ ы со ғ ыс қ имылдары созыл ғ ан уа қ ыт. A)500 жылдан астам B)200 жылдан астам C) 300 жылдан астам. 11)Халы қ тврды ң ұ лы қ оныс аударуын баста ғ ан халы қ.. А) Қ а ң лыларВ) Ү йсіндерС) Ғұ ндар 12)Рим империясына қ ауіп ту ғ ыз ғ ан ғұ н басшысы. А)М ө де В) Атилла немесе Еділ С) Кир 13)Еділ жауынгерлеріні ң Галлияда ғ ы Каталаун даласында ғ ы бол ғ ан шай қ ас жылы. А) 451 жылВ) 512жылы С)354жылы 14)Еділ қ айтыс бол ғ ан жыл. А)682жылы В)509жылы С) 453 жыл 15)Еділді ң шамамен ө мір с ү рген жылдары. А) жылдар В) жылдарС) жылдар

16) Ғұ ндар ө сірген малдар т ү рі. А) Қ ойлар В)Ірі- қ ара малС) Барлы қ малдар т ү рі 17) Ғұ н ә скерлеріні ң негізгі т ү рі. А)Жаяу ә скер В)Жауынды ә скерС) Атты ә скер 18) Ғұ ндарды ң асты қ са қ тайтын ұ ралары табыл ғ ан жерлер. А)Арнайы қ оймаларда В)Жер асты С) Ү й іші 19) Ғұ ндарды ң негізгі баспанасы. А)Жер асты ү йлер В)Т ұ р ғ ын ү й С) Киіз ү й 20) Ғұ ндарды ң ру к ө семдері. А) Ә скер билеушілері В) Тайпа билеушілеріС) А қ са қ алдар 21) Ғұ ндарда ғ ы билік беру ж ү йесі. А)В)С) М ұ рагерлік 22) Ғұ ндарда опасызды қ жаса ғ андар ғ а берілген жаза т ү рі. А) Қ у ғ ын ғ а ұ шырау В) Ө лім жазасы С) салы қ т ө леу 23) Ғұ ндарды ң негізгі ө мір салты. А) К ө шпелі В)Отыры қ шы С) Жартылай к ө шпелі 24) Ғұ ндарда б ұ йым бетіне алтын т ұ йіршіктерді д ә некерлеу ә дісі. А)Лактау В)Б ұ йымдауС) Зерлеу 25) Ғұ ндарда б ұ йымдарды безендіру ү шін қ олданыл ғ ан негізгі бейне. А)Билеуші В)Т ө рт-т ү лік С) Жабайы а ң дар

Т ү йін Темір д ә уірінде ө мір с ү рген ғұ н мемлекетіні ң тарихын ме ң гердік, дегенмен айтылмай қ ал ғ ан материалдар болса ү йден о қ ып ме ң геріп келу тапсырылады. О қ ушыларды ба ғ алау: Ү йге тапсырмасы: Ғұ ндар мемлекеті.