Қазақ тілі біліміне үлес қосқан ғалымдар. Қысқарған сөздер.

Ғалымның ата – жөніӨмір сүрген жылдары Шығармашылық еңбектері 1Василии Васильевич Радлов Белгілі түрколог, шығысты зерттеуші ғалым Түрік тайпалы халықтардың әдебиет үлгілері ( 11 томдық ) Түрік тілінің сөздігі ( 4 томдық ) Сібір, Алтай, Қырым,Түркістан халықтарының әдеби мұраларын жинаған. 2Василий Владимирович Бартольд Академик, шығыстану ғылымының аса көрнекті өкілі. Белгілі тарихшы Шығыстану ғылымының аса көрнекті өкілі. « Жетісу тарихының шежіресі » еңбегін жазған. Орталық Азия мен орта Азия тарихын зерттеген. 3Нығмет Тінәліұлы Сауранбаев Қазақ тіл білімінің негізін салушылардың бірі түколог, филалогия ғылымының докторы, профессор Қазақ тіл білімінің негізін салушылардың бірі. Жоғарғы оқу орындарында сабақ берді. Оқулықтар жазды. Олар « Қазақ әдеби тілінің дамуындағы Абайдың ролі », « Қазақ тілінің жасалуы », « Қазіргі қазақ тілінде диалектілер », « Қазақ әдеби тілінің тарихын зерттеу туралы ». 4Ғұбайдолла Айдаров Ғалым, филология ғылымының докторы 1921 ж туған250-ден астам еңбегі бар. Олар түркі жазба ескерткіштеріне арналған. Жоғары оқу орында сабақ береді. Оқулықтар жазды. 10 монография мен оқулық көне түркі ескерткіштерінің тілінің қазіргі қазақ тіліне жақындығын зерттеп, дәлелдеген.

Тәрбиеліден – тәлім, ғалымнан – ғибрат В.В. Радлов туралы мағлұмат В.В. Бартольд туралы мағлұмат Н.Т. Сауранбаев туралы мағлұмат Ғ. Айдаров туралы мағлұмат

Кестемен жұмыс Құрмалас сөйлем деп қандай сөйлемді айтамыз ? Құрмалас сөйлем құрамына қарай неше түрі бар ? Қысқарған сөздер дегеніміз не ?

Мәтінмен жұмыс (ой – қозғау) Жер бетіне сары ала жапырақтарын төгіп, қоңыр күзде келіп жетті. Тамыздан кейін сыңғырлаған қоңырауын соғып, балаларды оқу білімге шақырып, қыркүйек есікті қақты. Қыркүйек – бұл молшылықтың айы, береке бастауы. Бұл айда жаз бойы тыныштық құшағында тербеліп жатқан дала гүрілдеген мотор даусынан оянып, еңбек әуеніне бөленеді. Қыркүйекте дала төсін ән тербейді. Ол астық әні.

Сөздікпен жұмыс ( берілген сөздерден сөз тікестерін құрастыру ) Зерттеуші – исследователь Негізін салушы – основоположник Көрнекті өкілі – видный представитель Мұра – наследие Жетекшілік етті – руководил Ғылыми – зерттеу – научное исследование Саяси - әлеуметтік – социально – политическое Зерттеуші ғалым, шығыстану ғылымы, негізін салушы, түркологияның көрнекті өкілі, мұра қалдырды, жұмысына жетекшілік етті, ғылыми – зерттеу жұмыстары, саяси - әлеуметтік мәселелер.

Сөйлемге синтаксистік талдау жасау 1884 Ресей Ғылым академиясына мүшелікке сайланды да, түркі тілдерінің аса көрнекті маманы, білімпазы атанды. Бартольд – ірі ғалым, ол шығыс халықтарының мәдениеті мен тарихын зерттеген жылдан бастап ол жоғарғы оқу орындарында сабақ берді, оқулықтар жазды, студенттер мен аспиранттардың ғылыми – зерттеу жұмыстарына жетекшілік етті. Ғалым Ғ. Айдаровтың 250 – ден астам еңбектерін жазып, оны түркі жазба ескерткіштеріне арнаған.

Фонетикалық талдау: түркі, ғалым, сабақ, еңбек.

Тест сұрақтарына жауап беру 1. Сызбаны толықтырындар Құрмалас сөйлем / | \ ? ? ? 2. Н. Сауранбаев нешінші жастан бастап жоғарғы оқу орындарында сабақ берген ? А) 1938 Ә) 1932 Б) « Қазақ тілінің жасалуы туралы » дейтін еңбектің авторы кім ? А) В.В. Бартольд Ә) Ғ. Айдаров Б) Н. Сауранбаев 4. Сөйлемді дұрыс құраңдар Бар, еңбегі 250 – ден астам Ғ. Айдаровтың 5. В.В. Радлов нешінші жылы туған ? А) 1837 Ә) 1840 Б) Он бір томдық « Түркі тайпалы халықтардың әдебиет үлгілері » еңбегінің авторы. А) В.В. Бартольд Ә) Н. Сауранбаев Б) В.В. Радлов 7. В.В. Бартольд қай жердің тарихын зерттеген ? А) Алтай Ә) Орталық Азия мен Орта Азия Б) Қырым 8. Н. Т. Сауранбаев кім ? А) Шығысты зерттеуші ғалым Ә) Әйгілі тарихшы академик Б) Қазақ тіл білімінің негізін салушылардың бірі, түрколог, филология ғылымдарының докторы, профессор – ден астам ғылыми – зерттеу еңбек жазған ғалым ? А) Ғ. Айдаров Ә) Н.Т. Сауранбаев Б) В.В. Радлов 10. Мақал – мәтелдің жалғасын тап Ғылым - …, білім - …, Сызбаны толықтырындар

Қорыту сәті Адам өз өмірінің суретшісі. Ол өмірді сырлап бояуға, ажарлауға, әшекейлеп өрнектеуге еңбек етеді. Осы жолда ол өзінің ойын, күшін, қуатын сары етеді де, өмірді өз тағынан құлатпайды. Дүниеде нені арман етсең де, іздемей қолыңа түспейді. Керегіңді іздеу жолында жалықпа да тарықпа. Сондықтан да балалар келешекте азамат, азаматша болып, өмірдегі қоғамда өз орныңды табуға талпын. Жетістіктерге жет, жас ұрпақ.

Үйге тапсырма: « Қазақ тілін зерттеген ғалымдар » ой толғау жазу