12 жылды қ мектеп Т ұ жырымдамасында бiлiм мазм ұ нын жа ң артуды ң мынадай ба ғ ыттары ай қ ындал ғ ан: бiлiм мазм ұ нын қ о ғ амны ң ә леуметтiк – экономикалы қ даму тапсырыстарына с ә йкестендiру; бiлiм мазм ұ ныны ң iзгiлiктiлiгiн ж ә не вариативтiлiгiн қ амтамасыз ету; бiлiмдi ө з бетiмен iзденiп, т ә жiрибеде пайдалана алу ғ а ж ә не со ғ ан қ ажеттiлiктi т ә рбиелеуге ба ғ ыттал ғ ан т ү пкiлiктi бiлiм мазм ұ нын iрiктеу; о қ ушыларды ө з бетiмен бiлiм алу ғ а, iздене отырып, зерттеу т ә сiлдерiн игеруге ба ғ дарлау; бiлiм мазм ұ нын ұ лтты қ құ ндылы қ тар ғ а негiздеу, ө зге ұ лт м ә дениетiне құ рметпен қ арау ғ а т ә рбиелеу;

О қ ыту мен т ә рбиелеудi ң мынадай т ә сiлдерi аны қ тал ғ ан: * iс- ә рекеттiк * құ зыреттiлiк *т ұ л ғ алы қ -ба ғ дарлы қ * денсаулы қ са қ таушы Басты н ә тиже о қ ушыларды ң бiлiм, бiлiк, да ғ дыларын қ алыптастырып қ ана қ оймай, оларды ң интеллектуалды қ, азаматты қ, құқ ы қ ты қ, коммуникациялы қ, а қ паратты қ ж ә не бас қ а да салалар бойынша құ зiреттерiнi ң жиынты ғ ы болма қ

12 жылды қ жалпы орта бiлiм беру ж ү йесінен ң негізгі құ зыреттіліктері проблемаларды шешу құ зыреттілігі мен ө зіндік менеджменттігі; а қ паратты қ құ зыреттілік; қ атысымды қ (коммуникативтiк) құ зыреттілік;

Проблемаларды шешу құ зыреттілігі мен ө зіндік менеджменттігі Ө з іс- ә рекетіне ма қ сат қ оя отырып т ү рлі жа ғ дайда ғ ы проблемаларды аны қ тай алады, жауапты шешім қ абылдайды, ө з шешіміні ң н ә тижесін ба ғ алай алады; оны ж ү зеге асыру ғ а қ ажетті жа ғ дайларды аны қ тайды, онда ғ ы жетістіктерге жету процестерін жоспарлайды ж ә не ұ йымдастырады, ө зіні ң ә рекеті мен н ә тижелерін ба ғ алауды ж ү зеге асыра алады. Н ә тижеге жету ү шін технологиялар та ң дап, на қ ты қ олдана алады.

А қ паратты қ құ зыреттілік; Ө з бетінше а қ параттар жина қ тайды, ма қ сат қ ойып олар ғ а жеткізетін танымды қ ә рекеттерді ж ү зеге асыра алады; Алын ғ ан материалдарды талдауды, та ң дау жасайды, ө згерте алады, са қ тайды ж ә не қ азіргі заман ғ ы а қ паратты қ технологияларды ң к ө мегімен ж ү зеге асыру ғ а м ү мкіндігі болады. Логикалы қ операцияларды (талдау, жина қ тау, құ рылымын жасау, тура ж ә не қ осымша д ә лелдеу, салыстыра д ә лелдеу, моделдеу, ойлау эксперименті, материалдарды ж ү йелеу) қ олдана отырып, а қ параттарды өң дей алады;

Қ атысымды қ (коммуникативтiк) құ зыреттілік; Ауызша ж ә не жазбаша т ү рлі қ атынас құ ралдарын ө мірдегі на қ ты жа ғ дайлар ғ а ө зіні ң міндеттерін шешу ү шін қ аза қ ж ә не бас қ а тілдерде қ олдана алады. Ө зіндік пікірін ә деп нормасына с ә йкес жеткізуге, оны ң ішінде т ү рліше к ө з қ арас пен ба ғ ыттарды ұ станатын ұ лт ө кілдерімен екеуара қ арым- қ атынас қ а т ү се отырып, ө зара келісімде бола алуы, т ү рлі позицияда ғ ы адамдармен топта, ұ жымда қ арым- қ атынас орнату ғ а м ү мкіндік ту ғ ыза алады.

Білім беруді ң мазм ұ нды қ ж ә не процессуалды қ жа қ тарын жа ң артуды ң аса ма ң ызды ба ғ ыттары: білім беру мазм ұ нын қ о ғ ам қ ызметіні ң серпінді құ рылымына с ә йкестендіру; ө з бетінше білім алу ғ а баулу, ө з м ү мкіндіктері мен даралы қ тарын тану ғ а к ө мектесу; ә р жас кезе ң інде негізгі психикалы қ жа ң а құ рылымдарды қ алыптастыру; о қ ушыларды танымны ң ғ ылыми т ә сілдерін ма қ сатты ж ә не ж ү йелі т ү рде тарту;

Қ азіргі мектепті ң білім мазм ұ нын ізгілендіру мен даралау ғ а ай қ ын бетб ұ рысы мынадай міндеттер ж ү ктейді: о қ ушыны ң жеке т ұ л ғ а ретінде ж ә не іс- ә рекет субъектісі ретінде ма қ сатты, т ұ ра қ ты ж ә не д ә йекті дамуына жа ғ дай жасау; о қ ушыларды ң белгілі бір білімді та ң дауы мен ме ң геруін, м ү мкіндіктері мен құқ ы қ тарын қ амтамасыз ету; о қ у-т ә рбие процесі субъектілеріні ң арасында ғ ы пайдалы диалогты те ң д ә режеде ж ү ргізуге негізделген ынтыма қ тасты қ педагогикасыны ң қ атынастарын орны қ тыру; білім мазм ұ нын барынша ізгелендіруді қ амтамасыз ету; психологиялы қ білім беруді ң бастап қ ы негіздерін қ алыптастыру; білім мазм ұ ныны ң инвариантты қ ж ә не вариативтік компоненттер арасында ғ ы гуманитарлы қ ж ә не жаратылыстану- ғ ылыми білімдерді ң диалектикалы қ бірлігін қ амтамасыз ету; о қ ушыларды ң о қ у ж ү ктемесін т ұ ра қ тандыру

Білім беру жүйесінің құрылымы мен мазмұны төмендегідей сипаттарда және бағыттарда дамытылуда: т ұ л ғ аны ң рухани-м ә дени ү йлесімділік құ ндылы қ тары мен жеке т ұ л ғ аны ң ө зіндік дамуына ба ғ дарлан ғ ан д ү ниетанымды қ -білімдік парадигманы басшылы ққ а алу; біріншіден, о қ ушыларды ң репродуктивтік, есте са қ тау, қ айталап айту қ абілеттерін емес, оларды ң шы ғ армашылы қ, теоретикалы қ, дивергенттік, сыни т ұ р ғ ыдан ойлау қ абілеттерін дамыту; -екіншіден, т ұ л ғ аны ң ішкі м ү мкіндіктерін ж ә не таби ғ и шы ғ армашылы қ қ абілеттерін дамыту, білімін тиімді қ олдану ғ а ү йренуіне лайы қ ты педагогикалы қ - психологиялы қ жа ғ дай жасау ма қ саттарын қ ою;

білім мен т ә рбиені ң жеке т ұ л ғ аны ң, адамзат қ о ғ амыны ң қ азіргі к ү рделі мазм ұ нды, к ө п ба ғ дарлы, полим ә денитті сипаты мен қ арым- қ атынас ж ү йелеріне, қ орша ғ ан таби ғ и ортаны ң, сонымен қ атар б ү гінгі ж ә не келешек ұ рпа қ ты ң м ү дделері мен қ ажеттіліктеріне ү йлесімді болуы, мазм ұ ныны ң антропологиялы қ, м ә дени ж ә не экологиялы қ ба ғ ыттылы ғ ы, рухани ж ә не м ә дени қ аны ққ анды ғ ы, ашы қ ты ғ ы, демократиялылы ғ ы, интеграциялану ғ а бейімділігі; адамзатты ң рухани қ ауіпсіздігіні ң кепілі ретінде қ арастыра отырып, білімні ң гуманитарлы қ мазм ұ ндылы ғ ын дамыту, о қ у мен т ә рбиені ң т ұ тасты ғ ы мен ү йлесімділігіні ң ж ү зеге асыру, т ұ л ғ аны ң жо ғ ары адамгершілік пен рухани тазалы қ, шынайы отаншылды қ пен ұ лтжандылы қ, салауаттылы қ пен м ә дениеттілік, коммуникативтілік пен толерантты қ қ асиеттерін, рухани-адамгершілік құ ндылы қ тарын берік қ алыптастыру; білім ж ү йесін бас қ аруда синергетикалы қ к ө з қ арасты, я ғ ни білім ж ү йесін ашы қ к ү рделі ә леуметтік-педагогикалы қ ж ү йе деп қ арастыра отырып, сырттан жасалынатын ә серлерді оны ң ішкі даму за ң дылы қ тарына ү йлестіру, ө зін- ө зі жетілдіру тетіктерін пайдалану, білім мекемелеріні ң дербестігі мен еркіндігін арттыру, педагог мамандарды ң м ә ртебесін к ө теру

Білім беру де ң гейлерін, о қ ытуды ң мазм ұ нды қ ж ә не процессуалды қ жа қ тарыны ң ү йлесімділігін ескерген т ұ л ғ аны ң даму құ ндылы қ тарына ба ғ ыттал ғ ан білім мазм ұ нын жаса қ тауды ң т ө мендегідей жолдары белгіленген ғ ылыми-іргелі к ө з қ арас ә діснамалы қ к ө з қ арас концептуалды қ к ө з қ арас іс- ә рекеттік к ө з қ арас

Ғылыми-іргелі көзқарас Ғ ылыми-іргелі к ө з қ арас бойынша білім мазм ұ ны ғ ылыми-теориялы қ т ұ р ғ ыдан қ арастырылады, дидактикалы қ ма қ сат есебінде ғ ылым негіздеріні ң ма қ сатын іргелі т ү сініктер д ә режесінде о қ ыту қ ойылады.

Ә діснамалы қ к ө з қ арас Ә діснамалы қ к ө з қ арас белгілі бір ғ ылым, п ә н саласында ғ ылыми- танымды қ іс- ә рекеттер мен ғ ылыми- зерттеу да ғ дыларын, талдау мен жина қ тауды ң бастап қ ы ә дістері мен негіздерін ү йретуге ба ғ ытталады

Концептуалды қ к ө з қ арас Концептуалды қ к ө з қ арас о қ у материалдарын аса ма ң ызды ұғ ымдар мен т ү сініктер т өң ірегінде топтастыра отырып беруге негізделген. Білім мазм ұ ны п ә наралы қ байланыс де ң гейінде беріледі.

Іс- ә рекеттік прагматикалы қ к ө з қ арас Іс- ә рекеттік прагматикалы қ к ө з қ арас о қ ушылар ғ а қ олданбалы білім мен да ғ дыларды, м ә дени- д ү ниетанымды қ де ң гейді қ алыптастыра отырып белгілі бір к ә сіп аума ғ ында ө зін- ө зі ж ү зеге асыру ғ а ба ғ ытталады.

Орта мектеп аясында қ азіргі талаптар ғ а сай берілетін білімні ң мазм ұ ны бірін-бірі толы қ тыратын т ө мендегідей ү ш негізгі т ұғ ырда жаса қ талуы тиіс: бірт ұ тас ашы қ ж ү йе есебінде қ арастырылатын таби ғ и ортаны ң даму за ң дылы қ тары мен ү рдістері; адамзатты ң жасампаз е ң бегін, к ә сіби қ ызметін, шы ғ армашылы ғ ын, ғ ылыми ж ә не м ә дени жетістіктерін ұ йымдастыру ғ а лайы қ тал ғ ан қ о ғ амны ң даму за ң дылы қ тары мен ү рдістері; адамзат руханиятыны ң жо ғ ары жетістіктері болып табылатын ә дебиет, ө нер, м ә дениет, ғ ылым, идеологиядан құ рал ғ ан рухани д ү ниені ң даму за ң дылы қ тары мен ү рдістері;

Осыны ң негізінде берілетін білім ө зара ү ндестіктегі ү ш т ү рлі топ қ а ж ү йеленеді: Таби ғ атты ң, қ о ғ амны ң, адамны ң ж ә не рухани ә леміні ң даму за ң дылы қ тары мен ү рдістері туралы ү немі қ ажетті, инвариантты, адам д ү ниетанымыны ң негізін құ райтын іргелі білімдер; Адамны ң практикалы қ іс- ә рекетіні ң негізгі ба ғ ыттары мен проблемаларын шешуге қ ажетті қ олданбалы білімдер; Ө мірлік та ң дауларды, ү здіксіз ө зіндік дамуды с ә тті ж ү зеге асыру ғ а қ ажетті, адамны ң жанжа қ тылы ғ ын, ке ң хабардарлылы ғ ын қ амтамасыз ететін, ғ ылым мен м ә дениетті ң ә рт ү рлі білім к ө здерінен алу ғ а болатын а қ паратты қ, ма ғ л ұ матты қ білімдер.

Осы білім т ү рлерін игертуге ба ғ ыттал ғ ан білімні ң жа ң а құ рылымы т ө мендегідей міндеттерді ат қ аратын болады: о қ ушылар ғ а таби ғ атты ң, қ о ғ амны ң, жеке адамны ң дамуын ж ә не ты ғ ыз байланыстылы ғ ын, ө зара т ә уелділігін к ө рсету, адамны ң таби ғ атты ң ж ә не қ о ғ амны ң бірт ұ тас м ү шесі екенін ұғ ындыру; ғ ылыми ж ә не ө мірлік шынды қ негізінде ж ү йеленген, ө зара байланыстырыл ғ ан, ірі блоктар ғ а жина қ тал ғ ан білім мазм ұ нын құ ру ар қ ылы қ азіргі білімдегі орынсыз қ айталаулармен о қ ушы ж ү ктемесін шамадан тыс к ө бейтетін арты қ д ү ниелерден арылту; білімні ң шашыра ңқ ылы ғ ын, ж ү йесіздігін жойып, оны ң ө зара саба қ тасты ғ ын, ү йлесімділігін, ү здіксіздігін, ү ндестігін, ө згерістерге бейімділігін қ амтамасыз ету; ә р т ұ л ғ аны ң жеке ерекшеліктері мен с ұ раныстарына, қ абілеттеріне, ө зіндік даму траекториясына лайы қ тал ғ ан ә рде ң гейлі, к ө пба ғ дарлы о қ у ба ғ дарламаларын ендіру, білім мазм ұ нын білім, білік, да ғ дымен қ атар ө мірлік қ ажетті қ абілеттілік пен біліктілікті қ алыптастыратын практикалы қ ба ғ ыттылы қ пен, к ә сіптік ба ғ дарлылы қ пен, мектеп т ү легіні ң жа ң а моделін қ алаыптастыру ғ а ы қ палын тигізеді;

12 жылдық орта білім беру мазмұны мен құрылымын жетілдірудегі өзекті мәселелер Ә лемдегі білім беру ісіні ң даму жа ғ дайларымен таныса отырып, ерекше ү міт к ү ттіретін тенденциясын к ө рсетуге болады: мектеп ж ү йесіндегі демократияландыру мектепте о қ ытуда ғ ы дифференциациялау мектепте о қ ытуда ғ ы диверсификациялау мектеп т ә рбиесіні ң ізгілендіру ба ғ ыттары жа ң а техникалы қ құ ралдарды пайдалану мектептегі ж ә не мектептен тыс уа қ ытта ғ ы о қ ыту мен т ә рбиелеуді кіріктіру

психологиялы қ жас ерекшеліктерін ескере отырып о қ ыту мен т ә рбиеленуді ң т ө мендегідей сатыларын к ө рсетуге болады: Бірінші саты- бастап қ ы білім беру-1-5 сыныптар, о қ ыту ұ за қ ты ғ ы -5 жыл. Бастауыш білім беру сатысында о қ ушыларды ң жеке т ұ л ғ асыны ң қ алыптасуы, біліктері мен қ абілеттерін дамыту, о қ у ғ а ынтасы мен мотивтері қ алыптасуы ж ү зеге асады. Сондай-а қ о қ у ә рекетіне қ ажетті біліктер мен да ғ дыларын игереді, жазу ғ а, о қ у ғ а, санау ғ а ү йренеді, теориялы қ ой- ө рісі, с ө йлеу м ә нері мен іс- қ имылы, жеке гигиенасы, салауатты ө мір салты негіздері қ алыптаса бастайды. М ұ нымен бірге б ұ л сатыда балаларды ң икемділіктері мен қ абілеттіліктерін ескеріп, саралап ж ә не даралап о қ ыту элементтері енгізіледі, баланы ң ө зін іс ж ұ зінде к ө рсету, мінез- құ лы қ м ә дениеті элементтерін ме ң геру да ғ дыларын қ алыптастырады.

Екінші саты Екінші саты негізгі орта білім беру сыныптар, о қ ыту ұ за қ ты ғ ы-5 жыл. ІІ сатыны ң басым ма қ саты- негізгі жалпы білім алу ғ а жа ғ дай жасалуы, о қ ушыны ң ә леуметтік дамуы, е ң бекке ж ә не болаша ққ а ұ мтылысы, ғ ылыми жаратылыс ж ә не имандылы қ к ө з қ арас қ алыптасуы, та ң дау бойынша білімін ө здігінен жетілдіре алуы, жалпы м ә дени даму де ң гейі, жеке қ асиеттері мен қ о ғ амда ә леуметтік-психологиялы қ бейімділігі қ алыптасады. Мектеп о қ ушыларыны ң осы сатыда ғ ы бейімділіктері мен қ абілеттіліктері дамыту та ң дау бойынша о қ у курстарын ашумен қ амтамасыз етіледі.. Сонды қ тан 12 жылды қ мектепті ң ІІ сатысында бейіндік саралап о қ ыту белсенді т ү рде енгізіледі. Ол о қ ушыларды колледждерде о қ уды жал ғ астыруды дайындау ма қ сатымен негізгі мектептегі о қ уды ң екі жылын қ амтиды. Б ұ л сатыны ң басты ерекшелігі о қ ытуды ж ү йелі т ү рде жекешелендіру, ба ғ даралды дайынды қ ты ң енгізілуі, білім беруді ң ІІІ сатысында саналы т ү рде ба ғ дар та ң дау, к ә сіби ә рекеттер сферасын саралауды ң педагогикалы қ, а қ паратты қ, психологиялы қ, ұ йымдастырушылы қ ә рекеттер ж ү йесін құ ру.

Ү шінші саты Ү шінші саты жалпы орта білім беру сыныптар, о қ ыту ұ за қ ты ғ ы 2 жыл. Б ұ л сатыны ң негізгі ма қ саты- жо ғ ары сынып о қ ушыларыны ң икемділіктері мен қ ызы ғ ушылы қ тарын, жеке даралы қ қ абілеттерін жо ғ ары де ң гейде ашылуына, жеке т ұ л ғ аны ң құ зырлы ғ ын қ алыптастыруына, болаша қ к ә сіби ә рекеттерін саналы да жауапты т ү рде та ң дап, ө зін- ө зі аны қ тай алуын қ амтамасыз ететін жа ғ дай жасау. О қ ушылар к ә сіптік мектептерде немесе колледждерде о қ иды, о қ уды ә рі жал ғ астырады.М ұ нда ғ ы білім беруді ң ма ң ызды компоненті ретінде мектеп т ү легіні ң ү здіксіз білім алу ғ а, ә сіресе жо ғ ары о қ у орындарында к ә сіби білім алу ғ а дайындау. Сонымен қ атар, о қ ушыларды ң қ ызы ғ ушылы қ тары мен қ абілеттіліктерін ескере отырып, о қ ытуды ң к ө пвариантты ж ә не икемді болуы қ ажет ж ә не негізгі, орта ж ә не жо ғ ары мектепті ң, ө ндірісті ң т.б. ө зара саба қ тасты ғ ы проблемасы ескерілген ж ө н.

Н ә тижеге ба ғ ыттал ғ ан о қ ытуды ң негізгі принциптері О қ ушыларды ң дайынды қ де ң гейі мен жас ерекшеліктерін са қ тай отырып о қ ыту принципі. О қ ыту материалдарын ретімен ж ә не ж ү йелі т ү рде ж ү ргізу за ң дылы ғ ын са қ тай отырып о қ ыту принципі. О қ ыту, т ә рбиелеу ж ә не дамытуды ң біріккен ә рекетін қ амтамасыз ету принципі. К ө рнекі-бейнелі о қ ыту принципі. Теория мен практиканы байланыстыра о қ ыту принципі. О қ ытуда ғ ы саналылы қ ж ә не белсенділік ар қ ылы ө здігінен даму ә рекетіне енгізу принципі. Саба қ тасты қ принципі О қ у процесін жекешелендіру принципі О қ ушыларды эмоционалды қ олдау принципі.