I. Ұйымдастыру бөлімі

II. Үй тапсырмасы I топ тест 1.Мұрын қуысы неше бөлікке бөлінеді? А.2 Ә.3 Б.4 2.Мұрын қуысының ішкі беті: А.100 см 2 Ә.500 см 2 Б.1500 см 2 3.Дыбыс түзу қызметін қаандай мүше атқарады? А.мұрын қуысы Ә.көмей Б.кеңірдек 4.Кеңірдек қабырғасы неден түзілген? А.бұлшық ет ұлпасынан Ә.шеміршекті сақинадан Б.шеміршекті жартылай сақинадан 5.Кеңірдектің жалғасы: А.аңқа мен жұтқыншақ Ә.көмей Б.бронхылар 6.Кеңірдек қалай бөлінеді? А.екі бронхыға Ә.үш бронхыға Б.бронхиолаға 7.Көмейдің ұзындығы ер адамдарда? А.35 Ә.46 Б.44 8.Ұзындығы 9-13 см, диаметрі 15 мм болатын қай тыныс алу мүшесі? А.кеңірдек Ә.көмей Б.өкпе 9.Мұрын қуысының барлық ішкі беті шамамен, А.50 см2 Ә.80см2 Б.100 см2 10.Кеуде қуысында орналасқан шымыр, кеуекті жұп мүшелер? А.өкпе Ә.көмей Б.кеңірдек II топ тест 1.Тыныштық күйде тыныс алу көлемі қандай? А.500 мл Ә.1500 мл Б.3500 мл 2.Тыныс орталығы қайда орналасқан? А.өкпеде Ә.мишықта Б.сопақша мида 3.Тыныс қозғалыстарына не қатысады? А.көкет Ә.қарын бұлшық еттері Б.қабырғааралық бұлшық еттер 4.Тыныштық күйдегі тыныс алу қозғалыстарының мөлшері: А Ә Б Қан оттекпен қай жерде қанығады? А.жүректе Ә.өкпеде Б.бүйректе 6.Өкпе мен ұлпадағы газ алмасу неге байланысты? А.фагаңитоз Ә.диффузия Б.желдету(вентиляция) 7.Альвеолалардың диаметрі қанша? А.0,1-0,2 мм Ә.0,2-0,3 мм Б.0,3-0,4 мм 8.Сыртқы тыныс алуды не дейді? А.ұлпадағы газ алмасу Ә.бауырдағы газ алмасу Б.өкпедегі газ алмасу 9.Адам құрамында қанша % оттек бар? А.79% Ә. 21 % Б. 0,03% 10.Тыныштық күйінде, ересек адамға, минутына қанша оттек қажет? А.400 см2 Ә.300 см2 Б.200 см2

Тест жауаптары 1 а 2 а 3 ә 4 б 5 б 6 а 7 б 8 а 9 б 10 а 1 а 2 а 3 а 4 ә 5 ә 6 ә 7 ә 8 б 9 ә 10 ә

С ө зж ұ мба қ Тыныс алу 1 т ы н ы с а л у

III. Қ ызы ғ ушылы қ ты ояту. «Ребус» Ас адамның арқауы.

Сабақтың тақырыбы: X бөлім. Асқорыту жүйесі. §44. Ас қорытудың маңызы

Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: Оқушыларды ас қорыту жүйесімен таныстыру және олардың білім деңгейін жетілдіру. 2.Дамытушылық: оқушылардың биологиялық танымын ойындар ойнау арқылы, логикалық тапсырмалар арқылы шығармашылық қабілетін дамыту. 3.Тәрбиелілік: оқушыларды өз ойын еркін жеткізе білуге,дұрыс тамақтанудың маңызын біле отырып,өзінің тамақтану тәртібіне сын көзбен қарауға үйрету, салауатты өмір салтына тәрбиелеу.

Тамақ өнімдерінің организмге сіңірілетін заттарға ұсақталу және ыдырау процестері ас қорыту деп аталады. Тамақтың ыдырау процесінде құрамында әр түрлі ферменттер бар ас қорыту сөлі маңызды рөл атқарады. Ферменттер-нәруыз текті заттар.

Тамақ өнімдері Өсімдіктекті Жануартекті

Май 19 % Қоректік заттар Нәруыз % Көмірсу 0,6 % Мин.тұз 5,8 % су % Дәрумен

Нәруыздар- организмнің негізгі құрылыс материалы болып табылады.Олар ұлпалардың тіршілік әрекеті процесінде жойыған жасушаларды қалпына келтіруге және жаңа жасушалардың түзілуіне қатысады. Өсіп келе жатқан жас организмге өте қажет. Нәруыз ет,балық,жұмыртқа,сүзбе,бұршақтарда, т.б.болады. Нәруызға тәуліктік қажеттілік 100 г құрайды. Көмірсулар- организмдегі негізгі энергия көзі. Бұлар өсімдіктекті өнімдерде көп мөлшерде крахмал түрінде болады.Олар картоп,ұн,жарма,қызылша және басқа көкөністер мен жемістерде көп мөлшерде бар. Көмірсуларға деген тәуліктік қажетсіну г.

Майлар- құрылыс материалы ретінде жасуша мембранасының құрамына кіреді. Бірақ майлар, негізінен, энергия көзі ретінде пайдаланылады. Кейбір майлар құрамында А, Д, Е, К витминдері болады. Сүт өнімдері, жұмыртқа, ет және өсімдіктекті тамақта майлар көп мөлшерде болады. Майлардың тәуліктік мөлшері г. Витаминдер- алмасу процесетріне белсенді қатысады да, организмнің, әсіресе бала және жасөспірім кезде өсуі мен дамуына күшті әсен етеді. Витаминдер өсімдіктекті және жануартекті тамақ құрамында болады, олардың кейбіреулері адам ішегінде өндіріледі. Витаминдердің жеткіліксіз мөлшерінен организм әлсіреп, әр түрлі аурулар – авитаминоз пайда болады. Организмге милиграммен өлшенетін шамалы мөлшерде витаминдер қажет.

Минералды тұздар- адам организміне тамақпен бірге түседі. Олар сүйек пен тіс құрамына кіреді, зат алмасуға қатысады, тіршілікке маңызды әр түрлі қызмет атқарады. Су- адам организмінде дене массасының, шамамен, 60-65% - ын құрайды. Су көп мөлшерде қан плазмасында, лимфа, ас қорыту сөлінде болады. Организмде су әр түрлі заттардың еріткіші рөлін атқарады, көптеген химиялық реакциялар судың қатысуына байланысты. Сусыз тіршілік жоқ. Тәулігіне адамға 1,5-2,5 л су қажет.

Биологиялық есеп. Есеп 1. Егер бір адамға тәулігіне 6 грамм тұз жеткілікті болса,әр отбасыға бір айда,бір жылда қандай мөлшерде тұз жұмсалады? Әр оқушы өз отбасына есептеп шығаруға болады. Есеп 2 Тамақтанған кезде әр адам 1 грамм нанды шығындайды халқы бар қалада бір жылда қанша нан шығындалады? (6 гр · отбасы саны) ·30 = (6 гр · отбасы саны) ·365 = (1 гр · 4 мезгіл) · = = = 600 кг. 600 кг · 365 = кг = = 219 т

Б і л і м ж ү й е с і. Ғажайып ондық

Ғажайып ондық 2 Адам организмі үшін тамақтың рөлі қандай? 1 Қоректік заттар дегеніміз не? Ас қорыту дегеніміз не? Ас қорыту сөлі мен ферменттердің рөлі қандай? Тамақ өнімдері деген не? Адам организміндегі нәруыздардың рөлі? 8 7 Көмірсулар қандай тағам құрамында кездеседі? Майлардың рөлі қандай? Балалар мен жасөспірімдер организміне витаминдердің әсері? Су мен минералды тұздардың ерекшеліктері мен қызметі қандай?

Зерттеушілердің айтуынша осы 10 тағамды дастарханыңызға үнемі қоятын болса -ңыз жас,әрі ақыл- ойыңыз сергек бола отырып,90 жасқа дейін өмір сүре аласыз. Ғажайып ондық

Білгенге маржан... Адам тамақ ішу үшін өмір сүрмейді, Бірақ өмір сүру үшін тамақтанады. Дәрігерлердің жорамалдауынша адам бала кезден ішкен тағамы ми жасушаларының қалыптасуына тікелей ықпал ететіні байқалған.Ол,әрине,бірден білінбейді.Жасы ұлғайғанда ми қызметінің бұзылуы бала кезде ішкен астың жұғымсыз болғанынан көрінеді. Дәл уақытында ішкен тағам бронхит,эмфизема ауруларының дамуынан сақтандырса,кейбір тағамдар адам бойындағы түрлі бактерияларды,вирустарды дәріден кем жоймайды екен.Жұғымды тағам аллергиялық тұмауды әлсіретеді,кетіреді. (Мұсылман күнтізбесі.Алматы.2004.)

25 % таңертең 40% түс 15% сәске 20% кеш 4 IV. Есте сақтаңыз!

Түйін Ылап – ұғпыл некші са,қазғаанс үсткен сат Апыл – ғұпыл ішкен ас, асқазанға түскен тас.

VI. Үйге тапсырма: §44.Менің тамақтану мәдениетім эссе жазып келу. VII. Бағалау.

Жарайсыңдар

Пайдаланған әдебиеттер: 1.Биология 8- сыныпқа арналған оқулық. Авт: Е.Очкур.Л.Аманжолова. Р.Жұмабаева.Алматы.Мектеп Биолог анықтамалығы журналы 4.Биологияны оқыту әдістемесі Авт: Б.М.Тәжіғұлова, Д.Е.Мусина Ақтөбе, Мұсылман күнтізбесі.Алматы.2004.

Артық заттарды алып таста