1 Паскаль тілінде программалау 1.КіріспеКіріспе 2.ТармақталуТармақталу 3.Күрделі шарттарКүрделі шарттар 4.ЦиклдерЦиклдер 5.Шартты циклдерШартты циклдер 6.Таңдау операторыТаңдау операторы 7.ГрафикаГрафика 8.Функциялардың графигіФункциялардың графигі 9.ПроцедураларПроцедуралар 10.РекурсияРекурсия 11.АнимацияАнимация 12.Кездейсоқ сандарКездейсоқ сандар 13.ФункцияларФункциялар

2 Паскаль тілінде программалау Тақырып 1. Кіріспе

3 Алгоритм Алгоритм қасиеттері дискреттілік: жекелеген қадамдардан(командалардан) тұрады айқындылық: атқарушыға түсінікті болатын командалардан тұруы керек белгілілік: бастапқы деректері бірдей болған жағдайда нәтижесі де бірдей болады нәтижелік: әрекеттердің шектеулі санынан кейін белгілі бір уақытта қорытынды нәтиже алуымыз керек жалпылық: алгоритм әр түрлі алғашқы мәліметтер үшін әр түрлі нәтижелер беруі тиіс дұрыстылық: алғашқы мәліметтер әр түрлі болғандығына қарамастан барлық жағдайда дұрыс нәтиже береді Алгоритм – атқарушы орындайтын амалдардың тиянақты жоспары.

4 Программа Программа дегеніміз - қандай да бір программалау тілінде жазылған алгоритм компьютерге қажетті командалардың жиынтығы Команда – компьютер орындауға міндетті әрекеттің өрнектелуі. алғашқы мәліметтерді қайдан алу керек? олармен қандай амалдар орындау керек?

5 Программалау тілдері Машинаға бейімделген (төменгі деңгейлі) - әрбір команда процессордың бір командасына сәйкес келеді (ассемблер) Жоғарғы деңгейлі тілдер – кәдімгі табиғи тілге(ағылшын тіліне) ұқсайды, адамның түсінуіне оңай, бір ғана компьютерге тәуелді болмайды. Жаңадан үйренушілерге: Бейсик, ЛОГО, Паскаль Кәсіби: Си, Фортран, Паскаль Жасанды интеллект тапсырмалары үшін: Пролог, ЛИСП Интернет үшін: JavaScript, Java, Perl, PHP, ASP

6 Паскаль тілі 1970 – Никлаус Вирт (Швейцария) студенттерді оқытуға арналған тіл «жоғарыдан төменге қарай» программаларын жасау берілгендердің әр түрлі құрылымдары(массивтер, құрылымдар, жиымдар) Бағыныңқы есеп1Бағыныңқы есеп2Бағыныңқы есеп Есеп

7 Программа қандай бөліктерден тұрады? program ; const …;{тұрақтылар} var …; {айнымалылар} begin … {негізгі программа} end. program ; const …;{тұрақтылар} var …; {айнымалылар} begin … {негізгі программа} end. { процедуралар мен функциялар } фигуралық жақшаның ішінде орналасқан түсініктемелер программамен өңделмейді

8 Программа қандай бөліктерден тұрады? Тұрақты – өз атауы болатын, өзгермейтін шама,. Айнымалы – өз атауы (жад ұяшығы)болатын, өзгеретін шама. Процедура – кейбір әрекеттерді сипаттайтын қосалқы алгоритм (мысалға шеңберді салу). Функция – есептеулерді орындайтын қосалқы алгоритм (квадрат түбірді табу, sin).

9 Программалар, тұрақтылар, айнымалылар атауы Атауларды сипаттағанда латын әріптерін (A-Z) сандарды астын сызу белгісін _ қолдануға болады Бас әріптер мен кіші әріптердің арасында айырмашылық болмайды Атауларды сипаттағанда орыс, қазақ әріптерін бос орындарды жақшаларды, +, =, !, ? белгілерін және т.б. қолдануға болмайды Атаулар санмен басталмауы керек Қай атаулар дұрыс жазылған? AXby R&B 4Wheel Вася PesBarbos TU154 [QuQu] _ABBA A+B

10 Тұрақтылар const i2 = 45; { бүтін сан } pi = 3.14; { нақты сан } qq = 'Вася'; { символдар қатары } L = True; { логикалық шама } const i2 = 45; { бүтін сан } pi = 3.14; { нақты сан } qq = 'Вася'; { символдар қатары } L = True; { логикалық шама } бүтін және бөлшек бөліктері нүктемен ажыратылады орыс, қазақ әріптерін қолдануға болады! екі мән қабылдай алады: True (ақиқат, «иә») False (жалған, «жоқ») екі мән қабылдай алады: True (ақиқат, «иә») False (жалған, «жоқ»)

11 Айнымалылар Айнымалы – аты, типі және мәні болатын шама. Айнымалының мәнін программаның жұмысы кезінде өзгертіп отыруға болады. Айнымалылардың типі: integer{ бүтін } real{ нақты } char{ бір символ } string{ символдық тіркес } boolean { логикалық } Айнымалыларды сипаттау (жад бөлу): var a, b: integer; Q: real; s1, s2: string; var a, b: integer; Q: real; s1, s2: string;

12 Айнымалының мәнін қалай өзгертуге болады? Оператор – жоғары деңгейлі программалау тілінің командасы. Меншіктеу операторы айнымалының мәнін өзгерту үшін қолданылады. program qq; var a, b: integer; begin a := 5; b := a + 2; a := (a + 2)*(b – 3); end. program qq; var a, b: integer; begin a := 5; b := a + 2; a := (a + 2)*(b – 3); end. a ? 5 5 b ? a 5 7*4 28 Мысал:

13 Меншіктеу операторы Жалпы құрылымы: Арифметикалық өрнектің құрамында тұрақтылар айнымалы атаулары арифметикалық амалдар белгілері: + - * / div mod функцияларды шақыру жақшалар ( ) көбейту бөлу бүтінді бүтінге бөлу бөлуден қалған қалдық := ;

14 program qq; var a, b: integer; x, y: real; begin a := 5; 10 := x; y := 7,8; b := 2.5; x := 2*(a + y); a := b + x; end. program qq; var a, b: integer; x, y: real; begin a := 5; 10 := x; y := 7,8; b := 2.5; x := 2*(a + y); a := b + x; end. Қай операторлар дұрыс жазылмаған? айнымалы атауы := белгісінің сол жағында болуы керек бүтін мен бөлшектің арасы нүктемен ажыратылуы керек нақты мәнді бүтін айнымалыға меншіктеуге болмайды

15 Амалдарды орындау тәртібі жақша ішіндегі өрнекті есептеу солдан оңға қарай көбейту, бөлу, div, mod солдан оңға қарай қосу және алу z := (5*a*c+3*(c-d))/a*(b-c)/ b; x:=(a*a+5*c*c-d*(a+b))/((c+d)*(d-2*a));

16 Екі санды қосу Есеп. Екі бүтін санды қосып, қосындысын экранда шығару. Шығарылуы: program qq; var a, b, c: integer; begin read ( a, b ); c := a + b; writeln ( c ); end. program qq; var a, b, c: integer; begin read ( a, b ); c := a + b; writeln ( c ); end.

17 Енгізу операторы read ( a ); { а айнымалысының мәнін енгізу} read ( a, b ); { а және b айнымалыларының мәндерін енгізу} Екі санды қалай енгізуге болады? бос орын арқылы: Enter арқылы: a 25 b 30 a 25 b 30

18 Шығару операторы write ( a ); { a айнымалысының мәнін шығару} writeln ( a ); {a айнымалысының мәнін шығарып,келесі жолға көшу} writeln ( Салем!' ); { мәтінді шығару} writeln ( Жауап: ', c ); { мәтінді және c айнымалысының мәнін шығару} writeln ( a, '+', b, '=', c );

19 Шығару форматтары program qq; var i: integer; x: real; begin i := 15; writeln ( '>', i, '<' ); writeln ( '>', i:5, '<' ); x := ; writeln ( '>', x, '<' ); writeln ( '>', x:10, '<' ); writeln ( '>', x:7:2, '<' ); end. program qq; var i: integer; x: real; begin i := 15; writeln ( '>', i, '<' ); writeln ( '>', i:5, '<' ); x := ; writeln ( '>', x, '<' ); writeln ( '>', x:10, '<' ); writeln ( '>', x:7:2, '<' ); end. >15< > E+001< > 1.23E+001< > 12.35< >15< > E+001< > 1.23E+001< > 12.35< барлық символдар саны бөлшек бөлігіндегі символдар саны

20 Толық шығарылуы program qq; var a, b, c: integer; begin writeln(Екі бүтін сан енгізіңіз'); read ( a, b ); c := a + b; writeln ( a, '+', b, '=', c ); end. program qq; var a, b, c: integer; begin writeln(Екі бүтін сан енгізіңіз'); read ( a, b ); c := a + b; writeln ( a, '+', b, '=', c ); end. Протокол: Екі бүтін сан енгізіңіз =55 бұны компьютер шығарады бұны программа жазушы өзі енгізеді

21 Сызықтық алгоритмның блок-схемасы басы соңы c := a + b; енгізу a, b шығару c «басы» блогі «енгізу» блогі «процесс» блогі «шығару» блогі «соңы» блогі

22 Тапсырмалар "4": Үш сан енгізіп,олардың қосындысын және көбейтіндісін табу. Мысал: Үш сан енгіз: =16 4*5*7=140 "5": Үш сан енгізіп, олардың қосындысын, көбейтіндісін және арифметикалық ортасын табу. Мысал: Үш сан енгіз: =16 4*5*7=140 (4+5+7)/3=5.33

23 Паскаль тілінде программалау Тақырып 2. Тармақталу

24 Тармақталу алгоритмдері Есеп. Екі бүтін сан енгізіп,экранға олардың үлкенін шығару. Шығару амалы: бірінші сан екінші саннан үлкен болса, біріншісін, ал егер кіші болса екіншісін экранға шығару. Ерекшелігі: атқарушының әрекеті кейбір шарттардың орындалуына байланысты болады (егер …әйтпесе …). Қадамдардың тізбектеп орындалуы кейбір шарттарға байланысты болатын алгоритмдерді тармақталу алгоритмдері деп атайды.

25 Нұсқа 1. Блок-схема басы max:= a; енгізу a,b шығару max a > b? max:= b; соңы иә жоқ Тармақталудың толымды түрі «таңдау» блогі Егер a = b? ?

26 Нұсқа 1. Программа max := a ; max := b ; шартты оператордың толымды түрі program qq; var a, b, max: integer; begin writeln(Екі бүтін сан енгіз'); read ( a, b ); if a > b then begin end else begin end; writeln (Екі санның үлкені', max); end.

27 Шартты оператор if then begin {егер шарт орындалса, не істеу керек} end else begin {егер шарт орындалмаса, не істеу керек} end; if then begin {егер шарт орындалса, не істеу керек} end else begin {егер шарт орындалмаса, не істеу керек} end; Ерекшеліктері: else- тің алдында нүктелі үтір болмауы керек екінші бөліктің ( else …) болмауы да мүмкін (толымсыз түрі) егер блокта бір ғана оператор болса, begin мен end сөздерін жазбауға да болады

28 Қай жері дұрыс емес? if a > b then begin a := b; end else b := a; end; if a > b then begin a := b; end else b := a; end; if a > b then begin a := b; else begin b := a; end; if a > b then begin a := b; else begin b := a; end; if a > b then begin a := b; end; else begin b := a; end; if a > b then begin a := b; end; else begin b := a; end; if a > b then begin a := b; end else b > a begin b := a; end; if a > b then begin a := b; end else b > a begin b := a; end; begin end begin end

29 Нұсқа 2. Блок-схема тармақталудың толымсыз түрі басы max:= a; енгізу a,b шығару max max:= b; соңы иә жоқ b > a?

30 Нұсқа 2. Программа program qq; var a, b, max: integer; begin writeln(Екі бүтін сан енгіз'); read ( a, b ); max := a; if b > a then max := b; writeln (Екі санның үлкені', max); end. шартты оператордың толымсыз түрі

31 Нұсқа 2Б. Программа program qq; var a, b, max: integer; begin writeln('Екі бүтін сан енгіз'); read ( a, b ); max := b; if ??? then ??? writeln ('Екі санның үлкені', max); end. max := a; a > b

32 Қай жері дұрыс емес? if a > b then begin a := b; else b := a; if a > b then begin a := b; else b := a; if a > b then begin a := b; end; else b := a; if a > b then begin a := b; end; else b := a; if a > b then else begin b := a; end; if a > b then else begin b := a; end; if a > b then a := b; else b := a; end; if a > b then a := b; else b := a; end; a := b end a := b if b >= a then b := a; if b >= a then b := a;

33 Тапсырмалар "4": Үш сан енгізіп олардың үлкенін табу. Мысал: Үш сан енгіз: Ең үлкен сан 15 "5": Бес сан енгізіп олардың үлкенін табу. Мысал: Бес сан енгіз: Ең үлкен сан 56

34 Паскаль тілінде программалау Тақырып 3. Күрделі шарттар

35 Күрделі шарттар Есеп. Фирма 25 пен 40 жас арасындағы қызметкерлерді жұмысқа алуда. Адамның жасын енгізіп, оны фирмаға алуға болатындығы немесе болмайтындығы туралы мәлімет шығару («болады» немесе «болмайды» деген жауап шығару). Ерекшелігі: екі шарттың бір мезгілде орындалатынын немесе орындалмайтынын тексеру. Белгілі әдістермен шешуге бола ма? ?

36 Нұсқа 1. Алгоритм басы енгізу x болады' жоқ иә жоқ x >= 25? иә жоқ x < = 40? 'болмайды' болмайды'

37 Нұсқа 1. Программа program qq; var x: integer; begin writeln(Жасты енгіз'); read ( x ); if x >= 25 then if x <= 40 then writeln (Болады') else writeln (Болмайды') else writeln (Болмайды'); end.

38 Нұсқа 2. Алгоритм басы енгізу x болады' иә жоқ x >= 25 және x <= 40? 'болмайды' соңы

39 Вариант 2. Программа күрделі шарт program qq; var x: integer; begin writeln(Жасты енгіз'); read ( x ); if (x >= 25) and (x <= 40) then writeln ('Болады') else writeln ('Болмайды') end.

40 Күрделі шарттар Күрделі шарт – бір-бірімен логикалық операциялардың көмегімен байланысатын бірнеше қарапайым шарттардан (қатынастардан) тұрады: not – ЕМЕС (терістеу, инверсия) and – ЖӘНЕ (логикалық көбейту, конъюнкция, шарттардың бір мезгілде орындалуы) or – НЕМЕСЕ (логикалық қосу, дизъюнкция, ең болмағанда бір шарттың орындалуы) xor – арифметикалық НЕМЕСЕ (екі шарттың екеуін емес, біреуін ғана орындау) Қарапайым шарттар (қатынастар) >= = <> тең тең емес

41 Күрделі шарттар Орындау тәртібі жақша ішіндегі өрнектер not and or, xor, >=, =, <> Ерекшелігі – қарапайым шарттардың әрқайсысын жақшамен жабу. Мысал: if not (a > b) or (c <> d) and (b <> a) then begin... end if not (a > b) or (c <> d) and (b <> a) then begin... end

42 a := 2; b := 3; c := 4; болған жағдайда ақиқат немесе жалған: not (a > b) (a < b) and (b < c) not (a >= b) or (c = d) (a < c) or (b < c) and (b < a) (a c) x-тің қандай мәндерінде шарт ақиқат болады: (x < 6) and (x < 10) (x 10) (x > 6) and (x < 10) (x > 6) and (x > 10) (x < 6) or (x < 10) (x 10) (x > 6) or (x < 10) (x > 6) or (x > 10) Күрделі шарттар True FALSE (-, 6) (6, 10) (10, ) (-, 10) (-, 6) (10, ) (-, ) (6, ) x < 6x < 6 x > 10 x < 10 x > 6x > 6 True

43 Тапсырмалар "4": Айдың нөмірін енгізу арқылы, жыл мезгілінің атауын шығару. Мысал: Ай нөмірін енгіз: 4 көктем

44 Паскаль тілінде программалау Тақырып 4. Циклдер

45 Циклдер Цикл – белгілі бір әрекеттер тізбегінің бірнеше рет қайталанып орындалуы. қадамдар саны белгілі цикл қадамдар саны белгісіз цикл (шартты цикл) Есеп. 1-ден 8-ге дейінгі бүтін сандардың квадраттары мен кубтарын есептеп шығару ( a -дан b -ға дейін). Ерекшелігі: бірдей амалдар 8 рет орындалады. Белгілі әдістермен шешуге бола ма? ?

46 Алгоритм басы i, i2, i3 соңы жоқ иә i <= 8? i := 1; i := i + 1; i2 := i * i; i3 := i2 * i; цикл айнымалысының бастапқы мәнін көрсету барлығы да атқарылды ма? соны тексеру квадрат пен куб-ты есептейміз нәтижесін шығару келесі i -ге өту

47 Алгоритм ("цикл" блогімен) басы i, i2, i3 соңы i2 := i * i; i3 := i2 * i; i := 1,8 «цикл»блогі цикл денесі

48 Программа program qq; var i, i2, i3: integer; begin for i:=1 to 8 do begin i2 := i*i; i3 := i2*i; writeln(i:4, i2:4, i3:4); end; end. цикл айнымалысы бастапқы мән ең соңғы мән

49 Айнымалысы кеміп отыратын цикл Есеп. 8-ден 1-ге дейінгі бүтін сандардың квадраттары мен кубтарын есептеп шығару (кері қарай есептеу). Ерекшелігі: цикл айнымалысы кеміп отыруы керек. Шығарылуы: for i:=8 1 do begin i2 := i*i; i3 := i2*i; writeln(i:4, i2:4, i3:4); end; for i:=8 1 do begin i2 := i*i; i3 := i2*i; writeln(i:4, i2:4, i3:4); end; downto

50 Айнымалысы бар цикл for := to do begin {цикл денесі} end; for := to do begin {цикл денесі} end; Айнымалының 1-ге артуы: for := downto do begin {цикл денесі} end; for := downto do begin {цикл денесі} end; Айнымалының 1-ге кемуі:

51 Айнымалысы бар цикл Ерекшеліктері: цикл айнымалысының мәні бүтін болуы керек ( integer ) цикл айнымалысының өзгеру қадамы қашанда 1-ге ( to ) немесе -1-ге ( downto ) тең егер цикл денесінде бір ғана оператор болса, begin мен end сөздерін жазбай кетуге болады: егер соңғы мән алғашқы мәннен кіші болса, ( to ) циклы бірде бір рет орындалмайды (шартты циклдың басында тексеру, шартты алдын ала тексеретін цикл) for i:=1 to 8 do writeln('Привет'); for i:=1 to 8 do writeln('Привет');

52 Айнымалысы бар цикл Ерекшеліктері: Цикл денесінде цикл айнымалысын өзгертуге рұқсат етілмейді (неліктен?) Алғашқы және соңғы мәндер өзгертілгенімен цикл ішіндегі қадамдар саны өзгермейді: n := 8; for i:=1 to n do begin writeln('Салем'); n := n + 1; end; n := 8; for i:=1 to n do begin writeln('Салем'); n := n + 1; end; мүдіріп қалу жоқ

53 Цикл неше рет орындалған? a := 1; for i:=1 to 3 do a := a+1; a := 1; for i:=1 to 3 do a := a+1; a = 4a = 4 a = 4a = 4 a := 1; for i:=3 to 1 do a := a+1; a := 1; for i:=3 to 1 do a := a+1; a = 1a = 1 a = 1a = 1 a := 1; for i:=1 downto 3 do a := a+1; a := 1; for i:=1 downto 3 do a := a+1; a = 1a = 1 a = 1a = 1 a := 1; for i:=3 downto 1 do a := a+1; a := 1; for i:=3 downto 1 do a := a+1; a = 4a = 4 a = 4a = 4

54 for i:=1 to 9 do begin if ??? then begin i2 := i*i; i3 := i2*i; writeln(i:4, i2:4, i3:4); end; for i:=1 to 9 do begin if ??? then begin i2 := i*i; i3 := i2*i; writeln(i:4, i2:4, i3:4); end; Қадамдарды қалай өзгертуге болады? Есеп. Экранға 1-ден 9-ға дейінгі тақ сандардың квадраттары мен кубтарын есептеп шығару. Ерекшелігі: цикл айнымалысы 2-ге артып отыру керек. Мәселе: Паскальде қадамдар саны 1 немесе -1 болуы мүмкін. Шығарылуы: i mod 2 = 1 i2 := i*i; i3 := i2*i; writeln(i:4, i2:4, i3:4); i2 := i*i; i3 := i2*i; writeln(i:4, i2:4, i3:4); Тек қана тақ i -лермен орындалады

55 Қадамдарды қалай өзгертуге болады? – II Идея: Тек 5 санды ғана шығару керек, k айнымалысы 1-ден 5-ке дейін өзгереді. i -дің бастапқы мәні 1-ге тең, циклдың әр қадамы сайын i 2-ге артып отырады. Шығарылуы: ??? for k:=1 to 5 do begin i2 := i*i; i3 := i2*i; writeln(i:4, i2:4, i3:4); ??? end; ??? for k:=1 to 5 do begin i2 := i*i; i3 := i2*i; writeln(i:4, i2:4, i3:4); ??? end; i := i + 2; i := 1;

56 Қадамдарды қалай өзгертуге болады? – III Идея: Тек 5 санды ғана шығару керек, k айнымылысы 1-ден 5-ке дейін өзгереді. k -ны біле отырып, i -ді есептеу қажет. Шығарылуы: k12345 i13579 i = 2k-1 for k:=1 to 5 do begin ??? i2 := i*i; i3 := i2*i; writeln(i:4, i2:4, i3:4); end; for k:=1 to 5 do begin ??? i2 := i*i; i3 := i2*i; writeln(i:4, i2:4, i3:4); end; i := 2*k – 1;

57 Тапсырмалар "4": a мен b -ны енгізіп, осы екеуінің арасындағы сандардың квадраттары мен кубтарын есептеп шығару. Мысал: Интервал шекараларын енгіз: "5": 1, 2, 4, 7, 11, 16, … тәртібімен орналасқан 10 санның квадраттары мен кубтарын есептеп шығару Мысал:

58 Паскаль тілінде программалау Тақырып 5. Шартты циклдер

59 Қадамдар саны белгісіз цикл Мысал: Бөренеден ағаштың бұтағын кесіп алу керек. Қолараны әрі-бері неше рет қозғалтуымыз керек,. ? Есеп: (< ) бүтін сан енгізіп, ондағы цифрлардың санын анықтау. Шығару амалы: Ең соңғы орналасқан цифрларды кезекпен алып тастай отырып, санаушыны арттырамыз. Мәселе: неше қадам жасау керектігі белгісіз. Шығарылуы: n = 0 болғанда тоқтау керек, яғни " n <> 0 " болғанша орындай беру керек. ncount

60 Алгоритм басы count соңы жоқ иә n <> 0? count := 0 ; count := count + 1; n := n div 10; цифрлардың санаушысын нөлге теңестіру енгізу n n <> 0 болғанша орындай беру

61 Программа program qq; var n, count: integer; begin writeln(Бүтін сан енгіз); read(n); count := 0; while n <> 0 do begin count := count + 1; n := n div 10; end; writeln( cанында,count, цифр табылды); end. program qq; var n, count: integer; begin writeln(Бүтін сан енгіз); read(n); count := 0; while n <> 0 do begin count := count + 1; n := n div 10; end; writeln( cанында,count, цифр табылды); end. while n <> 0 do begin count := count + 1; n := n div 10; end; while n <> 0 do begin count := count + 1; n := n div 10; end;, n1: integer; n1 := n; n1, " n <> 0 болғанша орындай беру

62 Шартты цикл while do begin {цикл денесі} end; while do begin {цикл денесі} end; Ерекшеліктері: күрделі шарттарды қолдануға болады: егер цикл денесінде бір ғана оператор болса, begin мен end сөздерін жазбай кетуге болады: while (a<b) and (b<c) do begin {цикл денесі} end; while (a<b) and (b<c) do begin {цикл денесі} end; while a < b do a := a + 1; while a < b do a := a + 1;

63 Шартты цикл Ерекшеліктері: циклге кірген сайын шарт есептеліп отырады егер шарт циклге кіруде жалған болса, цикл бірде-бір рет орындалмайды егер шарт түбінде жалған болмайтын болса, программаның жұмысы дағдарысқа ұшырайды (тоқтаусыз орындала береді) a := 4; b := 6; while a > b do a := a – b; a := 4; b := 6; while a > b do a := a – b; a := 4; b := 6; while a < b do d := a + b; a := 4; b := 6; while a < b do d := a + b;

64 Цикл неше рет орындалған? a := 4; b := 6; while a < b do a := a + 1; a := 4; b := 6; while a < b do a := a + 1; 2 рет a = 6 2 рет a = 6 a := 4; b := 6; while a < b do a := a + b; a := 4; b := 6; while a < b do a := a + b; 1 рет a = 10 1 рет a = 10 a := 4; b := 6; while a > b do a := a + 1; a := 4; b := 6; while a > b do a := a + 1; 0 рет a = 4 0 рет a = 4 a := 4; b := 6; while a < b do b := a - b; a := 4; b := 6; while a < b do b := a - b; 1 рет b = -2 a := 4; b := 6; while a < b do a := a - 1; a := 4; b := 6; while a < b do a := a - 1; дағдарысқа ұшырау

65 For- ны while -ға ауыстыру және керісінше for i:=1 to 10 do begin {цикл денесі} end; for i:=1 to 10 do begin {цикл денесі} end; i := 1; while i <= 10 do begin {цикл денесі} i := i + 1; end; i := 1; while i <= 10 do begin {цикл денесі} i := i + 1; end; for i:=a downto b do begin {цикл денесі} end; for i:=a downto b do begin {цикл денесі} end; i := a; while i >= b do begin {цикл денесі} i := i - 1; end; i := a; while i >= b do begin {цикл денесі} i := i - 1; end; while -ды for -ға, циклдегі қадамдар саны алдын ала белгілі болған жағдайда ғана ауыстыруға болады. for -ны while –ауыстыруға қашанда болады.

66 Тапсырмалар "4": Бүтін сан енгізіп, ондағы цифрлардың қосындысын табу. Мысал: Бүтін сан енгіз: санындағы цифрлардың қосындысы 10-ға тең. "5": Бүтін сан енгізіп, оның жазылуында бірдей цифрларлардың бар-жоғын анықтау. Мысал: Бүтін сан енгіз: Бүтін сан енгіз: Жоқ. Бар.

67 Тізбектер Мысалдар: 1, 2, 3, 4, 5, … 1, 2, 4, 7, 11, 16, … 1, 2, 4, 8, 16, 32, … an = nan = n an = nan = n a 1 = 1, a n+1 = a n +1 a 1 = 1, a n+1 = a n + n a n = 2 n-1 a 1 = 1, a n+1 = 2 a n b 1 = 1, b n+1 = b n +1 c 1 = 2, c n+1 = 2 c n

68 Тізбектер Есеп: модулі бойынша 0,001-ден асып түсетін тізбектегі барлық элементтердің қосындысын табу: Тізбек элементтері (2-ден бастап ): n b12345 c z b := b+1; c := 2*c; z := -z;

69 Алгоритм басы S соңы жоқ иә |a| > 0.001? S := S + a; S := 0 ; b := 1; c := 2 ; z := -1; a := 1; бастапқы мәндер a := z*b/c; b := b + 1; c := 2*c; z := -z; бірінші элемент a := 1; S := 0 ; жаңа элемент өзгеріс Қайта қою керек пе? ?

70 Программа program qq; var b, c, z: integer; S, a: real; begin S := 0; z := -1; b := 1; c := 2; a := 1; while abs(a) > do begin S := S + a; a := z * b / c; z := - z; b := b + 1; c := c * 2; end; writeln('S =', S:10:3); end. program qq; var b, c, z: integer; S, a: real; begin S := 0; z := -1; b := 1; c := 2; a := 1; while abs(a) > do begin S := S + a; a := z * b / c; z := - z; b := b + 1; c := c * 2; end; writeln('S =', S:10:3); end. z := - z; b := b + 1; c := c * 2; z := - z; b := b + 1; c := c * 2; келесі қосылғышқа өту S := 0; z := -1; b := 1; c := 2; a := 1; S := 0; z := -1; b := 1; c := 2; a := 1; бастапқы мәндер қосындының артуы тізбек элементін есепке алу

71 Тапсырмалар "4": Тізбектегі элементтердің қосындысын 0,001 дәлдікпен табу : Жауап: S = "5": Тізбектегі элементтердің қосындысын 0,001 дәлдікпен табу : Жауап: S = 1.220

72 Соңғышартты цикл Есеп: Бүтін оң сан енгізіп(< ), ондағы цифрлардың санын анықтау. Мәселе: Теріс санның немесе нөлдің енгізілмеуін қалай қадағалауға болады? Шығарылуы: Егер бұрыс сан енгізілсе,берілгендерді енгізу үшін кері оралу (цикл!). Ерекшелігі: Цикл денесі кемінде бір рет орындалады. => шартын тексеруді циклдың соңында орындау керек. (соңғышартты цикл). Соңғышартты цикл – шарттың тексерілуі циклдың соңында орындалатын цикл түрін айтады.

73 Соңғышартты цикл: алгоритм басы соңы иә жоқ n > 0? цикл денесі ШЫҒУДЫҢ шарты «типтік процесс» блогі енгізу n негізгі алгоритм

74 Программа program qq; var n: integer; begin repeat writeln('Введите положительное число'); read(n); until n > 0;... { негізгі алгоритм } end. program qq; var n: integer; begin repeat writeln('Введите положительное число'); read(n); until n > 0;... { негізгі алгоритм } end. repeat writeln(Оң сан енгіз'); read(n); until n > 0; ШЫҒУДЫҢ шарты Ерекшеліктері: цикл денесі кемінде бір рет орындалады until ("…болмайынша") сөзінен кейін циклдан ШЫҒУДЫҢ шарты қойылады

75 Цикл неше рет орындалған? a := 4; b := 6; repeat a := a + 1; until a > b; a := 4; b := 6; repeat a := a + 1; until a > b; 3 рет a = 7 3 рет a = 7 a := 4; b := 6; repeat a := a + b; until a > b; a := 4; b := 6; repeat a := a + b; until a > b; 1 рет a = 10 1 рет a = 10 a := 4; b := 6; repeat a := a + b; until a < b; a := 4; b := 6; repeat a := a + b; until a < b; Мүдіріп қалу a := 4; b := 6; repeat b := a - b; until a < b; a := 4; b := 6; repeat b := a - b; until a < b; 2 рет b = 6 2 рет b = 6 a := 4; b := 6; repeat a := a + 2; until a < b; a := 4; b := 6; repeat a := a + 2; until a < b; Мүдіріп қалу

76 Тапсырмалар (бұрыс енгізуден қорғау) "4": Натурал сан енгізіп, сол сандағы цифрлардың қосындысы 10-ға тең екендігінің дұрыстығын анықтау. Мысал: >= 0 сан енгіз: >= 0 сан енгіз: Оң сан енгізу керек. Жоқ >= 0 сан енгіз: 1234 Иә "5": Натурал сан енгізіп,қандай цифрлардың бірнеше рет кездесетіндігін анықтау. Мысал: >= 0 сан енгіз: , 3 қайталанады Қайталану жоқ.

77 Паскаль тілінде программалау Тақырып 6. Таңдау операторы

78 Таңдау операторы Есеп: Ай нөмірін енгізіп, осы айдағы күндердің санын шығару. Шығарылуы: Айдағы күндер саны 28 күн – 2 (ақпан) 30 күн – 4 (сәуір), 6 (маусым), 9 (қыркүйек), 11 (қараша) 31 күн – 1 (қаңтар), 3 (наурыз), 5 (мамыр), 7 (шілде), 8 (тамыз), 10 (қазан), 12 (желтоқсан) Ерекшелігі: Екі нұсқаның емес, айдың нөміріне сәйкес бірнеше нұсқаның бірін таңдау. Бұған дейінгі қолданған әдістермен шешуге бола ма? ?

79 Алгоритм басы соңы таңдау операторы ешбір нұсқасы сәйкес келген жоқ енгізу M иә жоқ M = 1? D := 31; жоқ M = 2? D := 28; иә жоқ M = 12? D := 31; иә шығару D қате

80 Программа program qq; var M, D: integer; begin writeln(Айдың нөмірін енгіз:'); read ( M ); case M of 2: begin D := 28; end; 4,6,9,11: begin D := 30; end; 1,3,5,7,8,10,12: D := 31; else D := -1; end; if D > 0 then writeln(Бұл айда ', D, ' күн.') else writeln('Айдың нөмірі дұрыс емес'); end. program qq; var M, D: integer; begin writeln(Айдың нөмірін енгіз:'); read ( M ); case M of 2: begin D := 28; end; 4,6,9,11: begin D := 30; end; 1,3,5,7,8,10,12: D := 31; else D := -1; end; if D > 0 then writeln(Бұл айда ', D, ' күн.') else writeln('Айдың нөмірі дұрыс емес'); end. case M of 2: begin D := 28; end; 4,6,9,11: begin D := 30; end; 1,3,5,7,8,10,12: D := 31; else D := -1; end; case M of 2: begin D := 28; end; 4,6,9,11: begin D := 30; end; 1,3,5,7,8,10,12: D := 31; else D := -1; end; ешбір нұсқасы сәйкес келген жоқ

81 Таңдау операторы Ерекшеліктері: case -тен кейін айнымалы атауы немесе бүтін типті (integer) арифметикалық өрнек немесе символдық типті ( char ) арифметикалық өрнек case i+3 of 1: begin a := b; end; 2: begin a := c; end; end; case i+3 of 1: begin a := b; end; 2: begin a := c; end; end; var c: char;... case c of 'а': writeln(Бөкен'); 'б': writeln('Борсық'); else writeln(Білмеймін'); end; var c: char;... case c of 'а': writeln(Бөкен'); 'б': writeln('Борсық'); else writeln(Білмеймін'); end; болуы мүмкін

82 Таңдау операторы Ерекшеліктері: егер бір ғана операторды орындау керек болса, begin мен end сөздерін жазбай кетуге болады бірдей екі мәнді қоюға болмайды case i+3 of 1: a := b; 1: a := c; end; case i+3 of 1: a := b; 1: a := c; end; case i+3 of 1: a := b; 2: a := c; end; case i+3 of 1: a := b; 2: a := c; end;

83 Таңдау операторы Ерекшеліктері: бірдей әрекеттер орындалатын кезде қолданылатын мәндерді топтастыру қажет case i of 1: a := b; 2,4,6: a := c; : a := d; 20,21,25..30: a := e; else writeln(Қате'); end; case i of 1: a := b; 2,4,6: a := c; : a := d; 20,21,25..30: a := e; else writeln(Қате'); end; тізбелеп санап шығу диапазон аралас

84 Қай жері дұрыс емес? case a of 2: begin a := b; 4: a := c; end; case a of 2: begin a := b; 4: a := c; end; case a of 2: a := b 4: a := c end; case a of 2: a := b 4: a := c end; ; case a of 2..5: a := b; 4: a := c; end; case a of 2..5: a := b; 4: a := c; end; case a of 0..2: a := b; 6..3: a := c; end; case a of 0..2: a := b; 6..3: a := c; end; 3..6: case a+c/2 of 2: a := b; 4: a := c; end; case a+c/2 of 2: a := b; 4: a := c; end; case a of 2: a := b; d := 0; 4: a := c; end; case a of 2: a := b; d := 0; 4: a := c; end; begin end;

85 Тапсырмалар (бұрыс енгізуден қорғаумен) "4": Айдың нөмірін енгізе отырып, осы айдағы күндердің санын және енгізу кезінде жіберілген қателердің санын есептеп шығару. Мысал: Ай нөмірін енгіз: Ай нөмірін енгіз: -2 2 Ай нөмірін енгіз: Бұл айда 28 күн бар. 11 Сіз 0 рет қате енгіздіңіз. Бұл айда 30 күн бар. Сіз 1 рет қате енгіздіңіз. "5": Айдың нөмірі мен күннің нөмірін енгізіп, Жаңа жылға дейін қалған күндердің санын анықтау. Мысал: Ай н өмірін енгіз: 12 Күнді енгіз: 25 Жаңа жылға дейін 6 күн бар.

86 Паскаль тілінде программалау Тақырып 7. Графика

87 Координаталар жүйесі (0,0) (x,y)(x,y) X Y x y

88 Түстерді басқару Cызықтың түсі мен қалыңдығы, нүктелердің түсі: Pen ( 1, 255, 0, 0 ); Бояудың түсі мен стилі: Brush ( 1, 0, 255, 0 ); Мәтін түсі: TextColor ( 0, 0, 255 ); сызықтың қалыңдығы R(red) R(red) G(green) G(green) B(blue) B(blue) – өшіру 1 - қосу 0 – өшіру 1 - қосу R R G G B B R R G G B B

89 Нүктелер, кесінділер және қисық сызықтар (x 1, y 1 ) (x 2, y 2 ) Pen (1, 0, 255, 0); Line (x1, y1, x2, y2); (x, y) Pen (1, 0, 0, 255); Point (x, y); Pen (1, 0, 0, 255); Point (x, y); (x 1, y 1 ) (x 2, y 2 ) (x 3, y 3 ) (x 4, y 4 ) (x 5, y 5 ) Pen (1, 255, 0, 0); MoveTo (x1, y1); LineTo (x2, y2); LineTo (x3, y3); LineTo (x4, y4); LineTo (x5, y5); Pen (1, 255, 0, 0); MoveTo (x1, y1); LineTo (x2, y2); LineTo (x3, y3); LineTo (x4, y4); LineTo (x5, y5);

90 Фигуралардың ішін бояу (x 1, y 1 ) (x 2, y 2 ) Pen (1, 0, 0, 255); Brush (1, 255, 255, 0); Rectangle (x1, y1, x2, y2); Pen (1, 0, 0, 255); Brush (1, 255, 255, 0); Rectangle (x1, y1, x2, y2); (x 1, y 1 ) (x 2, y 2 ) Pen (1, 255, 0, 0); Brush (1, 0, 255, 0); Ellipse (x1, y1, x2, y2); Pen (1, 255, 0, 0); Brush (1, 0, 255, 0); Ellipse (x1, y1, x2, y2); Brush (1, 100, 200, 255); Fill (x, y); Brush (1, 100, 200, 255); Fill (x, y); (x, y)

91 Мәтін TextColor (0, 0, 255); Brush (1, 255, 255, 0); Font (20, 30, 600); MoveTo (x, y); writeln (Салем!'); TextColor (0, 0, 255); Brush (1, 255, 255, 0); Font (20, 30, 600); MoveTo (x, y); writeln (Салем!'); Салем! (x, y) өлшемі 10 пиксель өлшемі 10 пиксель айналу бұрышы қанықтылық: 400 – қалыпты 600 – қалың қанықтылық: 400 – қалыпты 600 – қалың 30 о

92 Мысал (200, 50) (100, 100) (300, 200) program qq; begin Pen(2, 255, 0, 255); Brush(1, 0, 0, 255); Rectangle(100, 100, 300, 200); MoveTo(100, 100); LineTo(200, 50); LineTo(300, 100); Brush(1, 255, 255, 0); Fill(200, 75); Pen(2, 255, 255, 255); Brush(1, 0, 255, 0); Ellipse(150, 100, 250, 200); end. program qq; begin Pen(2, 255, 0, 255); Brush(1, 0, 0, 255); Rectangle(100, 100, 300, 200); MoveTo(100, 100); LineTo(200, 50); LineTo(300, 100); Brush(1, 255, 255, 0); Fill(200, 75); Pen(2, 255, 255, 255); Brush(1, 0, 255, 0); Ellipse(150, 100, 250, 200); end.

93 Тапсырмалар "4": «Бақа" "5": «Тәж"

94 Штрихтер салу (x 1, y 1 ) (x 2, y 2 ) N сызық (N=5) h Rectangle (x1, y1, x2, y2); Line( x1+h, y1, x1+h, y2); Line( x1+2*h, y1, x1+2*h, y2); Line( x1+3*h, y1, x1+3*h, y2);... h := (x2 – x1) / (N + 1); Rectangle (x1, y1, x2, y2); x := x1 + h; for i:=1 to N do begin Line( round(x), y1, round(x), y2); x := x + h; end; h := (x2 – x1) / (N + 1); Rectangle (x1, y1, x2, y2); x := x1 + h; for i:=1 to N do begin Line( round(x), y1, round(x), y2); x := x + h; end; var x, h: real; x x жақын орналасқан бүтін санға дейін дөңгелектеу x x

95 Түсті қалай өзгертуге болады? (x 1, y 1 ) (x 2, y 2 ) Brush ( 1, c, c, c ); Fill ( ???, ??? ); Brush ( 1, c, c, c ); Fill ( ???, ??? ); сұр: R = G = B Өзгеру қадамы c: x (x-1, y 1 +1) var c, hc: integer; hc := 255 div (N + 1); c := 0; for i:=1 to N+1 do begin Line (round(x), y1, round(x), y2); Brush (1, c, c, c); Fill (round(x)-1, y1+1); x := x + h; c := c + hc; end;

96 Штрихтер салу (x 1, y 1 ) (x 2, y 2 ) (x 3, y 2 ) a h (x 3 +a, y 1 ) Line( x1+h, y1, x1+h-a, y2); Line( x1+2*h, y1, x1+2*h-a, y2); Line( x1+3*h, y1, x1+3*h-a, y2);... h := (x3 – x2) / (N + 1); a := x1 – x2; x := x1 + h; for i:=1 to N do begin Line( round(x), y1, round(x-a), y2); x := x + h; end; h := (x3 – x2) / (N + 1); a := x1 – x2; x := x1 + h; for i:=1 to N do begin Line( round(x), y1, round(x-a), y2); x := x + h; end; x x x-a

97 Штрихтер салу (x 1, y 1 ) (x 2, y 2 ) hxhx hyhy y y x x y y Line( x1, y1+hy, x1+hx, y1+hy) ; Line( x1, y1+2*hy, x1+2*hx, y1+2*hy); Line( x1, y1+3*hy, x1+3*hx, y1+3*hy);... hx := (x2 – x1) / (N + 1); hy := (y2 – y1) / (N + 1); x := x1 + hx; y := y1 + hy; for i:=1 to N do begin Line( x1, round(y), round(x), round(y)); x := x + hx; y := y + hy; end; hx := (x2 – x1) / (N + 1); hy := (y2 – y1) / (N + 1); x := x1 + hx; y := y1 + hy; for i:=1 to N do begin Line( x1, round(y), round(x), round(y)); x := x + hx; y := y + hy; end;

98 Тапсырмалар "4": Пернетақтадан штрих сызықтарының санын енгізе отырып фигура салу және оның ішін әр түрлі түстермен бояу. "5": Пернетақтадан шеңберлердің санын енгізу арқылы шеңбердің суретін салу және оның ішіндегі әр шеңберді әр түрлі түске бояу.

99 Паскаль тілінде программалау Тақырып 8. Функциялардың графигі

100 Функция графиктерін құру Есеп: 0 мен 2 π интервалы арасындағы y = 3 sin(x) функциясының графигін құру. Анализ: x = π/2 болғанда максималды мән y max = 3 x = 3π/2 болғанда минималды мән y min = -3 Мәселе: функция координалардың математикалық жүйесінде көрсетілген, ал графикті координаталарын пиксельдермен көрсете отырып компьютер экранында шығару керек.

101 Координаталардың түрленуі (x,y)(x,y) X Y x y Координаталардың математикалық жүйесі Координаталардың экрандық жүйесі (пиксельдер) (xэ,yэ)(xэ,yэ) xэxэ yэyэ (0,0)(0,0) (0,0)(0,0) a b k – масштаб (экрандағы жекелеген кесінді кескінінің ұзындығы) x э = a + kx y э = b - ky x э = a + kx y э = b - ky

102 Программа 2π2π 2π2π h – x -тің өзгеру қадамы w – ОХ осінің ұзындығы(пиксельдер саны) экранда координаталар осі графиктің құрылу циклі program qq; const a = 50; b = 200; k = 50; xmin = 0; xmax = ; var x, y, h: real; xe, ye, w: integer; begin w := round((xmax - xmin)*k); Line(a-10, b, a+w, b); Line(a, 0, a, 2*b); x := xmin; h := 0.05; while x <= xmax do begin y := 3*sin(x); xe := a + round(k*x); ye := b - round(k*y); Point (xe, ye); x := x + h; end; end. Кемшілігі ? ?

103 Нүктелерді қалай біріктіруге болады? Алгоритм: Егер бірінші нүкте болса (x э,y э ) нүктесіне өту әйтпесе (x э,y э ) нүктесіне кесінді Егер бірінші нүкте болса (x э,y э ) нүктесіне өту әйтпесе (x э,y э ) нүктесіне кесінді Программа: бастапқы мән әрекеттердің нұсқасын таңдау логикалық айнымалы var first: boolean;... begin... first := True; while x <= xmax do begin... if first then begin MoveTo(xe, ye); first := False; end else LineTo(xe, ye);... end; end.

104 Тапсырмалар "4": [-3,3] интервалы арасында y = x 2 функциясының графигін құру. "5": Функция графигін құру (эллипс)

105 Паскаль тілінде программалау Тақырып 9. Процедуралар

106 Процедуралар Есеп: Мына фигураны құру: Ерекшелігі: Үш ұқсас фигура. жалпы: өлшемдері, айналу бұрышы айырмашылықтары: координаталары, түстері Белгілі әдістермен шешуге бола ма? ? Неше координата белгілеу керек? ?

107 Процедуралар Процедура – кейбір әрекеттерді орындау үшін қолданылатын көмекші. Қолданылуы: программаның әр жерінде орналасқан бірдей әрекеттерді орындау программаны түсіну оңай болу үшін оны бірнеше қосалқы бөліктерге бөлу Көмекші есеп1Көмекші есеп2Көмекші есеп Негізгі есеп

108 Процедуралар Есепті орындау тәртібі: бірдей немесе ұқсас әрекеттерді ерекшелеп алу (үш фигура) олардың ұқсас жерлері (өлшемі, пішіні, айналу бұрышы) мен айырмашылықтарын (координаталары, түсі) табу айырмашықтарын белгісіз айнымалылар түрінде өрнектеу, осы айнымалылар процедураның параметрлері болады (x, y) (x+100, y) (x, y-60) procedure Tr( x, y, r, g, b: integer); begin MoveTo(x, y); LineTo(x, y-60); LineTo(x+100, y); LineTo(x, y); Brush(1, r, g, b); Fill(x+20, y-20); end; тақырыбы MoveTo(x, y); LineTo(x, y-60); LineTo(x+100, y); LineTo(x, y); Brush(1, r, g, b); Fill(x+20, y-20); MoveTo(x, y); LineTo(x, y-60); LineTo(x+100, y); LineTo(x, y); Brush(1, r, g, b); Fill(x+20, y-20); процедура тұлғасы координаталар түс параметрлер

109 Программа program qq; begin Pen(1, 255, 0, 255); Tr(100, 100, 0, 0, 255); Tr(200, 100, 0, 255, 0); Tr(200, 160, 255, 0, 0); end. program qq; begin Pen(1, 255, 0, 255); Tr(100, 100, 0, 0, 255); Tr(200, 100, 0, 255, 0); Tr(200, 160, 255, 0, 0); end. (100,100) процедура нақтылы параметрлер процедураны шақырулар procedure Tr( x, y, r, g, b: integer); begin... end; формальды параметрлер

110 Процедуралар Ерекшеліктері: барлық процедуралар негізгі программаның үстінде орналасқан процедураның тақырыбында формальды параметрлер жазылады, олар кейде өзгеріп отыратындықтан атаулармен белгіленеді процедураны шақыру кезінде жақша ішінде нақтылы параметрлер(сандар немесе арифметикалық өрнектер) көрсетіледі procedure Tr( x, y, r, g, b: integer); Tr (200, 100, 0, 255, 0); x x y y r r g g b b

111 Процедуралар Ерекшеліктері: әрбір формалды параметрдің қос нүктеден кейін типі көрсетілуі қажет егер типтері бірдей параметрлер бірінен кейін бірі орналасса, олардың арасы үтірмен ажыратылады процедураның ішіндегі параметрлер айнымалылар секілді қолданылады procedure A (x: real; y: integer; z: real); procedure A (x, z: real; y, k, l: integer);

112 Процедуралар Ерекшеліктері: процедурада қосымша айнымалы ретінде жергілікті(локальді) айнымалыларды пайдалануға болады, басқа процедуралар оған қатынай алмайды program qq; procedure A(x, y: integer); var a, b: real; begin a := (x + y)/6;... end; begin... end. procedure A(x, y: integer); var a, b: real; begin a := (x + y)/6;... end; локальді айнымалылар var a, b: real;

113 Параметр-айнымалылар Есеп: екі айнымалы мәндерінің орындарын ауыстыратын процедураны құру. Ерекшеліктері: Процедурада жасалған өзгертулер шақырушы программаға белгілі болуы қажет. program qq; var x, y: integer; begin x := 1; y := 2; Exchange ( x, y ); writeln ( x =, x, y =, y ); end; program qq; var x, y: integer; begin x := 1; y := 2; Exchange ( x, y ); writeln ( x =, x, y =, y ); end; procedure Exchange ( a, b: integer ); var c: integer; begin c := a; a := b; b := c; end; мына процедура параметрлердің көшірмесімен жұмыс істейді x = 1 y = 2

114 Параметр-айнымалылар Қолданылуы: процедура(және функция) осындай әдіс арқылы бірнеше мән бере алады. Шақыртудың тыйым салынған нұсқалары Exchange ( 2, 3 ); { сандар } Exchange ( x+z, y+2 ); { өрнектер } procedure Exchange ( a, b: integer ); var c: integer; begin c := a; a := b; b := c; end; procedure Exchange ( a, b: integer ); var c: integer; begin c := a; a := b; b := c; end; var параметрлер өзгере алады

115 Тапсырмалар "4": Процедураларды пайдалана отырып, мына фигураны құрастыру. "5": Процедураларды пайдалана отырып, мына фигураны құрастыру. a aa 0,866a Тең қабырғалы үшбұрыш

116 Паскаль тілінде программалау Тақырып 10. Рекурсия

117 Рекурсивті объектілер Рекурсивті объект деп - бір объект немесе дәл осындай бірнеше объект арқылы анықталатын объектіні айтады. Мысалдар: Факториал: егер Рекурсияланған сурет:

118 Пифагор ағашы N деңгейлі Пифагор ағашы – бұл ағаштың діңгегі мен осы діңгектен симметриялы түрде өсіп шыққан N-деңгейлі екі Пифагор ағашы, бұл ағаштардың бағанының ұзындығы 2 есе кем және олардың арасындағы бұрыш 90 o -қа тең. 6 деңгей: Бұның рекурсивті фигура екенін қалай дәлелдеуге болады? ?

119 Пифагор ағашы Ерекшеліктері: қашан тоқтау керек? ағаштардың иілу бұрышы әр түрлі Қалған деңгейлердің саны нөлге тең болғанда! (x 1, y 1 ) (x 0, y 0 ) α α+45 o α-45 o L x 1 = x 0 + L · cos(α) y 1 = y 0 – L·sin(α) x 1 = x 0 + L · cos(α) y 1 = y 0 – L·sin(α) Еншілес ағаштардың иілу бұрышы α + π/4 α – π/4 α + π/4 α – π/4

120 Процедура α бұрышы баған ұзындығы procedure Pifagor(x0, y0, a, L: real; N: integer); const k = 0.6; { ұзындықтың өзгеруі } var x1, y1: real; { жергілікті айнымалылар } begin if N > 0 then begin x1 := x0 + L*cos(a); y1 := y0 - L*sin(a); Line (round(x0), round(y0), round(x1), round(y1)); Pifagor (x1, y1, a+pi/4, L*k, N-1); Pifagor (x1, y1, a-pi/4, L*k, N-1); end; рекурсивті шақырулар егер N=0 болса, аяқтау Рекурсивті процедура деп өзін өзі шақыратын процедураны айтады

121 Программа program qq; procedure Pifagor(x0, y0, a, L: real; N: integer);... end; begin Pifagor (250, 400, pi/2, 150, 8); end; α бұрышы баған ұзындығы деңгейлер саны x0x0 x0x0 y0y0 y0y0 Ағашты 30 o оңға қалай еңкейтуге болады? ? Pifagor (250, 400, 2*pi/3, 150, 8);

122 "4": Рекурсивті процедураны қолдана отырып, мына фигураны құрастыру: "5": Рекурсивті процедураны қолдана отырып, мына фигураларды құрастыру: Задания

123 Паскаль тілінде программалау Тақырып 11. Анимация

124 Анимация Анимация (ағылш. animation) – экрандағы кескінге жан бітіру. Есеп: 400х400 пиксельді көк квадраттың ішімен 20х20 пиксельді сары квадрат солдан оңға қарай жылжып келеді. Программа өз жұмысын Esc пернесін басқанда немесе сары квадрат көк квадраттың оң жақ жетіне жеткен кезде тоқтатады. Проблема: объектінің экранда қозғалуын қалай кескіндеуге болады? Қосымша: объектінің қозғалысы (x,y) координаталарымен белгіленеді Анимация қағидасы: 1.объектіні (x,y) нүктесінде саламыз 2.бірнеше миллисекундқа кідіру 3.объектіні өшіреміз 4.(x,y) координаталарын өзгертеміз 5.1-қадамға көшеміз

125 «Пернелерді шертуді» қалай іске асыруға болады? Оқиға деп қандай да бір объектінің қалпында өзгерістің болуын немесе пайдаланушының әрекетін айтады. (пернені басу, тышқанды шерту). IsEvent – қолданушы тарапынан қандай да бір әрекеттің болған-болмағандығын анықтайтын логикалық функция. Event – нақты қандай оқиғаның болғандығын анықтайтын процедура. if IsEvent then begin Event(k, x, y); if k = 1 then writeln(Коды бар перне ', x) else { k = 2 } writeln(Тышқан: x=', x, ' y=', y); end; if IsEvent then begin Event(k, x, y); if k = 1 then writeln(Коды бар перне ', x) else { k = 2 } writeln(Тышқан: x=', x, ' y=', y); end; var k, x, y: integer;

126 Esc пернесін басып циклдан қалай шығуға болады? program qq; var stop: boolean; k,code,i: integer; begin stop := False; repeat if IsEvent then begin Event(k, code, i); if (k = 1) and (code = 27) then stop := True; end;... until stop; end; егер бір нәрсе бола қалса... қандай оқиға болды? егер коды 27 (Esc) болатын перне басылса, онда стоп егер тоқтау қажет болса, True циклді іске қосу

127 Процедура (сурет салу және өшіру) procedure Draw(x, y: integer; flag: boolean); begin if flag then Brush(1, 255, 255, 0) else Brush(1, 0, 0, 255); Rectangle(x, y, x+20, y+20); end; procedure Draw(x, y: integer; flag: boolean); begin if flag then Brush(1, 255, 255, 0) else Brush(1, 0, 0, 255); Rectangle(x, y, x+20, y+20); end; (x, y) (x+20, y+20) Идеялар бір процедура суретті салады және өшіреді өшіру = фонның түсімен бояу квадраттың шекарасын өшіріп тастау (негізгі программада) сурет салу (True) немесе салмау (False)? сурет саламыз: қылқаламның түсі – сары суретті өшіреміз: қылқаламның түсі – көк тек қана құю!

128 Толық программасы program qq; var x, y, k, code, i: integer; stop: boolean; procedure Draw(x,y: integer; flag: Boolean); begin... end; begin Brush(1, 0, 0, 255); Rectangle(10, 10, 400, 400); Pen(0, 0, 0, 255); x := 10; y := 200; stop := false; repeat if IsEvent then begin... end; Draw(x, y, True); Delay(10); Draw(x, y, False); x := x + 1; if x >= then stop := true; until stop; end. процедура бастапқы жағдайлары Esc пернесімен шығу шекараға тақалған кезде шығу көк фон 10 мс күтеміз шекараны өшіріп тастау

129 "4": Екі квадрат бір біріне қарама-қарсы бағытта қозғалады: "5": Екі квадрат бір біріне қарама-қарсы бағытта қозғалады және көк квадраттың қабырғасына соқтығысып кері бағытта жылжиды: Тапсырмалар

130 Пернелермен басқару Есеп: көк квадраттың ішінде орналасқан сары квадрат бағыттаушы пернелермен басқарылатындай болуы керек. Пернелердің коды: солға – 37жоғары – 38Esc – 27 оңға – 39 төмен – 40 Проблема: қозғалыс бағытын қалай өзгертуге болады? Шығарылуы: if {оқиға болды} then begin if {перне басулы} then begin {перненің кодын алу - code} if code = 37 then x := x – 1; if code = 38 then y := y – 1; if code = 39 then x := x + 1; if code = 40 then y := y + 1; if code = 27 then stop := True; end; if {оқиға болды} then begin if {перне басулы} then begin {перненің кодын алу - code} if code = 37 then x := x – 1; if code = 38 then y := y – 1; if code = 39 then x := x + 1; if code = 40 then y := y + 1; if code = 27 then stop := True; end; IsEvent Event ( k, code, i); if k = 1 then begin case code of 37: x := x – 1; 38: y := y – 1; 39: x := x + 1; 40: y := y + 1; 27: stop := True; end; егер перне басылған болса, …

131 Программасы program qq; var x, y, k, code, i: integer; stop: boolean; begin... repeat Draw(x, y, True); Delay(20); Draw(x, y, False); until stop; end. program qq; var x, y, k, code, i: integer; stop: boolean; begin... repeat Draw(x, y, True); Delay(20); Draw(x, y, False); until stop; end. procedure Draw(x,y: integer; flag: Boolean); begin... end; if IsEvent then begin... end; Кемшілігі? ? процедура негізгі цикл оқиғаларды өңдеу

132 Жыпылықтауды қалай кетіруге болады? Проблема: ешбір перне басылмағанның өзінде де квадрат әр 20 мс сайын басқа түске боялып тұрады(жыпылықтау!) Бізге қажеттісі: ешқандай оқиға болмаса квадратты басқа түстерге боямау (жыпылықтатпау) Шығарылуы: квадратты бояп тастап, оқиғаны күту Жаңа проблема: оқиғаны қалай күтеміз ? Жаңа проблеманың шығарылуы: бос цикл «оқиға болмайынша ештеме істеме": while not IsEvent do;

133 Программасы program qq; var x, y, k, code, i: integer; stop: boolean; begin... repeat Draw(x, y, True); while not IsEvent do; until stop; end. program qq; var x, y, k, code, i: integer; stop: boolean; begin... repeat Draw(x, y, True); while not IsEvent do; until stop; end. procedure Draw(x,y: integer; flag: Boolean); begin... end; Draw(x, y, False); Event(k, code, i);... while not IsEvent do; процедура квадраттың суретін саламыз оқиғаны күтеміз енді өшіруге болады Нені жақсартуға болады? ?

134 "4": Квадрат бағыттауыш пернелерді басқан бағытта жылжып отырады, алайда көк квадраттың шекарасынан асып кете алмайды: "5": Квадрат үздіксіз қозғалып отырады, бағыттауыш пернелер басылған кезде өз бағытын өзгертеді және көк квадраттың қабырғаларына соқтығысып кері жылжып отырады: Тапсырмалар

135 Айналу Есеп: Жердің Күнді айналу моделін бейнелеу. Проблема: шеңбер бойымен айналу, координаталарды қалай өзгертіп отыруға болады? Шығарылуы: тәуелсіз айнымалы ретінде α –ның айналу бұрышын қолдану (циклде өзгерту) (x 0, y 0 ) α L (x, y) x = x 0 + L · cos(α) y = y 0 – L·sin(α)

136 Процедура procedure Draw(x, y: integer; flag: boolean); const r = 10; begin if flag then Brush(1, 100, 100, 255) else Brush(1, 0, 0, 0); Ellipse(x-r, y-r, x+r, y+r); end; procedure Draw(x, y: integer; flag: boolean); const r = 10; begin if flag then Brush(1, 100, 100, 255) else Brush(1, 0, 0, 0); Ellipse(x-r, y-r, x+r, y+r); end; сурет салу (True) немесе салмау (False)? суретін саламыз: қылқалам түсі – көгілдір суретті өшіреміз: қылқалам түсі – қара тек қана құю! Жердің радиусы (x-r, y-r) (x,y)(x,y) (x+r, y+r)

137 Тұрақтылар мен айнымалылар program qq; const rSun = 60; { Күннің радиусы } L = 150; { Жер орбитасының радиусы } x0 = 200; { Күн центрінің координаталары } y0 = 200; var x, y, { Жердің координаталары } k, code, i: integer; { Event үшін } a, ha: real; { айналу бұрышы, қадам } stop: boolean; { программаны тоқтату белгісі } begin... end. program qq; const rSun = 60; { Күннің радиусы } L = 150; { Жер орбитасының радиусы } x0 = 200; { Күн центрінің координаталары } y0 = 200; var x, y, { Жердің координаталары } k, code, i: integer; { Event үшін } a, ha: real; { айналу бұрышы, қадам } stop: boolean; { программаны тоқтату белгісі } begin... end. procedure Draw(x, y: integer; flag: Boolean); begin... end;

138 Негізгі программа program qq;... begin Brush(1, 0, 0, 0); Fill(1,1); Brush(1, 255, 255, 0); Ellipse(x0-rSun, y0-rSun, x0+rSun, y0+rSun); a := 0; ha := 1*pi/180;{ бастапқы бұрыш, 100 мс-та 1 o қадам} stop := false; Pen(0,0,0,0); { контурларды өшіріп тастаймыз } repeat x := round(x0 + L*cos(a)); y := round(y0 - L*sin(a)); Draw(x, y, True); Delay(100); Draw(x, y, False); a := a + ha; until stop; end. program qq;... begin Brush(1, 0, 0, 0); Fill(1,1); Brush(1, 255, 255, 0); Ellipse(x0-rSun, y0-rSun, x0+rSun, y0+rSun); a := 0; ha := 1*pi/180;{ бастапқы бұрыш, 100 мс-та 1 o қадам} stop := false; Pen(0,0,0,0); { контурларды өшіріп тастаймыз } repeat x := round(x0 + L*cos(a)); y := round(y0 - L*sin(a)); Draw(x, y, True); Delay(100); Draw(x, y, False); a := a + ha; until stop; end. фонды қара түске бояу Күннің суретін саламыз жаңа координаталар ha бұрышына бұрылу 100 мс күтеміз if IsEvent then begin Event(k, code, i); if (k = 1) and (code = 27) then stop := true; end;

139 "4": Күнді айналып жүрген екі планетаның моделін бейнелеу, планеталар бір- біріне қарама-қарсы бағытта қозғалатын болсын: "5": Күн-Жер-Ай жүйесінің моделін бейнелеу: Тапсырмалар

140 Паскаль тілінде программалау Тақырып 12. Кездейсоқ сандар

141 Кездейсоқ сандар Кездейсоқ көріністер: барлық жерде… тиынды лақтыру ("орел" немесе "решка") қардың түсуі броундық қозғалыс телефон байланысында болатын ақаулар радиоэфирдің шуы Кездейсоқ сандар – бұған дейінгі сандардың ретін біліп отырсақ та, келесі санның қандай екені белгісіз болатын сандардың тізбегін айтады. Проблема: компьютерде осыны қалай алуға болады? Мүмкін болатын шешімдері: шу ақауларының сыртқы көздерін пайдалану математикалық түрлендірулерді пайдалану

142 Жалған кездейсоқ сандар Жалған кездейсоқ сандар – бойында кездейсоқ сандардың қасиеті бар, бірақ әрбір келесі сан алдын ала берілген формула бойынша есептелетін сандардың тізбегін айтады. Мысалдар: 1.Кездейсоқ бүтін сандар [0,m) (сызықты конгруэнтті әдіс) 2.Кездейсоқ нақты сандар [0,1] санның бөлшек бөлігі a, c, m - бүтін сандар жай сан мысал, k = 5

143 Кездейсоқ сандардың орналасуы Модель: қар бұршақтары [a,b] кесіндісінің аралығына түседі a b a b орналасуы бірқалыпты бірқалыпты емес Әр түрлі орналастырулардың саны қанша болуы мүмкін? ?

144 Кездейсоқ сандардың орналасуы Ерекшеліктері: орналасу – бұл бір ғана санның емес бүкіл тізбектің сипаттамасы бірқалыпсыздардың саны – көп кез келген бірқалыпсыз орналасуды бірқалыпты орналасудың көмегімен алуға болады. a b a b бірқалыпты орналасу бірқалыпсыз орналасу

145 Паскальдегі кездейсоқ сандардың генераторы [0,N] интервалындағы бүтін сандар: var x: integer;... x := random ( 100 ); { интервал [0,99] } [0,1] интервалындағы бүтін сандар: var x: real;... x := random; { интервал [0,1] }

146 Кездейсоқ сандар Есеп: 400х300 пиксельді тіктөртбұрыштың ішін түстері кездейсоқ нүктелермен бірқалыпты етіп толтыру. Нүктенің кездейсоқ координаталарын қалай алуға болады? x := random ( 400 ); y := random ( 300 ); Бірқалыптылықты қалай алуға болады? random функциясы қолданылса автоматты түрде қамтамасыз етіледі Кездейсоқ түстерді қалай алуға болады? Pen (1, random(256), random(256), random(256)); Point ( x, y );

147 Программа program qq; var x, y, k, code, i: integer; stop: boolean; begin stop := False; repeat x := random(400); y := random(300); Pen(1, random(256), random(256), random(256)); Point(x, y ); if IsEvent then begin Event(k, code, i); if (k = 1) and (code = 27) then stop := True; end; until stop; end. program qq; var x, y, k, code, i: integer; stop: boolean; begin stop := False; repeat x := random(400); y := random(300); Pen(1, random(256), random(256), random(256)); Point(x, y ); if IsEvent then begin Event(k, code, i); if (k = 1) and (code = 27) then stop := True; end; until stop; end. кездейсоқ координаталар кездейсоқ түс Esc пернесін басып шығып кету

148 "4": Пернетақтадан тіктөртбұрыш бұрыштарының координаталарын енгізіп, тіктөртбұрыштың ішін түстері кездейсоқ нүктелермен толтыру керек. "5": Үшбұрыштың ішін түстері кездейсоқ болатын нүктелермен толтыру. (бірқалыпты немесе бірқалыпты емес). Қосымша көмек: бұрышы 45 о болатын теңбүйірлі үшбұрышты алу керек. Тапсырмалар (100,100) (300,200)

149 Паскаль тілінде программалау Тақырып 13. Функциялар

150 Функциялар Функция – нәтижесі қандай да бір мәнге ие болатын көмекші алгоритм (қосалқы программа). Мысалдар:,, есептеу өрнектерді күрделі формулалармен есептеу сұраққа жауап (жай сан ба, әлде жай сан емес пе?) Неліктен? программаның әр жерінде орналасқан бірдей есептеулерді орындау үшін функциялардың жалпыға бірдей кітапханаларын құру үшін Процедурадан айырмашылығы неде? ?

151 Функциялар Есеп: екі санның үлкенін анықтайтын функция құру және оны қолдануға мысал келтіру Функция: формальды параметрлер function Max (a, b: integer): integer; begin if a > b then Max := a else Max := b; end. бұл функцияны нәтижесі

152 Функциялар Ерекшеліктері: тақырыбы function сөзімен басталады функцияда формальды параметрлер процедурадағыдай сипатталады айнымалы параметрлерді пайдалануға болады тақырыптың соңында қоснүктеден кейін нәтиженің типі көрсетіледі функциялар негізгі программадан ЖОҒАРЫ орналасады Max (a, b: integer): integer; function function Max (a, b: integer): ; integer function qq( a, b: integer; x: real ): real; a, b: integer; x: real function Max ( a, b: integer): integer; var

153 Функциялар Ерекшеліктері: жергілікті айнымалыларды жариялауға және пайдалануға болады нәтиже болатын мән - аты функцияның атымен сәйкес келетін айнымалыға жазылады; оны жариялаудың ҚАЖЕТІ ЖОҚ: function Max (a, b: integer): integer; begin... end; function Max (a, b: integer): integer; begin... end; Max := a; function qq (a, b: integer): float; begin... end; function qq (a, b: integer): float; begin... end; var x, y: float; Delphi-де: ! Result := a;

154 Программа program qq; var a, b, max: integer; begin writeln(Екі сан енгіз'); read(a, b); max := Max ( a, b ); writeln(Санның үлкені ', max ); end. program qq; var a, b, max: integer; begin writeln(Екі сан енгіз'); read(a, b); max := Max ( a, b ); writeln(Санның үлкені ', max ); end. function Max (a, b: integer): integer; begin... end; c c c Айнымалылардың, функциялардың және процедуралардың аттары бірдей болмауы керек! ! нақты параметрлер функцияны шақыру

155 Логикалық функциялар Есеп: енгізілген санның - жай сан екендігін анықтайтын функция құру. Ерекшеліктері: жауабы – логикалық мән ( True немесе False ) функцияның нәтижесін if, while шарттарында логикалық шама ретінде қолдануға болады Алгоритм: 2-ден N-1-ге дейінгі аралықтағы бөлгіштердің санын есептейміз, егер олардың саны нөлге тең болмаса енгізілген санның - құрама сан болғаны. count := 0; for i := 2 to N-1 do if N mod i = 0 then count := count + 1; if count = 0 then { N саны – жай сан } else { N саны – құрама сан } count := 0; for i := 2 to N-1 do if N mod i = 0 then count := count + 1; if count = 0 then { N саны – жай сан } else { N саны – құрама сан } for i := 2 to N-1 do if N mod i = 0 then count := count + 1; for i := 2 to N-1 do if N mod i = 0 then count := count + 1; Қалай жақсартуға болады? ?

156 Логикалық функциялар program qq; var N: integer; begin writeln(Бүтін сан енгіз'); read(N); if Prime(N) then writeln(N, ' – жай сан') else writeln(N, ' – құрама сан'); end. program qq; var N: integer; begin writeln(Бүтін сан енгіз'); read(N); if Prime(N) then writeln(N, ' – жай сан') else writeln(N, ' – құрама сан'); end. function Prime (N: integer): boolean; var count, i: integer; begin i := 2; count := 0; while i*i <= N do if N mod i = 0 then count := count + 1; i := i + 1; end; Prime := (count = 0); end; функцияны шақыру нәтижесі – логикалық мән шарт дегеніміз – логикалық мән таңдап алу тек -ге дейін

157 Тапсырмалар "4": 1-ден N-ге дейінгі сандардың қосындысын анықтайтын функция құру және оны қолдануға мысал келтіру. Мысал: Сан енгіз: 100 қосынды = 5050 "5": Шахматты ойлап шығарған адамның N-ші торға неше бидайдың қоюын сұрағанын анықтайтын функция құру. ( 1-шісіне – 1 дән, 2-шісіне – 2 дән, 3-шісіне – 4 бидай дәнін, …) Мысал: Тордың нөмірін енгіз: шісі торда бидай дәні.

158 Тапсырмалар (2-нұсқа) "4": Екі натурал санның ең үлкен ортақ бөлгішін анықтайтын функция құру және оны қолдануға мысал келтіру. Мысал: Екі сан енгіз: ЕҮОБ(14,21)=7 "5": Синус функциясын қатардың қосындысы секілді есептейтін функция құру. (0.001 дәлдікпен) Мысал: Градус түріндегі бұрышты енгіз: 45 sin(45) = x радиан түрінде!

159 Фильмнің соңы