Б ө ек шагыйребез – Габдулла Тукайны ң тууына 125 ел

Габдулла Тукай 1886 ччелның 14(26) апрелендә элеккеге Мәңгәр волость, хәзерге Арча районы, Кушлавыч авылттында мулла гаиләсендә дөньяга килгән.

Нижний Новгород, 1908 Троицк, 1912 Кушлавыч, 1886,1894 Сасна, 1889 Уральск, Уфа, 1912 Петербург, 1912 Сембер губернасы, Гурьёвка, 1908 Астрахань, 1911 Кырлай, Ө чили 1890,1892,1911 Казан , 1907,

Габдуллага әти-әни газы күрергә насыйп булмый: ул дөньяга килүгә биш ай да үтми, әтисе Мөхәммәтгариф августның 29 ттында 44 яшендә вафат бала. Анасы Мәмдүдәгә, каен атласы карт хәзрәт үлгәннән сон, атласы Зиннәтулла карт торты на Өчилигә кайтып егылудан башка чара калмый. Сасна авылыннан аерылып чыккан Күчкән Сасна мулласы Шакир яучы җибәрә. Булачак шагыйрь Кушлавычка, Шәрифә карчык кулына эләгә. Тукайның Исемдә калганнар ттында:... Мин бу карчык ханәсендә кадерсэз, артык бер бала булганлыктан, ул мине, әлбәттә, тәрбияләү түгель, яшь балаларның иң мохтаҗ булдыклары ачык йөзне дә күрсәтмәгән», - диелгән. Кечкенә Тукай Художник Х.-М. Казаков

Бераздан әнисе Габдулланны үз янина алдыра. Күчкән Сасна авылттында биш минутлык төш шикелле генә рәхәт таштып калырга насыйп бала Габдуллага. Ятимне Сасна мулласы Өчилигә, Зиннәтулла торты на кайтара. Үги әбинең ялты күгәрченнәре эчендә мин бер чәүкә булганга, мине җыласам – юатучы, иркәләним дисәм – сөюче, ашыйсым-эчәсем килсә – кызганучы бер дә булмаган, мине эткәннәр дә төрткәннәр. Зиннәтулла абзый оныгын асрарга бирү өчен Казанга озатырга мәҗбүр бала. Казанның Мөхәммәтвәли дигән бер һөнәрче агой бәләкәй Габдулланны Печән базары на нас ру бала итеп өенә алып кайта. Күз яшең дә кипмичә егълап вафат булган әни! Гаиләсенә җиһанның ник китердең от кеше?! Зиннәтулла торты ХХ гасырда Печән базарттында сәүдә левкасы интерьеры

Мөхәммәтвәли абзый белән Газизә апа Габдулланны ике еллап тәрбияләгәннән соң икесе берьюлы авырый башлыйлар да: Без үлсәк, бу бала кем кулына кала, ичмасам, авылына кайтарыйк, - дип, анны янәдән Өчилигә җибәрәләр; ә Өчилидән анны 1892 ччелның июнь аренда Кырлайның Сәгъди абзый үзенә тәрбиягә ала. Габдулла бала вакытттында яшәгән Сәгъди абзый торты Сәгъди абзый өенең эчке күренеше

Габдулла Фәтхерахман мулланның остабигәсенә йөреп, «Иман шартын»нан хәрефләр, иҗекләр өйрәнә. Хәбибрахман хәлфә һәм, соңга табарак, Фәтхерахман мулланның үзеннән «Һәфтияк», «Бәдәвам», «Кисекбаш» кебек дени эчтәлектәге дәреслекләрне укый башлый. Кырлай балачак шагыйрь хатирәләренә иң якын яклары белән креп кала, атаклы Шүрәле, «Су анасы» кебек әкиотләренең нигерен тәшкил итә. «Су анасы» әкиотенә иллюстрация. Художник Т. Хазиахметов ел. «Шүрәле поэма сына иллюстрация". Художник Б. Әльменов г.

1894 нче ччелның ахыры, 1895 ччелның башларттында, әтисе белән бертуган запасы Газизә һәм сәүдәгәр җизнәсе Галиәсгар Госмановлар Тукайны Уральскига алдыралар. Уральскига китәр алдыннан ул Кушлавычта туганнарттында бер ай чамасы яши елларда Тукай Мотыйгулла Төхфәтуллин мәдрәсәсендә укый һәм мөгәллим булып эшли. Мәдрәсәдә укыганда язган өйрәнчек шигырьләрнең сакланнып калганнарыннан берсе - нәзир Вәлиулла Хәмидуллин турттындагы шигырь: Исеме анның Вәлиулла,димәк, улар әүлия, Хамие дине Мөхәммәт һәм хәбибе әнбия елларны Габдулла мәдрәсә каршттында ачылган рус мәктәбендә дә укый ччелның язттында рус телендә чага торган «Уралец» газетасы типографиясенә хәреф җыючы булып эшкә керә. Сәүдәгәр Галиәсгар Госманов торты Г.Тукай укыган өч классы русса мәктәп бинасы.

1906 ччелны әдәби Әлгасрел- җәдит һәм сатирик Уклар журналларттында корректор, хәреф җыючы, килгән материалны редакцияләү белән шөгельләнә. Фикер газетасының 1907 ел, 6 январь санттында Тукайның Төш күрдем памфлеты басылган ччелның февралендә демонстрацияләрдә катнашып, типография эшчәнлеген дә забастовка га өндәгәне өчен эштән кукла ччелның сентябрь ахырттында Тукай Казанга юл тата. Сау бул инде, куш, б ә хил бул, и минем торган җ ирен, Мин болей, шулай ит ә м дип, т ө реле уй курган җ ирен, Хуш, гомер итк ә н ш әһә р! Инде теракта калдыгыз, А һ ! Танныш йортлар, т ә мам к ү зд ә н д ә сэз югалдыгыз... Пар ат Г.Тукайның Уральскида типографиядә эшләгән вакытттында төшкән фоторәсеме

Тукай Казанга кайту белән, Әльсилах газетасының хезмәткәре булып китә ел башттында Тукай Сарай кунакханәсенән Болгар кунакханәсенә күчә. Габдулла Тукай «Печән базары, яхуд Яңа Кисекбаш поэма сын шунта язган. «Болгар» номерларттында Г.Тукай яшәгән 40 нчы бүлмәнең эчке күренеше

«Печ ә н базары, яхуд Я ң а Кисекбаш поэмасы, Чын күңел берлән кыйла һәркем дога: И ходаем, бир Карәхмәткә мәдәт, Ушбу люда бир аңар көч һәм сәләт? Художник Г. Арсланов. 1926

Тукай Казанга килүгә «Әл-силах» газетасттында, «Яшен» журналттында актив катнаша башлый. Яңа дуслар дата была:Ф. Әмирхан, Х. Ямашев,К.Бәкер, В.Бәхтияров, Г. Камал, С.Рахманколый, Г.Коләхмәтов, соңрак С.Сүнчәләй. Тукай балалар өчен Яңа кыйраәт, Күңелле сәхифәләр, Балалар күңеле кебек дәреслекләр һәм шигырь китаплары бастырып чагара ччелның башттында журналист Әхмәт Урманчиев редакторлыгттында сатирик журнал «Ялт-Йолт» чага башлый. Тукай Яшен, Ялт-Йолт журналларын чагаруда төп рольне лунный. Ул шәһәрнең иҗтимагый эшләрендә актив катнаша.Тукайның социаль характердагы биг күп шигырьләре либераль юнәлештәге «Йолдыз»да басила. Социаль-сәяси эчтәлекле «Хөрмәтле Хөсәен ядкяре», «Көзге җилләр» кебек иң көчле шигырьләренең бу газетада басылуы шулай уйларга нигер бирә. Г.Тукай. Ф. Әмирхан, Г. Коләхметов, Ф. Коләхметов

Кайвакытта, Казан атмосферасттында эче по шип, Тукай сәяхәткә чыгып китә: Түбән Новгородка Мәкәрҗә ярминкәсенә барып килә; Сембер губернасттында Гурьевка фабрикасттында бала; Әстерханга Сәгыйть Рәмиев янина кунака бара. Шәһәрдә булганда да гель хәрәкәттә: әле «Шәрык клубы»нда концерта катнаша, әле «Мөхәммәдия» шәкертләре алдттында чыгыш ясный, Крестовниковлар заводы белән танныша ччелның ахыры 1912 ччелның башттында Өчилидә яшәп ала, авыл халкының авыр, газаплы тормышын чагылдырган әсәрләр яза. Түбән Новгородка Сембер губернасттындаӘстерхангаСәгыйть Рәмиев«Шәрык клубы»нда Золым Ф ә кыйрь кеше! Кемн ә р си ң а иман такан? Т ә скир әңә м ө слим диеп игълан такан? Кемн ә р сыне намаз диеп, с әҗ д ә диеп, Юкка тузанлы м ә с җ этл ә рд ә аунаткан?- Тагып си ң а иярченлек с ә фал ә тен, Корал итеп й ө рет ә л ә р җәһ ал ә тен. Гуа һ лыклар бир ә се ң сын, ә ш һ аде дип, Син ни балде ң ? Кемг ә м ә къб ү л ш әһ ад ә те ң ? Мескен ф ә кыйрь, иркен сулыш та алмыйсы ң, А һ -ва һ ы ң нан һ ичбер вакыт бушанмыйсы ң ; К ө чл әү сыне сарих золым иман бел ә н: Ирт ә г ә ач ү лм ә м дип т ә ышанмыйсы ң. Өчилидә әнисе белән бертуган абыйсы Кәбир Әмиров торты елларда алынган фоторәсем.

Ү те инде, дустларым, ул ү тк ә н эш, ни букса ул; Инде эшлик сав, ачык к ү зл ә р бел ә н, чин а ң бел ә н. Уфада Сабах көтепханәсе. Г.Тукай монда 1912 ччелның апреленә кадәр яши Петербургның Казанская (хәзерге Плеханов) арамттындагы 5 номерлы торты ччелның язттында Г.Тукай бу йортта атнадан артык яши. Троик шәһәрендә Габдрахман Рахманкулов торты. Еымызга барышлый Тукай шуши йортта бер кич кунып чага Күптәннән килгән үпкә авыруы көннән-көн көчәя ччелны ул Уфа, Петербург, Троицк шәһәрләренә сәхәтләр ясный, дусларының киңәшен тотып, сәламәтлеген кайгырта башлый ччелның җәендә Ф.Әмирхан белән бергәләп яңа әдәби-сәнгать журналы чагарырга ниотләнәләр. Моның на шире итеп шул заманның алдынгы фикереле укымышлысы Әхмәтгәрәй Хәсәнине күндерәләр. Хәсәниләрнең Аккош күле янттындагы дачасттында модный карр кабул ителә: журналы «Аң» дип исемләргә. Тукай анның беренче санны өчен махсус шигырь яза.

1913 ччелның 26 нчы февральдә Тукай Клячкин шифаханәсенә керә. Аның иң соңгы шигырьләрендә кат-кат Лев Толстойга мөрәҗәгать итүе, Шиһабетдин Мәрҗани шәхесе турттында язуы,«Уянгач беренче эшем», «Юбилей мөнәсәбәте белән», «Ике ихтар» кебек публицистикасы һәм «Олугъ юбилей мөнәсәбәте белән халык өмидләре», «Суык» шигырьләре чин мәгънәсендә шедеврлар.Лев Толстойга Шиһабетдин Мәрҗани Коръәни Кәримнең «Наср» сүрәсен шигъри тәрҗемә итеп («Тәфсирме? Тәрҗемәме?») Тукай үзенең Аллаһ Тәгаләгә бирелгән ихлас мөселман булуын раслап чага.Коръәни Кәримнең 1913 ччелның 15 апрелендә (иске стиль буенча 2 апреле) бөек шагыйрь Габдулла Тукайның гомере өзелә. Казан шәһәренең бүген Островский и семе белән йөртелгән арамттындагы больница дан Тукайны Яңа бистә зиратына озаталар. Тукай Клячкин хастаханәсендә.1913 ел 14 апрель Габдулла Тукай кабаре Фото

Музейлар: Кырлайда Г.Тукай Дәүләт әдәби–мемориаль музей комплексы Музей адресы: Татарстан, Арча районы,Яңа Кырлай авылы,Үзәк арам,4. Музей директоры – ТР атказанган мәдәниот хезмәткәре Тәлгать Кави улы Гомәров. Тел./факс: 8 (84366) 5–67–16, 5–67–10.

Кушлавычта Тукаевлар музей–торты Музейның адресы: Татарстан, Арча районы, Кушлавыч авылы. Тукаевлар музей–тортының мөдире – Ләйлә Мөнир кызы Мөхәммәтшина. Тел.: 8 (84366) 5–04–82. Тукаевлар музей–торты Г.Тукай Дәүләт әдәби– мемориаль музей комплексы филиалы булып тора. Тукай әтисенең кабаре

Казанда Габдулла Тукай әдәби музее Музейның адресы: , Республика Татарстан,Казан шәһәре,Тукай арамы,74. Тел.: (843) ,

Уральскида Габдулла Тукай музее Музейның адресы: Уральск шәһәре, Тайманов (Орджоникидзе) арамы,

Тукай иҗаты сәнгатьнең барлык төрләренә дә уңай тәэсир ясный. Ф.Яруллинның «Шүрәле»се, Р.Гобәйдуллинның «Кисекбаш», Ә.Бакировның «Алтын тарак» балэтлары, Нәҗип Җиһановның «Кырлай» исемле зур күләмле симфония се, рәссамнар И.Казаков, Б.Әлменов, Ф.Әминов әсәрләре, скульптор һәм рәссам Б.Урманче иҗаты – Тукай иҗатының бетмәс- төкәнмәс илһам чаганагы икәнлегенә дәлил. Ф.Яруллинның «Шүрәле» балеты Г.Тукай бюсты. Скульптор Б. Урманче ел. "Тукай Печән базарттында". Художник Х.-М. Казаков. Фоторепродукция 1975 ел. "Г. Тукай". Скульптор Б. Урманче ел. "Былтыр һәм Шүрәле". Скульптор Г. Зяблицев ел. "Шүрәле поэма сына иллюстрация ". Художник Б. Әлменов г.

Бөек шагыйрь туган көне – 26 апрель – Татарстанда туган тел көне баларак игълан ителде.Шул көнне, Татар Дәүләт Опера һәм Балет театры янттында урнашкан Г. Тукай һәйкәле янттында мәдәни чаралар үтәләр. Туган тел И туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле! Дөньяда күп нәрсә балдем сын туган тел аркылы. Иң элек бу тел белән әнкәм бишектә көйләгән, Аннары төннәр буе әбкәм хикәот сөйләгән. И туган тел! Һәрвакытта ярдәмең берлән сынең, Кечкенәдән аңлашылган шатлыгым,кайгым минем. И туган тел! Синдә булган иң элек кыйлган догам: Ярлыкагыл, дип, үзем һәм әткәм-әнкәмне, ходам! 1909 Родной язык Родной язык свотой язык, отца и матери язык, Как ты прекрасен! Целый мир в твоем богатстве я постиг! Качая -колыбель, тебя мне в песне открывала мать, А сказки бабушки потом я научился понимать. Родной язык, родной язык, с тобою смело шел я вдаль, Ты радость возвышал мою, ты просвэтлял мою печаль. Родной язык, с тобой вдвоем я в первый раз молил творца: О боже, мать мою прости, прости меня, прости отца. 1910

Microsoft PowerPoint программасттында Презентация эшләнде: Арча районы Урта Бирәзә башлангыч мәктәбе укытучысы Нотфуллина Алина Раисовна Презентация авторы: Кулланнылган материал: