OZBEKISON RESPUBLIKASI OLIY VA ORTA MAXSUS TALIM VAZIRLIGI GULISTON 2-AKADEMIK LITSEYI OZBEK TILI VA ADABIYOTI KAFEDRASI MAVZU: ABDULLA QODIRIY
REJA: 1. Abdulla Qodiriyning hayoti va ijodi. 1. Abdulla Qodiriyning hayoti va ijodi. 2. Abdulla Qodiriyning ijod yoli. 2. Abdulla Qodiriyning ijod yoli. 3. Abdulla Qodiriy yaratgan asarlari. 3. Abdulla Qodiriy yaratgan asarlari.
ABDULLA QODIRIYNING HAYOT VA IJOD YO'LI ( ) Abdulla Qodiriy bor-yo'g'i qirq to'rt yil umr ko'rdi. Shundan atigi yigirma yili qizg'in ijtimoiy faoliyat va badiiy ijodga bag'ishlandi. Shu yigirma yil ham keskin kurashlar, alg'ov-dalg'ovlar, ta'qibu tahdidlar ichida o'tdi. Bu zabardast siymo o'zining noyob iste'dodi, mislsiz jasorati bilan shu qisqa davr ichida xalqimiz ma'naviyati, madaniyati, adabiyoti tarixida yorqin iz qoldirdi, ko'p lsrlik milliy adabiyotimiz rivojida ulkan burilish yasagan, yangi bosqichni boshlab bergan nodir asarlar yaratdi. Adib «O'tkan kun1ar», «Mehrobdan chayon» asarlari bilan o'zbek romanchiligiga asos soldi. Bu roman1ar orqali xalq ilk bor xuddi tiniq ko'zgudagidek o'zini, o'zligini, kuch1i va ojiz jihatlarini ko'rdi. Bu roman1ar zamonaviy jahon adabiyotining nodir namunalari bilan bir qatorda turadi.
Bo'lg'usi buyuk adib 1894-yil bahorida Toshkentning mashhur Eshonguzar mahallasida Qodir bobo oilasida dunyoga keldi. Adibning otasi ko'pni ko'rgan odam bo'lgan, yigitlik chog'larida xon, beklar qo'lida sarbozlik qilgan, rus bosqini paytida (1865) Toshkent mudofaasida qatnashgan; qariganida savdogarchilik, dehqonchilik bilan kun ko'rgan. Onasi Josiyat bibi ( ) Qodir boboga to'rtinchi xotin edi, Abdul1a dunyoga kelganida otasi yoshlarda bo'lgan. Bu g'aroyib qariya sarguzashtlari adibning qator asarlari, xususan, tarixiy romanlarining tug'ilishida muhim rol o'ynagan. Bo'lg'usi buyuk adib 1894-yil bahorida Toshkentning mashhur Eshonguzar mahallasida Qodir bobo oilasida dunyoga keldi. Adibning otasi ko'pni ko'rgan odam bo'lgan, yigitlik chog'larida xon, beklar qo'lida sarbozlik qilgan, rus bosqini paytida (1865) Toshkent mudofaasida qatnashgan; qariganida savdogarchilik, dehqonchilik bilan kun ko'rgan. Onasi Josiyat bibi ( ) Qodir boboga to'rtinchi xotin edi, Abdul1a dunyoga kelganida otasi yoshlarda bo'lgan. Bu g'aroyib qariya sarguzashtlari adibning qator asarlari, xususan, tarixiy romanlarining tug'ilishida muhim rol o'ynagan.
Adib ijodiy fao1iyatining boshlanishi 10-yi11aring o'rtalariga to'g'ri keladi. O'sha kezlari «Sadoi Turkiston», «Samarqand», «Oyna» kabi gazeta vajumallar bilan tanishib, ularda qatnashish istagi tug'i1adi. «Sadoi Turkiston» gazetasining 1914-yili aprel sonida Abdulla Qodiriy imzosi bilan «Yangi masjid va maktab» sarlavhali xabar bosilgan. Shu tariqa matbuotda Abdul1a Qodiriy nomi paydo bo'ldi. Oradan ko'p o'tmay «Millatimga», «Ahvo1imiz» she'rlari, «Baxtsiz kuyov» dramasi, «Juvonboz» hikoyasi (1915) chiqdi. Bu asar1ar Qodiriyning badiiy ijoddagi dastlabki izlanishlari bo'lib, ular o'sha davming taraqqiyparvar harakati -jadidchilik g'oyalari bilan sug'orilgan, jadid adabiyoti ta'sirida yozilgan edi. Ularda Qodiriy qoloq odatlami tanqid ostiga oladi, millatni o'zligini anglashga, yangilikka da'vat etadi. Oradan sal fursat o'tib «Uloqda» hikoyasi (1916) bosildi. Bu hikoya faqat Qodiriyning yutug'i bo'lib qolmay, 10- yillar o'zbek adabiyotidagi yaxshi realistik hikoyaning namunasidir. Adib ijodiy fao1iyatining boshlanishi 10-yi11aring o'rtalariga to'g'ri keladi. O'sha kezlari «Sadoi Turkiston», «Samarqand», «Oyna» kabi gazeta vajumallar bilan tanishib, ularda qatnashish istagi tug'i1adi. «Sadoi Turkiston» gazetasining 1914-yili aprel sonida Abdulla Qodiriy imzosi bilan «Yangi masjid va maktab» sarlavhali xabar bosilgan. Shu tariqa matbuotda Abdul1a Qodiriy nomi paydo bo'ldi. Oradan ko'p o'tmay «Millatimga», «Ahvo1imiz» she'rlari, «Baxtsiz kuyov» dramasi, «Juvonboz» hikoyasi (1915) chiqdi. Bu asar1ar Qodiriyning badiiy ijoddagi dastlabki izlanishlari bo'lib, ular o'sha davming taraqqiyparvar harakati -jadidchilik g'oyalari bilan sug'orilgan, jadid adabiyoti ta'sirida yozilgan edi. Ularda Qodiriy qoloq odatlami tanqid ostiga oladi, millatni o'zligini anglashga, yangilikka da'vat etadi. Oradan sal fursat o'tib «Uloqda» hikoyasi (1916) bosildi. Bu hikoya faqat Qodiriyning yutug'i bo'lib qolmay, 10- yillar o'zbek adabiyotidagi yaxshi realistik hikoyaning namunasidir.
A. Qodiriy matbuot, jumalistika sohasidagi bilim va malakasini oshirish maqsadida yillarda Moskvadagi oliy jumalistika institutida ta'lim oladi, Moskvada o'qigan kezlarda ham respublika matbuoti bilan aloqasini uzmaydi. Qodiriy boshda oktabr inqilobi tufayli jasorat oldik», «so'z erkinligi oldik» deb quvonadi, bor ovoz bilan haqiqatni aytish, yozishga chog'lanadi. U hayotdagi ayrim yangi1ik1ari olqish1ash, himoya qilish bilan barobar yangi hayot yo'lidagi xilma-xi1 to'siqlami fosh etishga, sho'ro voqealigiga xos ziddiyatlami, siyosatdagi xato va kamchi1ik1ari xolis turib ko'rsatishga jazm etadi. Ammo uning bu urinish1ari birin-ketin zarbaga uchray boshlaydi yili «Mushtum»da bosilgan «Yig'indi gaplaf» hajviyasidagi hayotdagi kamchi1ik1ar, hukumat rahbarlari haqidagi tanqidiy gaplar uchun «aksilinqilobiy harakat qilganlik»da ayblanib qamoqqa olinadi. A. Qodiriy matbuot, jumalistika sohasidagi bilim va malakasini oshirish maqsadida yillarda Moskvadagi oliy jumalistika institutida ta'lim oladi, Moskvada o'qigan kezlarda ham respublika matbuoti bilan aloqasini uzmaydi. Qodiriy boshda oktabr inqilobi tufayli jasorat oldik», «so'z erkinligi oldik» deb quvonadi, bor ovoz bilan haqiqatni aytish, yozishga chog'lanadi. U hayotdagi ayrim yangi1ik1ari olqish1ash, himoya qilish bilan barobar yangi hayot yo'lidagi xilma-xi1 to'siqlami fosh etishga, sho'ro voqealigiga xos ziddiyatlami, siyosatdagi xato va kamchi1ik1ari xolis turib ko'rsatishga jazm etadi. Ammo uning bu urinish1ari birin-ketin zarbaga uchray boshlaydi yili «Mushtum»da bosilgan «Yig'indi gaplaf» hajviyasidagi hayotdagi kamchi1ik1ar, hukumat rahbarlari haqidagi tanqidiy gaplar uchun «aksilinqilobiy harakat qilganlik»da ayblanib qamoqqa olinadi.