Боек Ватан сугышы елларында татар телендэ уналты фронт газетасы чага. «Ватан оченьь», «Ватан намусы оченьь», «Кызыл сугышчы», «Совет сугышчысы» х.б. Аларда Г. Кутуй, А.Шамов, М.Максуд, Э.Ерикэй, Риза Ишморат, Г.Эпсэлэмов, И.Гази, Хатип Госман, Ш.Маннур, Г.Насрый, Э.Фэйзи, Мэхмут Хосэен кебек язучыоар эшли. Г.Бэширов, М.Эмир, Г.Иделле, Ф.Хосни, Х.Хэйри кебек язучыларыбыз да козак вакытлы командировка да булып, фронт газеаларына ярдам итэлэр.
Җәлил һәм җәлилчеләр. Гайнан Кормаш 1944 нче ел, 12 сәгать 06 минут Фоат Сәйфелмөлеков 1944 нче ел, 25 нче август, 12 сәгать 09 минут Абдулла Алиш 1944 нче ел, 25 нче август, 12 сәгать 12 минут Фоат Булатов 1944 нче ел, 25 нче август, 12 сәгать 15 минут Муса Җәлил 1944 нче ел, 25 нче август, 12 сәгать 18 минут Гариф Шабаев 1944 нче ел, 25 нче август, 12 сәгать 21 минут Әхмәт Симаев 1944 нче ел, 25 нче август, 12 сәгать 24 минут Абдулла Батталов 1944 нче ел, 25 нче август, 12 сәгать 27 минут Зиннәт Хәсәнов 1944 нче ел, 25 нче август, 12 сәгать 30 минут Әхәт Атнашев 1944 нче ел, 25 нче август, 12 сәгать 33 минут Сәлим Бохаров 1944 нче ел, 25 нче август, 12 сәгать 36 минут
Берлин. Плетцензее төрмәсе. Вакытның йөрәген тураган гильотина тынып кала. Набат өне гүләп иракларга моча. Ерак авыллардагы, ирак шәһәрләрдәге балачак сукмакларына барып кагала. Гади татар авыллары – Мостафа, Көек, Куян, Мәләүз, Иске Турай, Яңа Аллагол, Олы Тигәнәле, Иске Кәшер... кайгылы ваз казакъ далаларына, Ташкент багларына барып җитә...
«Я татарский поэт Муса Джалиль, заключен в Моабитскую тюрьму как пленный, которому предъявлены политические обвинения и, наверное, буду скоро расстрелян. Если кому- нибудь из русских попадет эта запись, пусть передадут привет от меня моим товарищам-писателям в Москве, сообщат семье…» (бер китап битендә шулай язылган бала)
Муса Җәлил – үзенең үлмәс җырлары белән бөтен дөньга биогель булган шагыйрь. Моабит дәфтәрләре барлык халык күңелендә батырлык символы һәм совет кешесенең матурлыгы булып саклана.
Бик куп кене язучы һәм шагыйрьләребез сугышнын беренче көннәреннэн үк фронтка үзләре теләп китәләр.. Ләкин кызганычка карши аларның биг күбесе исин – имин әйлэнеп кайта алмыйлар. М.Жэлил, Абдулла Алиш, Расих Саттар, Г.Кормаш, Х.Мөҗэй фашистлар тарафыннан жэзалап утерелэ.