САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: Абайдың табиғат лирикасы Қазақ тілі 9 В сынып Мұғалім: Сералиева Мәдина Жүрсінқызы

Сабақтың мақсаты: 1. Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдерді қайталау, оның жасалу жолдарын бекіту; 2. а) Қазақстанның қорықтары жайлы білімін бекіте кале табиғатты қорғауға, қоршаған ортаны сүюге шақыру, экологиялық тәрбие беру; ә) Абайдың табиғат лирикасы туралы мәлімет бере отырып, ақынның шығармашылығын оқушыларға терең меңгерту; ә) Абайдың табиғат лирикасы туралы мәлімет бере отырып, ақынның шығармашылығын оқушыларға терең меңгерту; 3. Жаңа сөздермен оқушылардың сөздік қорын дамыту, ауызекі сөйлеу дағдысын қалыптастыру.

Құрмалас сөйлем

Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем Басыңқыдағы іске бағыныңқыда айтылған іс немесе бағыныңқыдағы іске басыңқыдағы іс қарсы қойыла айтылған сабақтасты қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем деп атаймыз.

Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем Сұрақтары: Қайтсе де? Не есть де? Қайткенмен? Не еткенмен? А) Есімшеге көмектес септік – мен жалғауы қосылуы арқылы. Күн жарқырап тұрғанмен, қатты аяз. Ә) Шартты райлы етістікке да, де шылауы жалғас келуі арқылы. Тез жүрсе де, пойызға үлгермей қаллоды. Б) – а, -е, -й жұрнақты көсемше түрінен болады. Сабақ оқуға уақыттары аз бола тұра, емтиханды жақсы тапсырды.

Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемді табыңыз. Ол сөйлемге синтаксистік талдау жасаңыз. 1. Тыңдаушы ықыласты бокса, сөйлеуші шопен болады. 2. Ыбырайдың әкесі арте қайтыс болып, ол атласы Балқожа бидің тәрбиесінде өсті. 3. Маржан қатты шарап келгендіктен, жөнді сөйлеспеді. 4. Көктем келгенімен, күн әлі де салқын. 5. Көпжасар кітап алмақ болып кітапханаға барды.

Алматы қорығы Қазақстандағы ең бай қорықтардың бірі. Іле Алатауының орталығында 1931 жилы ұйымдастырылды. Жер көлемі 71 мың гектар. Қорықта бұғы, елік, арқар, тауешкі, таутеке, жайран, қабан, жайра, суыр, барыс, ілбісін, аю, түлкі, борсық; құстан ұлар, шіл, кекілік, қырғауыл, тазқара, бүркіт және басқалары бар. Қазақстандағы ең бай қорықтардың бірі. Іле Алатауының орталығында 1931 жилы ұйымдастырылды. Жер көлемі 71 мың гектар. Қорықта бұғы, елік, арқар, тауешкі, таутеке, жайран, қабан, жайра, суыр, барыс, ілбісін, аю, түлкі, борсық; құстан ұлар, шіл, кекілік, қырғауыл, тазқара, бүркіт және басқалары бар.

Қорғалжын қорығы Теңіз-Қорғалжын ойпатының оңтүстік- батыс бөлігін алып жатыр. Бұл – еліміздегі ең ірі табиғи қорық, ол Астананың оңтүстік- батысынан 130 шақырым қашықтықта орналасқан. Теңіз- Қорғалжын ойпаты дала мен шөл даланың түйісінде, Қазақ ұсақ шоқыларын Көкшетау қыраттарынан бөле- жара орналасқан. Теңіз-Қорғалжын ойпатының оңтүстік- батыс бөлігін алып жатыр. Бұл – еліміздегі ең ірі табиғи қорық, ол Астананың оңтүстік- батысынан 130 шақырым қашықтықта орналасқан. Теңіз- Қорғалжын ойпаты дала мен шөл даланың түйісінде, Қазақ ұсақ шоқыларын Көкшетау қыраттарынан бөле- жара орналасқан. Қазір қорыққа дүниежүзілік табиғи мұра аймағы мәртебесі берілген. Қазір қорыққа дүниежүзілік табиғи мұра аймағы мәртебесі берілген.

Марқакөл қорығы Шығыс Қазақстан облысында, Оңтүстік Алтайдың шығысында Марқакөлқазаншұңқырында орналасқан. Ол солтүстігінде Күршім, оңтүстігінде Азутау жоталарының арасында орналасқан Алтайға тән тектоникалық ойпатты алып жатыр. Көл 1 449,3 метрлік абсолюттік биіктікте жатыр. Ең биік нүктесі 3304,5 метр.

Ақсу-Жабағылы қорығы 1927 жилы құрылған. Атауы екі өзеннің атынан құралған: Ақсу және Жабағылы. Әсіресе Ақсу өзені өзінің өтуге ыңғайсыз тік жағасымен ерекшеленеді. Жалпы ауданы - 85,3 мың га. Мұнда Талас Алатау солтүстік-батыс шатқалы мен Өгем шатқалының көркем биік таулы ландшафты кіреді. Қорықта өсімдіктің 1404 түрі, аңдардың 47 түрі, құстың 239 түрі микен етеді.

Наурызым қорығы 1934 жилы Қазақстанның ең оңтүстік массивіндегі қарағай романы орналасқан Наурызым қарағайлы романын, және суда жүзетін жұмыртқалы құстардың микені көлдерді сақтау мақсатында құрылған. Аумағы - 87,7 мың га. Қорықта өсімдіктің 961 түрі, 39 түрлі аңдар мен 239 түрлі құстар кездеседі. Ерекше тіршілік иелерінің қатарына өте сирек кездесетін ақ қарқара жатады жилы Қазақстанның ең оңтүстік массивіндегі қарағай романы орналасқан Наурызым қарағайлы романын, және суда жүзетін жұмыртқалы құстардың микені көлдерді сақтау мақсатында құрылған. Аумағы - 87,7 мың га. Қорықта өсімдіктің 961 түрі, 39 түрлі аңдар мен 239 түрлі құстар кездеседі. Ерекше тіршілік иелерінің қатарына өте сирек кездесетін ақ қарқара жатады.

Барсакелмес қорығы Қызылорда облысында 1939 жилы құрылған. Арал теңізінің Қызылорда облысында 1939 жилы құрылған. Арал теңізінің біратаулы аралында орналасқан. Аумағы – 30 мың га. Флорада 250 түрлі өсімдік саны бар. Жануарлар әлемінде 56 түрлі жануарлар түрлері - құлан, жайран, сайтғақ, қарсақ, қасқыр тіршілік етеді. Құстың 203 түрі бар. біратаулы аралында орналасқан. Аумағы – 30 мың га. Флорада 250 түрлі өсімдік саны бар. Жануарлар әлемінде 56 түрлі жануарлар түрлері - құлан, жайран, сайтғақ, қарсақ, қасқыр тіршілік етеді. Құстың 203 түрі бар.

Абай Құнанбаев ( ) Абай Құнанбаев 1845 жилы Семей облысының Шыңғыстау өңiрiнде дүниеге келген. Алғашинда Абай өз аулында жалдамалы молдаван бiлiм аллоды. Кейiн ауқатты Құнанбай баласын Семейдегi Ахмет Ризаның медресесiне оқуға бердi. Медреседе ол Шығыс әдебиетiн көп оқыды, қаладағы орыс мектебiне барып жүрдi. Мектепте жүрген шағында ақындық талабын байқата баста ты. Алайда аға сұлтан Құнанбай Абайдың қаладағы оқуын аяқтатпады. Абайдың әндерi, өлеңдерi қазақ дала сына кең тамады. Абай шығармаларының терең пәлсапалық ойлары – кейінгі ұрпаққа қалған өшпес мұра. Абай Құнанбаев 1845 жилы Семей облысының Шыңғыстау өңiрiнде дүниеге келген. Алғашинда Абай өз аулында жалдамалы молдаван бiлiм аллоды. Кейiн ауқатты Құнанбай баласын Семейдегi Ахмет Ризаның медресесiне оқуға бердi. Медреседе ол Шығыс әдебиетiн көп оқыды, қаладағы орыс мектебiне барып жүрдi. Мектепте жүрген шағында ақындық талабын байқата баста ты. Алайда аға сұлтан Құнанбай Абайдың қаладағы оқуын аяқтатпады. Абайдың әндерi, өлеңдерi қазақ дала сына кең тамады. Абай шығармаларының терең пәлсапалық ойлары – кейінгі ұрпаққа қалған өшпес мұра.

Табиғат лирикасы Сыншы Композитор Философ Махаббат лирикасы Аудармашы Ұлы ақын

Лирика Бүгін біз Абайдың табиғат лирикасы жайында сөз етпекпіз. Ең аллодымен «лирика»денег сөзге түсініктеме беріп алайық. Лирика денегіміз - ақынның ішкі жан- дүниесінің сезім күшімен тебірене толқуы, өз басының көңіл-күйі, күйініш-сүйініші. басының көңіл-күйі, күйініш-сүйініші. Лириканың 4 түрі бар. 1. Философиялық 2. Саяси 2. Саяси 3. Махаббат 4. Табиғат.

АБАЙДЫҢ ТАБИҒАТ ЛИРИКАСЫ Абайдың табиғат лирикасы жалаң келмей, жамыраңқы каледі. Оның пейзажи қимылға, адаменя қарым-қатынасқа, мағыналыққа толы. Абайдың пейзажи біздің қанымызға дарып, санамызға сіңіп кеткен. Көктем келсе, біз Абайдың сөгілген бұлтын, ойнаған найзағайын ейске аламыз. Жаз шықса, біз Абайдың көкорай шалғынына аунағандай боламыз. Күз бокса, біз Абайдың дымқыл су бүріккен тұманына шомылғандай әсерленеміз. Қыс түссе, біз қалтыраған ақ сақаллоды шаллоды көз аллодымызға елестетеміз. Абайдың самары, сағымы, желі, жаңбыры, үскірігі, аязы баяғы күйінде тұрғандай сезінеміз. Оның байлығы баршамызға жетіп жататындай. Абайдың бір ұлылығы осында. Абайдың табиғат лирикасы жалаң келмей, жамыраңқы каледі. Оның пейзажи қимылға, адаменя қарым-қатынасқа, мағыналыққа толы. Абайдың пейзажи біздің қанымызға дарып, санамызға сіңіп кеткен. Көктем келсе, біз Абайдың сөгілген бұлтын, ойнаған найзағайын ейске аламыз. Жаз шықса, біз Абайдың көкорай шалғынына аунағандай боламыз. Күз бокса, біз Абайдың дымқыл су бүріккен тұманына шомылғандай әсерленеміз. Қыс түссе, біз қалтыраған ақ сақаллоды шаллоды көз аллодымызға елестетеміз. Абайдың самары, сағымы, желі, жаңбыры, үскірігі, аязы баяғы күйінде тұрғандай сезінеміз. Оның байлығы баршамызға жетіп жататындай. Абайдың бір ұлылығы осында.

Өлеңдерді оқыңдар, ақынның табиғат лирика сына назар ударыңдар Қыс Ақ киімді, денелі, ақ сақаллоды, Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды. Үсті-басы ақ қырау, түсі суық, Басқан жері сықырлап келіп қаллоды. Жазғытұры Жазғытұры қалмайды қыстың сыры, Масатыдай құлпырар жердің жүзі. Жан-жануар, адамзат анталаса, Ата-канадой елжірер күннің көзі.

Желсіз түнде жарық ай Желсіз түнде жарық ай, Сәулесі суда дірілдеп, Ауылдың жаны терең сайт, Тасыған өзен күрілдеп. Қалың ағаш жапырағы Сыбырласып өзді-өзі, Көрінбей жердің, топырағы, Құлпырған жасыл жер жүзі. Тау жаңғырып, ән қосып Үрген ит пен айтаққа. Келмеп пе едің желто сыпь Жолығуға аулаққа?

Сөздікпен жұмыс: Жалаң – отдельный Жамыраңқы – многогранный Толы – полный Дарып – внедряться, впитаться Сіңіп кеткен – впитался Сөгілген – распороться Көкорай шалғын – луг Аунағандай боламыз – как будто повалялись Бүріккен – брызгать Әсерленеміз – вдохновиться Қалтыраған – дрожащий Самалы – ветерок Сағымы – мираж Баршамызға – всем Үскірігі – лютый мороз Жетіп жататындай - хватит

Тест сұрақтарына жауап беру 1. Абай Құнанбаев кім? а) ақын ә) дәрігер б) әртіс 2. Абай жасынан қандай балды? а) ақылсыз ә) ынталы, зверек б) білімсіз 3. Абай Құнанбаев қайда оқыды? а) училище де ә) института б) мерседес б) мерседес 4. Ақын қысты кімге теңеген? а) гүлге ә) малға б) адамға 5. Ақ киімді сөзін удар. а) белая борода ә) белая одежда б) белая бумага 6. Абайдың шин аты кім? а) Әбдікәрім ә) Ибраһим б) Әбдірахман 7. Абай қай жилы труды? а) 1845 ә) 1935 б) Абай Құнанбаев қайда оқыды? а) Қостанайда ә) Алматыда б) Семейде 9. Абай қазақ халқын неге шақырды? а) мәдениетке, білімге ә) ойнауға б) қыдыруға 10. Зерек сөзін удар а) умный ә) способный б) красивый

Сұрақтар: 1. Абай Құнанбаев кім? 2. Ол қай жилы туған? 3. Абай жасынан қандай балды? 4. Абайдың табиғат лирика сына арналған қандай өлеңдерін білесіңдер? 5. Әкесі оны қайда оқуға береді? 6. Абай кімнің шығармаларымен танысады? 6. Ол қазақ халқын неге шақырады?

Үйге тапсырма: 1. Абайдың табиғат лирикасы мәтінін оқу, түсінік айту; – бет, 4-тапсырма. Берілген сөйлемдерге синтаксистік талдау жасаңдар. Септік жалғауларын анықтаңдар.