Пияз тұқымдастар

Пияз тұқымдастар – даражарнақтылар класы лалагүлділер қатарына жататын даражарнақты өсімдіктер (83-сурет). Бұлар пиязшықты, кейде түйнек-пиязшықты және тамырсабақты, көпжылдық өсімдіктер болып табылады. Таспа тәрізді немесе сопақша жапырақтары жалпақ және түтікшелі болып келеді. Пиязшығы мен жапырақтарында сүтті шырын болады. Гүлдері – ұсақ, жай шатыршагүлге жиналады. Күлтелері қызғылт, ақ, күлгін және қаңқызыл түсті. Гүлдері жапырақсыз гүлсидамның ұшында дамиды. Гүлдері ашылғанға дейін бүкіл гүлшоғырының сыртын мөлдір қабықша қаптайды. Гүл жарған соң қабықша құрап қалады. Пияз тұқымдастарды бунақденелілер тозаңдандырады. Жемісі – қауашақ. Пияз тұқымдастарды тұқымынан да, өсімді мүшесінен де көбейтуге болады. Тұқымдары жел, құмырсқалар, жануарлар арқылы таралады. Ғаламшарымызда пияз тұқымдастардың 650-ге жуық түрі таралған. Қазақстанда олардың 110-ға жуық түрі өседі. Пияз тұқымдастар – азықтық, мал азықтық, дәрілік және сәндік бағалы өсімдіктер.

Сарымсақ (Чеснок) пияз тұқымдастарына жататын шөп тәріздес өсімдік. Отаны Оңтүстік Шығыс Азия. Жабайы сарымсақ екі жылдық, ал шаруашылық мақсатында өсірілетін сарымсақ бір жылдық. Сарымсақтың дәмі ащы, иісі өткір. Оның себебі құрамындағы эфир майында жатыр. Ауызды сасытып жағымсыз иіс шығаратын да қасиеті бар. Сарымсақ көне заманнан бері мәдени өсімдік ретінде өсіріледі. Көне Египеттегі папирустардағы жазуларда сарымсақтар жайлы мәліметтер болған. Мысалы, әйгілі пирамиданы салушар сарымсақты тамақ ретінда пайдаланған. Сарымсақ жетіспей қалған кезде олар шу көтерген. Ал ертедегі Римдік император Нерон сарбаздардың батылдығын арттыру үшін оларға сарымсақ жеуді бұйырған.

Сарымсақ өсімдігі туралы Сарымсақтың өнімі жер астында өседі. Жер құнарлы әрі жұмсақ болса, сарымсақтың көлемі де үлкен болады. Сарымсақтың өнімі бернеше кішкене бөлікшелерден (тістерден) тұрады. Олардың сарымсақтың ұрығы ретінде егеді. Өсіп тұрған кезінде жапырағынан жебе тәрізді үрықтанған бөлігі шығады. Оны майға қуыруға, тамаққа қосуға болады. Сол ұрықтанған гүлін дер кезінде суырып алып тастау қажет. Егер алынбаса, сарымсақ өсімдігінің барлық күші ұрықтануға кетеді де, жер астындағы өнімі дамымай, кішкентай болып қалады.

Сарымсақтың пайдасы Сарымсақты әлемнің кез-келген елінен кездестіре аласыз. Тамақ жасау кезінде астың дәмін келтіру үшін пайдаланады. Медицинада табиғи антибиотик болып саналады. Өйткені, сарымсақ вирустарға қарсы жақсы қорғаныс болады. Көптеген халықтың халық медицинасында маңызды рөлге ие өсімдіктің бірі осы сарымсақ. Ертедегі Гректер мен Римдіктер: Сарымсақ сарбаздарға батылдық, өжеттік береді деп сенген. Қытайдағы халық медицинасында ас қорту жолдары мен тыныс алу жолдарына қатысты ауруларды емдеуге және оба мен тырысқақ індеттерінен қорғану үшін сарымсақ пайдаланылды. Орыс халқы сарымсақты уды кетіру үшін, жылан шаққандашипа болу үшін, жұқпалы індеттерден сақтану үшін пайдаланған. Тіпті, Қытайда әйелдердің еттекір циклі бұзылған кезде, тері ауруларын емдеу кезінде, ревматизм ауруына қарсы және авитаминозға қарсы пайдаланған екен.

Сарымсақ ертеден-ақ суық тиіп ауырға адамдарға ем-дом жасау үшін пайдаланылды. Алайда, ол кезде сарымсақтың аурға қарсықалай күресетіндігі белгісіз болатын. Сарымсақтың сырын Израильдік Давид Мирельман есімді дәрігер ашты. Сондағысы, сарымсақ өзінің құрамындағыаллицин химиялық қосылысының арқасында адам бойындағы ауру туғызатын зиянды микробтарды өз бойына жұтып алуға бейім екен. Күн сайынғы тамақта гр. сарымсақ жеп тұру денсаулыққа пайдалы. Сарымсақ пияз (жуа) секілді ауыз қуысымен асқазан жарасына зиянын тигізбейді. Осы қасиеті де оны пияздан маңыздырақ қылады. Сарымсақ адам ағзасындағы зиянды майларды ерітеді, қан қысымын төмендетеді. Одан басқа, жыныстық белсенділікті арттырады, етеккірді жақсартады.

Ерекше жағдай Сарымсақ адам денсаулығына жан- жақты пайдалы болғанымен ВИЧ-ке қарсы егілген, қабылданған дәрілердің белсенділігін жояды екен. Бұл жөнінде америкалық бір топ фармацефт ғалымдар өздерінің зерттеулеріне сүйеніп айтқан.

Сарымсақтың құрамы Сарымсақ иісі жағымсыз болғанымен өте пайдалы. Ол жайлы жоғарыда аз да болса жаздық. Енді құрамына тоқталайық. Сарымсақтың құрамында B және C тобына жататын дәрумендер, магний, фосфор, йод, кальций, хлор, темір, марганец, мыс, көмірсулар және тағы да басқа микроэлементтер бар. Басым бөлігі судан, көмірсулардан, одан кейін, ақуыздардан тұрады. Аздаған мөлшерде майлар болады. Солардың бірі эфир майы.

Қызықты мәліметтер. Әлем бойынша сарымсақты ең көп экспорттайтын ел Қытай. Жылына 12 миллионнан астам тонна сарымсақты шет елдерге сатады. Одан кейін Үндістан мен Оңтүстік Көрея елдері жылы шошқа тұмауы өршіп тұрған кезде қытайлықтар арасында Сарымсақ шошқа тұмауына қоарсы қоған болады деген сөз тарап, елдегі сарымсақтың бағасы 40 есеге дейін қымбаттаған. Адамдар үшін пайдалы болған сарымсақ иттер мен мысықтар үшін улы болып саналады. Маса шаққан жерге сарымсақтың шырынын жақса, ол жерде зиянды заттар қалмайды.

ТЫ Ң ДА Ғ АНДАРЫ Ң ЫЗ Ғ А РАХМЕТ!!!