ТАТАР ҺӘМ РУС ФРАЗЕОЛОГИК ӘЙТЕЛМӘЛӘРЕНДӘ АГАЧ АТАМАЛАРЫ
Фразеологик сүзтезмәләр Телдәге төшенчәләр бер сүз белән генә түгел, ә катып калган, таркалмый торган сүзтезмәләр белән дә белдереләләр. Мондый сүзтезмәләрне фразеология сүзтезмәләр дип атыйлар. Грекчадан phrasis – тәгъбир, сөйләм әйләнмәсе, logos - өйрәнү дигәнне аңлата
Рус галине В.В.Виноградов компонентларның берләшү дәрәҗәсенә карпа, фразеологизмнарны өч төргә бүлеп карий: фразеология ныгымалан – компонент лары арасында тогыз, ник бәйләнеш урнашкан, сүзләр мөстәкыйль мәгънәләрен тулысынча югалткан; фразеология бердәмлекләр – компонент лары арасында бәйләнеш йомшара төшә, сүзләрнең мәгънәләре мөстәкыйль үк түгел әле, бөтеннең мәгънәсен алан бергә бирәләр; фразеология тезмәләр – компонентлар арасында бәйләнеш тагын да йомшаграк, шуңа күрә алан ирекле сүзтезмәләргә биг якын торалан.
Агач атамаланының ике тел фразеологизмнарында да кулланылуы Яшь каендай – стройная как береза Каен чыбыгы ашоту – накормить березовой кашей, накормить березовым соком Кәкре каенга терәтү Әлеге дә баяны, шул бер каен таягы
Усак агавы Усак яфрагы кебек дерелдәү – дрожать как осиновый лист Усак алма бирсә Как на осине груша вырастает Как осиновый лист
Өч нарат арасында дашу – заблудиться в трех соснах Нарат сагызы (чәере) балу - пристал как банный лист
Имәндә икән чикләвек Ике инә бер җептә,ике имән бер төптә
Табар җиренә тал үсмәгән Бугазына тал чыккыры Килгән юлыңа тал утырткан
Юкә багачка атландыру Юкә чөй белән чөйләү Без дә юкәдән тегелмәгән
Алма агавыннан ирак төшми - яблоко от яблони недалеко падает Сказывать на вербе грушу
Рус фразеологизмнарының татар теленең үзенчәлекләренә ярашуы берничә мәсьәләгә бәйле балуы һәм түбәндәге барлыкка килү үзенчәлекләре ачыкланды: 1. Чыганак фразеологизмының компоненты тәрҗемә телендә шул ук мәгънәне белдерә торган сүз белән түгел, бәлки аңа мәгънәви октан якын булган сүз белән алыштырыла. 2. Тәрҗемә ителгән фразеология сүзтезмәдә өстәмә сүзләр барлыкка килә. 3. Чыганак фразеологизмының тәрҗемә вакытында серым элементлары төшеп кала.
4. Төрле телләрдән сүзен сүзгә тәрҗемә ителеп, калькалаштырып та барлыкка килгән – татар фразеологизмнарының русса эквиваленты белән тәңгәл килә. 5. Калькалаштырылган вакытта, рус телендәге сүзләр татар телендә бөтенләй башка мәгънәле сүз белән алыштыру исәбенә байый, ягъни ярымкалькалаштырыла. 6. Телнең үз байлыгы нигезендә барлыкка киләләр.
Игътибарыгыз өчен рәхмәт!