Асаблівасці мовы сучасных аўдыявізуальных СМІ Беларусі Міхалевіч Дарына Вітальеўна Навуковы кіраўнік: кандидат філалагічных навук, дацэнт Цікоцкі Аляксандр Міхайлавіч

Змены, якія адбываюцца ў грамадстве, адлюстроўваюцца ў сваю чергу і ў сродках массовой інфармацыі. Назіраецца тэндэнцыя да дэмакратызацыі мовы. Апошнім часам трансфармавалася і манера эфірнага вяшчання. Раней эмаль усе радыё- і тэлеперадачы былі арыентаваныя на так званы кніжны тип мовы. Зараз папулярнасцю карыстаюцца программы размоўнага типу. Новыя тэндэнцыі, якія назіраюцца ў эфірным вяшчанні, сведчаць пра імкненні журналістаў максімальна наблізіцца да адресата. Журналіст стаў мэтанакіравана ўсталёўваць контакт з аўдыторыяй, настройвацца на яе магчымасць успрымання, раз у меня і інтэрпрэтацыі. У той же час адресат так сама може ўмешвацца ў працэс камунікацыі: тэлефанаваць і прысылась лісты ў рэдакцыю, адказваць на пытанні, удзельнічаць у дыскусіі обо выказваць сваё меркаванне ў прямым эфіры радыё- і тэлепраграм, у ток- шоу і круглым столе.

У ПОШУКАХ ДЫЯЛОГУ 1. Заўважена, что журналіст, які дзеліцца асабістымі пачуццямі, думкамі, выклікае большы дайвер у чытача, радыёслухача обо тэлегледача. Такая шчырасць у выказваннях дапамагае паменьшыць камунікатыўную дыстанцыю паміж адресантам (аўтарам) і адресатам (аўдыторыяй). Усё частей у беларускіх СМІ праз призму светапоглядаў і індывідуальных меркаванняў журналіста выяўляецца асэнсаванне жыццёвых фактаў, якія ў публіцыстычным маўленні атрымліваюць пэўнае тлумачэнне і ацэнку з адпаведнымі каментарыямі. Актуальнасць працы Актуальнасць працы Абект і предмет даследавання Абект і предмет даследавання Навуковая гіпотэза Навуковая гіпотэза Палажэнні, якія выносяцца на абарону Палажэнні, якія выносяцца на абарону Асноўныя вынікі

Індывідуалізацыя выражеецца праз канцэнтрацыю ўвагі на аўтарскім я: я ведаю, что…, я чытаў у адным інтэрвю, что…, мне цікава, я нагадваю вам… і г.д., актуалізацыя модальных працэсаў у маўленні журналіста і вядучага вынікуе частотная ўжыванне звароту да аўдыторыі А это ведь очень много значит, правда?, А что вы думаете по этому вопросу, дорогие телезрители?, Я думаю, телезрители со мной согласятся, что…, асобовага займенніка мы ў значэнні аўтар і слухач/глядач Мы соння яшчэ не разумеем велічыні гэтай проблемы, Мы вельмі любім слухаць у вашей інтэрпрэтацыі дасціпныя жерты аўцюкоўцаў, Мы поздравляем нашего собеседника с юбилеем.

Аўтарскі проект журналіста Максіма Мета Неитоги Тыя, кто знаходзіцца ў эпіцэнтры інфармацыі, звычайна рэдка дзеляцца ўласнымі ўраженнямі на камеру. Якімі гэтыя сем дзон запомнілі рэпарцёры АТН – проект Неитоги " кожную субботу ў "Панараме". "Неитоги" - гэта магчымасць за 6-7 хвілін асвяжыць у памяці ўсе самые адметныя падзеі адыходзячага тыдня і параўнаць уласныя адчуванні з адчуваннямі карэспандэнтаў. Да ўсяго - гэта шанс прагаласаваць на зайце і самому выбрать навіну тыдня. Такога проекта раней на айчынным ТБ не было.

Виртуальныя ревизия Тема – проверка на вшивость интернет-магазинов Максим Метто (ведущий): Максим Метто (ведущий): Моя коллега Екатерина Шибко, которая занималась этой темой на неделе, встретила, по ее же признанию, своего главного героя. Георгий Панков (пенсионер): Георгий Панков (пенсионер): Купил телефон, который в скором времени вышел из строя. В сервисе мне говорят: У нас такой модели телефона никогда не было. Ничем помочь не можем. Вот и воюем теперь.. Екатерина Шибко (корреспондент): Екатерина Шибко (корреспондент): Это пенсионер. Ему 72 года. Покупал некоторые товары, на мое удивление, через интернет. Таким образом надеялся сэкономить, полагая, что там товары дешевле. И попал в довольно непростую ситуацию. Роботай дольше, получай больше Тема – пенсионная реформа. Максим Метто (ведущий): Максим Метто (ведущий): Уже через полгода белорусские пенсионеры смогут сами выбирать, в каком возрасте выходить на пенсию. Те, у кого желания трудиться есть, зароботок будут получать по прогрессивной шкале. За первый год +6 %, за два 14, за три 24. Наталья Марцелева призналась, что сразу после выхода сюжета, ее робочее место превратилось в колл-центр. Наталья Марцелева (корреспондент): Наталья Марцелева (корреспондент): Было столько вопросов! Спрашивали: Так, а если я оформлю, а как более выгодно, а если я уже больше срока роботаю? Это еще раз говорит, что тема актуальная, очень острая. Лично я думаю, что пенсионная реформа своевременная.

Інтэрвю Сяргея Дарафеева з Уладзімірам Пракапцовым, дырэктарам Нацыянальнага мастацкага музея Сяргей Дарафееў "Медыяперсонай года "PRемiя лепшы вядучы грамадска- палітычнай программы "Телевершина" Пра новую карціну Уладзімір Пракапцоў: Я рисковал этой роботой… Сяргей Дарафееў: Вы рисковали похожестью на Шагала? (многія крытыкі заўважылі шагалаўскія ноткі ў новой карціне мастака ) Пра грамадскую дзейнасць Сяргей Дарафееў: Вы бы пошли в политику? Уладзімір Пракапцоў: Вы имеете в виду моё депутатство в Мингорсовете? Сяргей Дарафееў: Ну, это, я считаю, вряд ли можно назвать политикой. Я имею в виду политику активную, где спорят, высказывают своё мнение. Пра экспертную камісію па справах мастацтва Сяргей Дарафееў: Вот вопрос у меня на эту тему: а судьи кто? Пра рэканструкцыю Мірскага замка, філіяла Нацыянальнага мастацкага музея Сяргей Дарафееў: Искренне хочу, чтобы вы ответили. Вы не упрощаете здесь ничего? (у кіраўніцтва дзяржевы былі пытанні наконт того, коды дзеліся гроши, выдадзеныя на рэканструкцыю). Пра будаўніцтва гасцініцы на мессы Бернардзінскага монастыря Сяргей Дарафееў: Ни к чему не призываю, просто интересуюсь, если у стен Бернардинского монастыря появятся строительные леса, вы выступите в защиту культурного памятника? Пра філасофію Сяргей Дарафееў: Недавно я листал Гришковца и выписал следующие слова… (цитата). Вам нравится наше время?

2. З другого боку, назіраецца тэндэнцыя да максімальнага вуаліравання сваёй субектыўнасці пад відам абектыўнасці выкладу. Выкарыстоўваюцца прыёмы паліфаніі тексту і гульні з прэцэдэнтнымі феноменамі ў разліку на зяўленне ў адресата патрэбных асацыяцый. Паліфанія праяўляецца ў выкарыстанні сродкаў дыялагічнасці (імітацыя дыялога, пытальна- адказная форма, прамыя пытанні-апеляцыі да адресата, рытарычныя пытанні, імператыўныя канструкцыі і інш.). У якасці прэцэдэнтных феноменаў выкарыстоўваюцца ўсе іх віды: прэцэдэнтныя сітуацыі, імоны, выказванні…

Клуб рэдактараў

Клуб редакторов Геннадий Давыдько (ведущий, Председатель Белтелерадиокомпании): Здравствуйте, уважеемые телезрители! В эфире Клуб редакторов. Здесь руководители печатных средств информации нашей страны обсуждают главные события недели. /Представляет участников/ Что, уважеемые редакторы, по вашему мнению было самым главным на уходящей неделе? Клуб редакторов Геннадий Давыдько (ведущий, Председатель Белтелерадиокомпании): На этой неделе было много событий. Я предлагаю, уважеемые коллеги, остановиться на тех событиях, которые мне кажутся знаковыми и долгоиграющими. Одно из них – 16 лет строительству Союзного государства. К сожелению, не самому Союзному государству.. Но с другой стороны, строительство не прекращено, оно движется. И, как мне кажеться, новый импульс дан. Уважеемые коллеги, есть ли у вас такое ощущение, что День единения, который отмечается 2 апреля, стал народным праздником?

ПРЫКЛАД: рэпартаж АТН, аўтар Дзмітрый Кахно спа ссылка на рэпартаж: cs.asp?id= cs.asp?id=35438 Калі ў савецкія часы высокая ступень лексічнай разнастайнасці ў вкусных текстах лічылася негатыўнай зевай, якая ўскладняе ўспрыманне паведамлення, то зараз гэта паказчык багацця аўтарскага стилю. Журналісты ўсё частей выкарыстоўваюць крылатые выразы, метафоры, параўнанні, маўленчыя прыёмы гульні і іншыя вобразныя сродкі. ИГРЫ РАЗУМА

Для тэкстаў СМІ так сама характерна інтэртекстуальнасць - адкрытасць тексту, уключэнне яго ў сацыяльна-культурны вопыт, здольнасць "адсылаць" аўдыторыю да агульнавядомых вобразаў, "да клішэ массовой культуры ". Сегодня, когда к нам едет ревизор, это еще вопрос, откуда он. Чаще всего им оказывается представитель так называемого внутреннего финансового контроля. Асабліва вялікай папулярнасцю карыстаецца маўленчы прыём гульні са словам. Дамінантай гэтага прыёму выступает іронія і сарказм. Не в цифрах счастье; Белорусский рубль идет по коридору на свет; Не так страшен черт, как его валютчик; Хорошими лидерами не рождаются, прекрасными лидерами становятся?; Кто не рискует, тот Мясникович; Белорусы из читающей нации превратились в считающую.

ПРЫКЛАД: рэпартаж АТН, аўтар Якаў Бута спа ссылка на рэпартаж: Але, на жель, захапіўшыся моўнай гульнёй, творцы часта рызыкуюць патрапіць у маўленчую пастку, як гэта, напрыклад, адбылося ў сюжэце пра загадчика вясковага ФАПа. Карэспандэнт: У вёсцы Покрышава, что пад Слуцкам, Сяргея Іванавіча ведае, як гаворыцца, кожная собака. Ужо больш за шэсцьдзяс Ят гадоў он тут - мясцовы доктор Айбаліт. У ФАПе пять абсталяваных кабінетаў і нават аптека… Памятаем з дзяцінства, что доктор Айбаліт лячыў звяроў. Для мясцовых жыхароў такі інтэртэкст мог прагучаць як образа. Ды і апроч усяго, аўтар павінен быў ведаць, что собака ў беларускай мове мужчынскага роду.

У выніку зменаў у палітычным, эканамічным, сацыяльным, культурным жыцці грамадства маўленчая арганізацыя тэкстаў аўдыявізуальных СМІ трансфармавалася. Сціраюцца межи паміж вкусным маўленнем і пісьмовай традыцыяй. Назіраецца тэндэнцыя да дэмакратызацыі мовы, якая ў значной ступені фарміравалася пад уздзеяннем фактора разбурэння ўсяго савецкага. У апошняе дзесяцігоддзе рысамі аўдыявізуальных СМІ сталі свобода ў выборы фармулёвак, фамільярнасць у размыве з субяседнікам. Так, заўважеюцца змены ў этикетных формулах звароту, прывітання і развітання. Пры развітанні часта выкарыстоўваюцца – рэдупліцыраваная формула Пока-пока! і формула Берегите себя!, размоўныя формулы развітання: Пока! Увидимся! Счастливо! Всем счастливо оставаться! До следующего! і інш. Сустракаюцца так сама малаўжывальныя (індывідуальныя) звароты, прывітанні і развітанні. Адзін з вядучых спартыўных праграм, напрыклад, выкарыстоўвае формулу: До будущих побед! ЯК ЧУЕЦЦА, ТАК І ПІШАЦЦА

Даследчыкі заўважеюць, что ў сучаснай журналісцкай практыцы зявілася тэндэнцыя адказу ад імя па бацьку ў асабістых імонах і тэндэнцыя да выкарыстання ты- формаў у афіцыйных абставінах, что може гаварыць аб крызісе аўтарытэтаў у грамадстве. У мове сучасных СМІ сустракаецца шмат інтэрнацыянальных тэрмінаў. Асабліва шмат іншамоўных тэрмінаў у праграмах і сюжэтах пра эканоміку. Гэта можна патлумачыць тым, что рыначныя ідэі маюць устойлівую шырокую тэрміналогію, якую ўжываюць справавыя колы ўсяго свету. На тэлеканалах і радыёстанцыях можна пачуць жергонную лексіку. Ужыванне ў текстах СМІ эўфемізмаў, наадварот, прыводзіць да зніжэння ступені ненарматыўнай лексікі і павышэння ўзроўню культуры мовы. Часцей за ўсё эўфемічныя выразы сустракаюцца ў праграмах на ваенную, медыцынскую і эканамічную тэматыку. Помощник по хозяйству – замест «прислуга», «домроботница»; оператор машинного доения – замест «доярка» і інш.

ЛЫЖКА ДЗЁГЦЮ Ва ўмовах дэідэалагізацыі, зняцця цэнзуры, усеагульнага «рынку» знізілася культура мовы і агульная культура роботнікаў сродкаў друку, радыё і тэлебачання. У прямым эфіры дапускаюцца шматлікія маўленчыя памылкі, грубыя адхіленні ад нормаў культуры мовы. Моднымі сталі свавольныя паводзіны ў эфіры, у маўленні ўсё частей сустракаюцца неапраўданая гучнасць, паскарэнне тэмпу і празмерная эмацыйнасць. Нярэдка выкарыстоўваецца ненарматыўная лексіка, сумніўныя маўленчыя прыёмы падтрымання ўвагі. У мове сучасных СМІ, не толькі аўдыявізуальных, з'яўляюцца новыя клішэ: приоритетное направление, национальные проекты, монетизация льгот, либерализация экономики, финансовый кризис і інш. Новым становіцца і маўленчае "смецце": как бы, на самом деле (замест літаратурнага «в самом деле»), достаточно (ясно), ужесно (очень), в этой связи (в связи с этим), озвучить (прочесть).

ЭПІЛОГ Назіранні за развіццём мовы дазваляюць лепш зразумець, адчуць тыя змены, якія адбываюцца ў сацыяльным і культурным жыцці грамадства. Тэлебачанне, радыё і газеты не толькі паведамляюць новыя факты і падзеі, але заўсёды імкнуцца ўплываць на свядомасць людзей, змяняць іх ўчынкі і стаўленне да свету. Такім чынам, мова СМІ зяўляецца адной з асноўных функцыянальных разнавіднасцяў сучаснай мовы і аказвае моцны ўплыў на літаратурныя нормы, у тым ліку на маўленчы этыкет.

Дзякуй за ўвагу