Белоктар Биология және химия пәнінің оқытушысы Бозбаева Г.О. Астана қаласы әкімдігінің «Медициналық колледж» МКҚК

02 Белоктар дегеніміз не? Белоктар, немесе протеиндер( грек. «протос» «алғашқы»), кез келген организмнің барлық тіршілік процестерін қамтамасыз ететін табиғи органикалық қосылыстар.

Белок химиясының негізін салған кім? Алғаш рет белокты 1728 ж. итальян ғалымы Якопо Бартоломео Беккари ( ) бидай ұнынан(желімтік түрінде) алды.Бұл жаңалық белок химиясының өмірге келуі болып есептеледі.

Белок неден тұрады? O2O2 N C H2 H2 S

Белоктардың молекулалары– аминқышқылдарының тізбектерінен құралған Белоктың құрамы Белоктың моделі Аминқышқылының моделі

Белоктың құрылым деңгейлері Бірінші реттік Екінші реттік Үшінші реттік Төртінші реттік (аминқышқылының тізбегі) (α – орама)

Бірінші реттік құрылым - полипептидті тізбектегі пептидті байланыспен кезектесіп орналасқан аминқышқылдарының саны

Екінші реттік құрылым Кез келген белок үшін бірінші құрылыммен бірге белгілі бір екінші құрылым да тән. Әдетте белок молекуласы созылған серіппені еске түсіреді.

Үшінші реттік құрылым Үшінші реттік құрылым ерекше глобулаға ширатылған. Полипептидті тізбектер глобулярлы белоктардың ұю әдісі үшінші реттік құрылым деп аталады.

Төртінші реттік құрылым Ерекше күрделі құрылысты көптеген белоктар бірнеше полипептидтік тізбектерден тұрады. Бұл полипептидтік тізбектердің бірге бірлесіп орналасуы белоктың төртінші реттік құрылымы деп аталады.

Белоктың физикалық қасиеттері Белок қатты күйде Гемоглобин

Белоктың денатурациясы Тауық жұмыртқасын дайындау үрдісінде жұмыртқа ақуызының денатурациясы болады. Денатурация – белок молекулаларының кеңістіктік құрлымының бұзылуынан табиғи қасиеттерінің жойылуы.

Биурет реакциясы Реакция нәтижесі

Ксантопротеин реакциясы Реакция нәтижесі

Белоктың гидролизі

Белоктың қызметтері катализдік (ферменттер) тасымалдаушы(гемоглобин) қорғағыш(иммуноглобулин) жиырылғыш (миозин) құрылымдық(коллаген,фиброин) реттегіштік(инсулин,гормондар) қоректік Энергетикалық қуат көзі

Катализдік қызметі Ферменттің моделі Ағзадағы химиялық реакциялардың жүрісін тездетеді.

Тасымалдаушы қызметі Гемоглобин өкпеде оттекпен қосылып оксигемоглобинге айналады. Қан тобымен мүшелер мен ұлпаларға барып, оксигемоглобин ыдырайды және оттекті береді. Бір мүшеден басқа мүшеге әр түрлі заттарды байланыстыру және тасымалдау (транспорт).

Қорғағыштық қызметі Антиденелер ағзаға түскен немесе тіршілік іс әрекетінде пайда болған бактериялар мен вирустарды залалсыздандырады. Қан плазмасының белогы фибриноген, қанның ұюына қатысады, қан жоғалтуды азайтады.

Құрылымдық қызметі Белоктар жасушаның негізгі құрылысын құрайды Гидролизденген коллаген (дәнекер ұлпасының белогы)

Реттегіш қызметі Ішкі секреция бездері Белок реттеуші моделі (гормон) Жыныс бездері Бүйрек үсті бездері Ұйқы безі Қалқанша безі, қалқанша маңы безі гипофиз гипоталамус

Қоректік қызметі

Белоктар, майлар мен көмірсулар – тағам негізі

Аминқышқылдары Амин қышқылдарының 100 -ден астам түрі белгілі.Белоктар тек қана 20 амин қышқылдарынан тұрады. Белоктар амин қышқылдарынан тұрады.

Белок аминқышқылдары белок

Алмаспайтын аминқышқылдары Ағзада синтезделмейтін амин қышқылдары алмаспайтын деп аталады. Олар сегіз : лизин, метионин, триптофан, лейцин, изолейцин, валин, треонин және фенилаланин. Алмаспайтын амин қышқылдары ағзаға тағаммен бірге түседі.

Толыққанды және толыққанды емес белоктар Толыққанды белоктар дың құрамына барлық алмаспайтын амин қышқылдары кіреді. Толыққанды емес белоктарда алмаспайтын аминқышқылдар дың барлығы бірдей кездеспейді

Толыққанды белоктар

Толыққанды емес белоктар

Белоктың қажетті мөлшері Белоктың тәуліктік нормасы ересектер үшін салмағының килограмына грамм құрайды (ерлер үшін 56 грамм тәулігіне және 45 грамм әйелдер үшін) Балаларға белок көп мөлшерде қажет – тәулігіне салмағының килограмына 1.9 грамм.

Белоктарды көп қабылдамаңдар!

Қорытынды Белоктар – жер бетіндегі тіршіліктің негізі,жасушалар мен жасуша компененттерінің маңызды құрам бөлігі, биоқабықша лардың негізі,аса маңызды тағамдық заттардың құрамына кіреді.Жасуша тіршілігінде оның химиялық әрекетінің материалдық негізін түзіп маңызды рөл атқарады.Тірі ағзаның барлық функциясы белокпен байланысты.Олар:бөліну, өсу, қасиеттері,әр түрлі формалар түзуі,тұрақтылығы,қоршаған ортамен әрекеттесуі,ағзада өтетін барлық химиялық реакцияларға қатысып,биокатализаторларды,яғни ферменттер немесе энзимдерді жасап отырады.