Ыбырай Алтынсарин ағартушылық қызметі, өлеңдері. (1841 – 1889)

Жылдар Маңызды оқиғалар 1841 жилы 20 қазанҚостанай облысы Затабол ауданында туған жилы Орынбордағы қазақ балаларына карнап ашылған жеті жылдық орыс-қазақ мектебіне барған жилы«өте жақсы» денег бағамен бітірген жилы Орынбордағы шекаралық комиссияға тілмаш болған жилы Орынбордағы шекаралық комиссияның төрағасы, Шығысты зерттеуші белгілі ғалым,профессорВ.В.Григорьевпен жақын танысады жилы Торғай мектебіне мұғалім болып тағайындалады жилы Торғайдағы мектепті пшады жилы Петербург, Қазан қалаларына барады жилы«Қазақ хрестоматия сын» жазуға кіріседі жилы«Қазақ хрестоматиясы» Орынборда басылып шығады жилы Торғай облысы мектептерінің инспекторы қызметіне тағайындалады жилы Орск қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылады жылдары Торғай қаласының төрт уезінде (Торғай,Ырғыз,Троиц,Ақтөбе) мектептер ашылады жилы Торғайда қолөнер мектебі ашылады жилы «Мұсылмандық тұтқасы» оқу құрал жазып шықты жилы Ырғызда тұңғыш қыздар мектебі ашылады жилыҚазақ балалары жататын 25 орындық интернат салдырды жилы Ауыр науқастан 48 жасында қайтыс болады.

Ы. Алтынсарин –оқулық авторы 1. «Қазақ хрестоматия сына шенген тақырыптар А/ Балалар өмірінен алынған әңгімелер. Бұлар түрлі орыс хрестоматия сынан, көбінесе И.Паульсонның хрестоматия сынан алынды. Ә/ Әр түрлі жинақтардағы адамдар өмірінен алынған әңгімелер. Б/ Қазақ ақындарының ең таңдаулы өлең - жырларынан үзінді. В/ қазақтың мақал –мәтелдері.

1. Білімге шақырған өлеңдері «Кел,балалар,оқылық!», «Өнер, білім бар жұрттар» Табиғат туралы «Өзен», «Жаз». 2. Әлеуметтік теңсіздік: «Залым төреге», «Әй, жігіттер», «Азған елдің хандары», «Азған елдің хандары», «Азған елдің билері», «Азған елдің билері» 3. Орыс жазушыларының аудармалары: И.Б.Паульсонның «Книга для чтения и практических упражнений в русском языке», К.Д.Ушинский «Родное слово», Л.Н. Толстой, Крылов. 4. Қазақ ауыз әдебиеті «Лұқман хакім», «Жиренше шешьен», Таза бұлақ», «Қар батыр», «Тазша бала», «Алтын айдар», «Қобыланды батыр»

Ы.Алтынсаринге қатысты сөздерді талдау 1. «Ыбырай Алтынсарин –қазақ арасынан шыққан тұңғыш кемеңгер адам еді, ол өзінің қараңғы, көшпелі халқының ішіне еуропалық мәдениеттің жарық сәулесін траты» «Оренбурский листок» газетінен 2. «Қазақ халқы қарапайым, өнері жоқ халық, бірақ біз қарапайымдылықтың өзінен де көп жақсылық табамыз» Ы.Алтынсарин. 3.«Халық мектептері үшін ең керектісі –оқытушы. Тамаша педагогика құралдары да, ең жақсы үкімет бұйрықтары да, инспектор бақылауы даоқытушыға тең кале алмайды.» Ы.Алтынсарин 4. Қазақтарға-осы дарынды, ақыл-есі мол халыққакешьікпей рухани және қоғамдық даму жолына түсетін дұрыс бағыт беру қалай денегмен де қажет болып отыр» Ы.Алтынсариннің (губернаторға жолдаған баяндамасынан)

Ыбырай өлеңдеріне байланысты кестелер толтыру Ыбырай сөзіҚандай қасиеттерді айқындайды? Араз бол кедей болсаң ұрлықпенен Телмірме ешь адамға мұңдықпенен Оқысаңыз балалар, Шамнан шырақ жағылар Тілегенің алдыңнан, Іздемей-ақ табылар. Өнер-білім бар жұрттар, Тастан сарай салғызды. Айшылық алис жерлерден, Жылдам хабар алғызды. Ақылсыз жанды досым деп, Басыңды қосып, сыр айтпа. Күндердің күні болғанда, Ол шаман айғақ полар басыңа. Кім сендерді, балалар, сүйетұғын, Қуанышыңа қуанып, қайғыңа күйетұғын. Түн ұйқысын төрт бөліп,кірпік қақпай, Шешьең байғұс дамылсыз жүре-тұғын.